آفرینش جهان در اساطیر مصر ۲
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
باجلان فرخی
«نیل» خاستگاه اساطیر مصر
از آنجا که نیل با جنبه‌های گوناگون زندگانی مردم مصر ارتباط دارد با اساطیر و تاریخ مصر نیز پیوندی ناگسستنی دارد. اندیشهٔ محافظه کارانهٔ مصری سبب شده است که در طول تاریخ این دیار هیچ اسطوره و رویدادی از یاد نرود٬ و اساطیر مصر و اساطیر نیل با گذشت زمان یکدیگر را کامل کرده و همچون جریان به‌هم پیوستهٔ نیل با یکدیگر بستگی دارند.
«رود - خدا»ی مصر «حاپی» (Hapi) نام دارد و به‌سبب ثابت ماندن نوغ معیشت در سواحل دورافتادهٔ نیل هنوز هم این خدا موضوع نقل افسانه‌های ملاحان و ماهیگیران مصری است. «حاپی» خدای نیل٬ خدای حاصلخیزی و آبیاری است و از آنجا که نیل در معیشت مصریان نقش اساسی دارد مراسم آئینی و نیایشی «حاپی» از دیگر خدایان مصری بیش‌‌تر است. وظیفهٔ «حاپی» آبیاری چمن‌زاران و آماده کردن برای گله‌های «رع» و مردم٬ آبیاری کشتزارها٬ تهیهٔ آب برای واحدها٬ کنترل نظام آبیاری٬ تهیهٔ خوراک برای مردمان است. «حاپی» حامی فرمان‌های خدایان٬ و نیز در اسطوره‌ئی خود آفریننده و پدر خدایان است. مهم‌ترین مرکز نیایشی «حاپی» در جزیرهٔ بی گه (Bigeh) نزدیک آبشار بزرگ شلاله‌های نیل قرار داشت و مراسم نیایشی او از نظر سیاسی گویای آرزوی وحدت مصر علیا و سفلی است. بعد‌ها «حاپی»٬ با توجه به اسطورهٔ «اوزیریس»٬ ورود و «ایزیس»٬ نیروی جاری کننده نیل می‌شود. در این اسطوره شیرینی آب نیل از «اوزیریس»٬ و طغیان آن به اشک «ایزیس» در سوگ از دست دادن «اوزیریس» مربوط می‌شود. «حاپی» غالباً در نقوش و تندیس‌های مصری مرد ریشداری است با ردای سبز یا آبز که مویش از گیاهان نیل و «پاپیروس» و نیلوفر آبی است٬ و در برخی نقوش٬ در همین هیأت جام بزرگی در دست دارد که از آن آب می‌ریزد٬ و در برخی از تصاویر هم به‌جای یک جام دو جام در او دست دارد که نماد نیل علیا و نیل سفلی است.
در موزهٔ «واتیکان» خدای نیل در هیأت مرد خمیده‌ئی است که خوشه‌های غلّه به‌دست گرفته و شانزده فرزندش هر یک به‌بلندی یک زراع او را در میان گرفته‌اند. شانزده فرزند خدای نیل اشاره است به‌این تجربه که هرگاه طغیان نیل از شانزده زراع کم‌تر باشد قحطی و خشکسالی درپی خواهد داشت.
در آرامگاهی که در اَبیدوس (Abydos) یافته شده کتیبه‌ئی به‌دست آمد که در آن از دو نیل یاد شده است: یکی نیل دربردارندهٔ پاپیروس و نیلوفرآبی و دیگری نیل دربردارندهٔ انواع خوراک و نوشیدنی‌ها. در سرود مشهور اَخناتون (Akh - en - Aton) در ستایش خورشید (= اَتن Aten) نیز از دو نیل یاد می‌شود: یکی نیل زمینی و دیگری نیل آسمانی٬ که هر دو آفریدهٔ خورشیداند و نیل زمینی حامی مصریان و هم غیر مصریان است.
مشهورترین اسطورهٔ نیل آن‌هائی است که به اسطورهٔ «اوزیریس» مربوط می‌شود. «پلوتارخ» از مراسمی یاد می‌کند که کاهنان مصری در ماه «أثیر» انجام می‌دادند و طی آن شبانگاه با کوزه‌های زرین به‌ساحل نیل می‌رفتند و کوزه‌ها را از آب شیرین پر می‌کردند و هنگامی که آنان به‌کار پر کردن کوزه‌ها مشغول بودند زنانی که در این مراسم شرکت جسته بودند فریاد می‌زدند «اوزیریس» پیدا شد و هلهله می‌کردند. در اسطوره‌ئی طغیان نیل را با غرق شدن «اوزیریس» در نیل مرتبط دانسته‌اند و پیدا شدن «اوزیریس» و رستاخیز او به‌یاری «ایزیس» و «نفتیس» از اسطوره‌ها‌ئی است که مراسم آئینی متعددی را به‌وجود آورده است که با فرمانروائی فراعنه و نقش آنان در گسترش این مراسم رابطه‌ئی خاص دارد.
خدایانی که با آفرینش و تولد رابطه دارند
«بتاح»
«بتاح» مشهورترین خدای «ممفیس» [پایتخت مصر قدیم٬ در ۱۲ میلی جنوب قاهره] بود که نیایش او از زمان فرمانروائی نخستین فرعون مصر٬ مِنِس» (Menes)٬ در مصر رواج یافت. این خدا در آغاز خدای حاصلخیزی و باروری بود و از زمان نوزدهمین سلالهٔ مصر قدیم به‌عنوان حامی و پدر فراعنه و نیز آفرینندهٔ جهان شهرت یافت. او را آفرینندهٔ بزرگ٬ جادوگر بزرگ و فرمانده ماهیان و ماران و حامی هنروران می‌خواندند و هم از اینجاست که هنروران مصری در این دوره خود را کاهنان «بتاح» می‌نامیدند.
«بتاح»٬ در نقش آفرینندهٔ جهان٬ با «نون»٬ «گب»٬ «تِنِن» (Tenen)٬ «شو»٬ «اَتن» و «سوکر» (Seker) همکار است. در دورهٔ سلالهٔ بیست و هشتم او را به‌شکل «گاو» نیایش می‌کردند و بدین‌سان «بتاح» در دوره‌های متفاوت تاریخ مصر نقش سیاسی دارد و وظایف او تغییر می‌کند.
در تندیس‌ها «بتاح» را گاهی در نقش گاو و غالباً در هیأت انسانی ساخته‌اند که سر گاو دارد با دو‌پای به‌هم چسبیده و دودست چسبیده به‌تن.
خدابانو سِخمِت
«سخمت»٬ دختر «رع»٬ چشم او و بیانگر خورشید است - او زن «بتاح» و از خدایانی است که در کار آفرینش همکار اوست. یکی از مراسم آئینی او به‌جشن باده‌نوشی مشهور است و چنین می‌نماید که او در این نقش با «هاثور»٬ که پیش ازاین از او سخن گفتیم٬ یکی شده است.