درباب «میراث‌خوارگان»
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
احمد کسیلا
روزنامهٔ سفر آذربایجان که با عنوان دافع‌الغرور در سال ۱۳۴۹ نشر یافته یادداشت‌های ادیبانه و درعین حال جالبی است از عبدالعلی ادیب‌الملک برادر ناتنی محمدحسن خان اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات ناصری و پسر حاجی علی‌خان جاجب‌الدوله سردستهٔ نَسَقچیان ناصرالدین شاه و قاتل امیرکبیر.
ادیب‌الملک از غلام‌بچگان اندرون شاهی و از زمرهٔ افرادی بود که هم به‌مناسبت شغل و مقام پدر و هم به‌سبب تقارن تولدش با ناصرالدین شاه همواره مورد لطف و توجه او بوده است. به‌همین سبب در سال ۱۲۷۵ هجری قمری به‌علت فسادی که از ناحیهٔ میرزا صادق خان قائم‌مقام (عموزادهٔ میرزا آقاخان نوری صدراعظم) در امر پیشکاری و بقایای آذربایجان پیدا شده بود، ادیب‌الملک مأمور شد که به‌آن جا برود و به‌آن قضیه رسیدگی کند. ادیب‌الملک در این مأموریت روزنامه‌ئی از وقایع سفر تهیه کرد و آن را دافع‌الغرور نامید.
ادیب‌الملک که در پژوهش‌های تاریخی معاصر از او به‌نیکی یاد کرده‌اند در شمار معدود رجال دورهٔ ناصری است که به‌رغم رجال سفله و فرومایهٔ دربار ناصرالدین شاه، پس از قتل امیرکبیر به‌دست پدرش حاجی علی‌خان حاجب‌الدوله به‌خشم آمد و طی نامهٔ عتاب‌آلود افشاگرانه‌ئی خطاب به‌پدرش، او را از این نظر که با جنایتی چنین هولناک خانوادهٔ آنان را در تاریخ سر افکنده و بدنام کرده است به‌سختی مورد سرزنش قرار داد.
عکس‌العمل صادقانهٔ عبدالعلی ادیب‌الملک آنگاه بیش‌تر اهمیّت پیدا می‌کند که بدانیم برادر دیگرش، یعنی محمدحسن خان اعتمادالسلطنه «درمیان همهٔ کسانی که دربارهٔ امیر چیزی نوشته‌اند اعم از تاریخ‌نویسان ایرانی و فرنگی و یا مأموران سیاسی انگلیس در ایران (مانند واتسون، پلاک، بی‌نینگ، رابرت کرزن و خانم شیل)