زن فروشی: تفاوت بین نسخه‌ها
(تایپ صفحهٔ ۹۷.) |
(پایان تایپ.) |
||
| سطر ۴۶: | سطر ۴۶: | ||
[[Image:KHN022P100.JPG|thumb|alt= کتاب هفته شماره ۲۲ صفحه ۱۰۰|کتاب هفته شماره ۲۲ صفحه ۱۰۰]] | [[Image:KHN022P100.JPG|thumb|alt= کتاب هفته شماره ۲۲ صفحه ۱۰۰|کتاب هفته شماره ۲۲ صفحه ۱۰۰]] | ||
| − | {{ | + | {{بازنگری}} |
| سطر ۷۹۴: | سطر ۷۹۴: | ||
بوگروف رویش را به او کرد. «تو کاری جز خواب نداری! همیشه خواب‌آلود هستی! خوب بیا چیزی برای ما بزن که نشاط انگیز باشد....» | بوگروف رویش را به او کرد. «تو کاری جز خواب نداری! همیشه خواب‌آلود هستی! خوب بیا چیزی برای ما بزن که نشاط انگیز باشد....» | ||
| + | گروهولسکی گیتارش را برداشت، سیم‌هایش را به صدا درآورد و خواند: | ||
| + | «دیروز در انتظار معشوقه‌ام بودم....» | ||
| + | در حالی که به سیمای خرسند بوگروف می‌نگریستم، گوش دادم. پیش خود اندیشیدم «چه صورت زشت و ترسناکی!» نزدیک بود گریه‌ام بگیرد.... | ||
| + | پس از آن که گروهولسکی آوازش را تمام کرد در برابر ما تعظیمی کرد و از اطاق خارج شد. | ||
| + | همان‌طور که گروهولسکی اطاق را ترک می‌کرد بوگروف گفت: | ||
| + | «نمی‌دانم با او چه کار کنم؟ دائماً مرا ناراحت می‌کند! تمام روز را به تفکر می‌گذراند و شبها ناله‌اش را سر می‌دهد. یا مریض است یا بالاخره یک دردی دارد. و آن قدر برایش ناراحت هستم که خوابم نمی‌برد. احتمال دارد دیوانه بشود. خیال می‌کنید که او در این‌جا آدم بدبختی است. چرا باید بدبخت باشد؟ با ما غذا می‌خورد و می‌نوشد. فقط پول به او نمی‌دهیم. پولش را یا مشروب می‌خورد یا بیهوده به مصرف می‌رساند. مثل اینکه ناراحتی‌هایم به پایان نرسیده! خداوند مرا ببخشاید! آدم گناهکاری هستم.» | ||
| + | اصرار کردند که شب را هم آنجا بمانم. وقتی صبح روز بعد از خواب برخاستم، صدای بوگروف را شنیدم که در اطاق دیگر با کسی دارد صحبت می‌کند. | ||
| + | «هیچ کار درستی از دستت برنمی‌آید که انجام بدهی، احمق! کی شنیده که کسی پارو را رنگ سبز بزند؟ فکر کن مغز و شعورت را به کار انداز! خوب چرا چیزی نمی‌گوئی؟» | ||
| + | صدائی که سعی می‌کرد خودش را تبرئه سازد بریده بریده گفت: «اما... اما اشتباه کردم.» | ||
| + | این صدا متعلق به گروهولسکی بود. | ||
| + | گروهولسکی مرا تا راه‌آهن مشایعت کرد. | ||
| + | در راه برای من صحبت می‌کرد و می‌گفت: «آدم بینهایت ظالم و ستیزه‌جوئی است. دوباره دنبال کلامش را گرفت و گفت: «مرد باتقوائی است اما کارفرمای بیرحمی نیز هست! عاطفه و شعور ندارد، فکرش کهنه است. اوه که چقدر مرا عذاب می‌دهد! اگر به خاطر آن زن خوب و باارزش نبود از مدتها پیش ترکش کرده بودم. اما نمی‌توانم لیزا را در این‌جا بگذارم. از یک جهت برای هر دومان این طور آسان‌ترست که با هم زندگی کنیم.» | ||
| + | گروهولسکی آهی کشید و ادامه داد: | ||
| + | |||
| + | «او آبستن است ملاحظه کردید؟ بچه به من تعلق دارد. بله مال من است لیزا بزودی می‌فهمد که اشتباه کرده است و دوباره خودش را تسلیم من می‌کند. بدون شک وجود او را نمی‌تواند تحمل کند....» | ||
| + | |||
| + | بدون آن که بتوانم جلوی خودم را بگیرم، به گروهولسکی گفتم: | ||
| + | |||
| + | «شما کاملاً آدم ضعیف‌النفسی هستید!» | ||
| + | |||
| + | «بله، کاملاً صحیح است، آدم ضعیف‌النفسی هستم، از ابتدا همین طور بوده‌ام می‌دانی چگونه به دنیا آمدم؟ پدر مرحومم نسبت به منشی حقیری تنفر پیدا کرد: خدا می‌داند که چقدر او را آزار داد و محدود کرد! زندگی‌اش را کاملاً مسموم کرد! مادر مرحومم نیز زن دلسوزی بود که از طبقه متوسط و ساده‌ای به شمار می‌رفت. او دلش نسبت به آن منشی سوخت و عشقش را پذیرفت. من نتیجه این عشق بودم در این صورت چطور من که فرزند مرد ستمدیده‌ای بودم می‌توانستم شخصیت ممتازی داشته باشم؟ چنین شخصیتی را از کجا می‌توانستم بدست آورم؟ خوب زنگ دوم زده شد، خداحافظ، دوباره به ملاقات ما بیائید، اما به ایوان پطروویچ نگوئید که من درباره او حرفی زده‌ام! | ||
| + | |||
| + | دست گروهولسکی را فشردم و پریدم توی قطار. سرش را در جهت حرکت قطار فرود آورد و به طرف منبع آب رفت. فکر می‌کنم تشنه‌اش بود... | ||
| + | |||
| + | {{چپ‌چین}}پایان{{پایان چپ‌چین}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۲۰:۰۴
 | تایپ این مقاله تمام شده و آمادهٔ بازنگری است. اگر شما همان کسی نیستید که مقاله را تایپ کرده، لطفاً قبل از شروع به بازنگری صفحهٔ راهنمای بازنگری را ببینید (پیش‌‌نویس)، و پس از اینکه تمام متن را با تصاویر صفحات مقابله کردید و اشکالات را اصلاح کردید یا به بحث گذاشتید، این پیغام را حذف کنید. |
۱
«گروهولسکی» «لیزا» را در آغوش کشید و بر همه‌ی انگشتان وی، انگشتان گلگون و ناخن‌های جویده‌شده‌اش بوسه زد و او را روی تختخواب که رویه‌ای از مخمل ارزان‌قیمت داشت، نشاند. «لیزا» پاهایش را روی هم انداخت، دستهایش را زیر سرش گذاشت و دراز کشید.
«گروهولسکی» در کنارش روی صندلی نشست و روی او خم شد. مجذوب منظره‌ی جلوی خویش گشت. چقدر او در آن غروب آفتاب زیبا به نظر می‌رسید! قرص خورشید در آن لحظه در میان پنجره معلق مانده و با هاله‌ی دلفریب و ارغوانی‌اش تمام اطاق پذیرائی را در خود گرفته بود و «لیزا» خودش هم به رنگ کهربائی ملایمی درآمده بود….
«گروهولسکی» افسون شده بود اما خدای داند که «لیزا» آن‌قدرها هم خوشگل نبود. گو این که موهائی نازک و مجعد و به رنگ دوده، صورتی کوچک و گربه‌ای، چشمانی کبود و بینی‌ای رو به بالا داشت، شاداب و حتی بانمک بود و بدن نرم و زیبا و باتناسبش به مارماهی می‌ماند، با این حال به‌طور کلی… اگر تعصباتم را کنار بگذارم «گروهولسکی» که به دست زنها ضایع شده بود، و در زمان خودش خیلی‌ها را دوست داشته و از خیلی‌ها بدش آمده بود «لیزا» را زیبا می‌پنداشت. بعد عاشقش شده بود و عشق کور و بی‌اراده هم در هر کجا که باشد، زیبائی دلخواه خویش را پیدا می‌کند.
«گروهولسکی» در حالی که مستقیماً توی چشم‌های لیزا خیره شده بود گفت: گوش کن عزیزم، آمده‌ام صحبت کنیم. عشق نمی‌تواند مخفی و نامعلوم بماند… از همان‌گونه روابط و بستگی نامعلومی که… من قبلاً برای تو لیزا، از آن حرف زده‌ام. باید جوابی برای سؤالی که من دیروز مطرح کردم پیدا کنیم. بیا با هم راه‌حلی پیدا کنیم. چه کار باید کرد؟
«لیزا» خمیازه کشید. چینی بر صورت افکند دست خود را از زیر سرش برداشت و آشکار و به‌طور وضوح حرف «گروهولسکی» را تکرار کرد. «چه کار باید کرد؟»
«بله چه کار باید کرد؟ تو تصمیم بگیر، تو کله کوچک و باهوشی داری… من عاشق تو هستم، و مردی که عاشق شد نمی‌تواند عشقش را پنهان نگه دارد. چنین شخصی از خودپرست هم بالاتر است. من نمی‌توانم با شوهرت شریک باشم. هر وقت که فکر می‌کنم او هم ترا دوست دارد می‌خواهم پاره‌پاره‌اش کنم. ثانیاً تو مرا دوست داری. عشق هم احتیاج به آزادی بی‌شائبه و خالصی دارد. اما آیا تو آزادی داری؟ آیا وجداناً فکر این مرد، عذابت نمی‌دهد؟ مردی که تو دوستش نداری و طبیعتاً و به‌طور حتم، از او نفرت هم داری… این از این. ثالثاً اینکه… ثالثاً چه بود؟ آهان، بله… ما داریم گولش می‌زنیم، لیزا… و این کار شرافتمندانه نیست. حقیقت برتر از هر چیزی است، لیزا، حقیقت. دروغ دیگر بس است!
«خوب چه کار باید کرد؟»
باید خودت بتوانی حدس بزنی. فکر می‌کنم لازم است که تو درباره‌ی روابطمان با او حرف بزنی، دست از او بکش و خودت را آزاد کن. هرچه زودتر باید این دو کار را بکنی مثلاً همین امشب. برایش توضیح بده و کار را تمام کن. آیا از این عشق دزدکی و پنهانی خسته نشده‌ای؟»
«چه؟ توضیح بدهم - برای وانیا توضیح بدهم؟»
«بله البته!»
«غیرممکن است! میشل دیشب به تو گفتم، غیرممکن است!»
«چرا؟»
«متغیر می‌شود و شروع می‌کند به فریاد کشیدن و هر کار ناپسندی که از دستش برآید، انجام می‌دهد. مثل این که نمی‌دانی چطور آدمی است! خدا نصیب نکند! هیچ توضیحی لازم ندارد. چه فکر باطلی!»
«گروهولسکی» پیشانی‌اش را پاک کرد و آه کشید.
او گفت: «بله، او بدطوری آن را تعبیر می‌کند… به علاوه باعث بدبختی‌اش می‌شوم. ترا دوست دارد؟»
«دوستم دارد. خیلی زیاد.»
«وضع بغرنجی است! انسان نمی‌داند چه کار کند! بی‌انصافی است که از او مخفی کنیم - از طرف دیگر ممکن است این توضیح باعث مرگش بشود فقط شیطان می‌تواند از پس این کار برآید. چه کار کنیم؟»
«گروهولسکی» برای لحظه‌ای اندیشید، به صورت رنگ‌پریده‌اش تاب انداخته بود.
«لیزا» گفت: «ما می‌توانیم همیشه همین‌طور که هستیم، با هم باشیم. اگر دل خودش خواست، بگذار جریان را بفهمد.»
«اما این… این گناه است… به علاوه تو متعلق به من هستی و هیچکس حق ندارد، ترا جز من متعلق به کس دیگری بداند! تو مال من هستی! نمی‌خواهم با کس دیگری هم باشی! دلم برایش می‌سوزد! خدا می‌داند که دلم برایش می‌سوزد، لیزا وقتی تو رویش نگاه می‌کنم، متأثر می‌شوم! اما… اما عاقبت کار به کجا می‌کشد؟ تو او را دوست نداری، این طور نیست؟ پس چرا غذایش می‌دهی. باید توضیح بدهی، همه چیز را برایش بگوئی و با من بیائی. تو زن من هستی، نه زن او. او باید بداند. بالاخره یک‌طوری این موضوع را پیش خودش توجیه خواهد کرد… او که اولین و آخرین مردی نیست که… می‌خواهی فرار کنی؟ ها زود بگو! می‌خواهی فرار کنی؟»
«لیزا» از روی تختخواب بلند شد و در حالی که به صورت «گروهولسکی» نگاه می‌کرد پرسید:
«فرار کنیم؟»
«بله… به ملک من… و بعد هم به کریمه. آن وقت می‌توانیم موضوع را به وسیله‌ی نامه برایش شرح بدهیم… همین امشب می‌توانیم برویم. یک قطار در ساعت یک‌ونیم حرکت می‌کند. چه می‌گوئی؟»
«لیزا» برآمدگی بینی خود را متفکرانه خاراند و گفت: «خیلی خوب» و بعد زد زیر گریه.
اشک از چشمانش سرازیر شد و صورت کوچک و گربه‌اش را فرا گرفت، لکه‌های قرمزرنگی بر روی گونه‌هایش پدیدار گشت.
«گروهولسکی» که مضطرب شده بود گفت: «برای چه گریه می‌کنی؟ لیزا این چه کاری است؟ محبوبم دلبندم…»
«لیزا» در حالی که هق‌هق گریه می‌کرد دستهایش را به دور گردن گرهولوسکی انداخت و خود را به آن آویزان کرد.
«لیزا» گفت: دلم برایش می‌سوزد. خیلی دلم برایش می‌سوزد…»
«برای کی؟»
«برای وا… وانیا»
«و من دلم برایش نمی‌سوزد؟ البته رنجش می‌دهیم… رنج می‌کشد و ما را دشنام می‌دهد… اما مگر گناه از ماست که همدیگر را دوست داریم؟»
«گروهولسکی» پس از ادای این جمله چون کسی که آزرده خاطر شده باشد، ناگهان خودش را از «لیزا» کنار کشید و خودش را توی صندلی دسته‌داری جای داد. لیزا هم دستهایش را از گردن او باز کرد و روی تختخواب نشست.
مرد بلنداندام و شانه‌پهنی به سن تقریباً سی که اونیفورم دولتی بر تن داشت بدون خبر وارد اطاق پذیرائی شد. تنها صدای یک صندلی که هنگام ورود، به آن برخورده بود آمدنش را خبر داده و عاشق معشوق را وادار کرده بود که متوجه اطراف خود شوند. این مرد شوهر «لیزا» بود.
اما آنها دیر به خود جنبیدند. او دیده بود که چطور «گروهولسکی» کمر لیزا را در دستهای خود دارد و چطور «لیزا» به گردن سفید و اشرافی گروهولسکی آویخته است.
لیزا و گروهولسکی در آن لحظه پیش خود اندیشیدند: «ما را دیده! و بعد سعی کردند که دستها بی‌حال و چشمان آشفته و مضطرب‌شان را از وی پنهان دارند…
صورت سرخ و احمقانه‌ی شوهر رو به سفیدی رفت. سکوتی عجیب و خفقان‌آور و جانگداز به مدت سه دقیقه، حکمفرما شد. و اما چه سه دقیقه‌ای! گروهولسکی تا به امروز آن را از یاد نبرده است.
اولین کسی که این سکوت را شکسته و بر هم زد، شوهر بود. به طرف «گروهولسکی» قدم برداشت، نگاهی بی‌معنا که شباهت به یک لبخند داشت، در صورتش دیده می‌شد. دستش را به سوی او دراز کرد. گروهولسکی دست نرم و عرق‌کرده‌ی او را گرفت و آهسته آن را فشار داد و مانند آن که قورباغه‌ای را در مشت خویش له کند، مشمئز شد.
گروهولسکی گفت: «حالتان چطور است؟»
شوهر همان‌طور که در مقابل گروهولسکی می‌نشست و پشت یقه‌اش را صاف می‌کرد آشکارا و با وضوح تمام زمزمه کرد «و حال شما چطور است؟»
سکوت خسته‌کننده‌ی دیگری به وجود آمد. اما این یکی قابل تحمل بود… لحظه‌ی بدتر گذشته بود.
فقط با یکی از آنها بود که به هوای یافتن کبریت یا چیزهای بی‌اهمیت دیگری، از اطاق خارج شود. هر دوشان مأیوسانه می‌خواستند بیرون بروند. اما هر دوشان نشسته بودند و دست به ریششان می‌کشیدند و در فکر خود پی مستمسکی می‌گشتند که از این وضع ناراحت‌کننده بیرون آیند. عرق کرده بودند. ناچاراً رنج می‌بردند و یکدیگر را با دشمنی و نفرت نگاه می‌کردند. می‌خواستند به یکدیگر حمله برند اما چطور و کی می‌رفت شروع کند؟ کاش فقط لیزا اطاق را ترک می‌کرد!
بوگروف (که اسم شوهر بود) من‌من کرد: «دیشب شما را در انجمن دیدم.»
«بله آنجا بودم… در سالن رقص. شما رقصیدید؟»
«هوم… بله، با لیو کوتشکایا، جوان‌ترین‌شان. پاهایش کند و سنگین است. بد می‌رقصد، اما زیاد حرف می‌زند. (مکث می‌کند) همیشه وراجی می‌کند.»
«بله… مزاحم زیبائی بود. من شما را دیدم…»
«گروهولسکی» غفلتاً سرش را بلند کرد و بوگروف را نگاه کرد.. چشمانش با چشمان گول‌خورده و سرگردان شوهر برخورد کرد که هزاران چشم از عقب او را نظاره می‌کند، درست حالت بوگروف را گرفت و فشار داد، کلاهش را برداشت و در حالی که دردی در پشت خود احساس می‌کرد به سوی در شتافت. احساس کرد که هزاران چشم از عقب او را نظاره می‌کند، درست حالت هنرپیشه‌ای را داشت که بر اثر داد و فریاد تماشاچیان از صحنه خارج شده و یا آدم احمقی که تو سرش زده باشند و به وسیله پلیس به زور کشانده شود…
به محض آن که صدای پای «گروهولسکی» محو گردید و در با صدای غژغژ خود در سالن بسته شد بوگروف از جا پرید و چند بار اطاق را دور زد و بعد به طرف زنش رفت.
لیزا به صورت گربه‌ای خود چین افکند، مژه‌هایش را چند بار بر هم زد، گوئی منتظر بود که اثر یک سیلی ناگهانی را در صورت خود حس کند. شوهرش جلو آمد، پایش را روی لباس او گذاشت و با زانوی خود ضربه‌ای به لیزا وارد آورد. تمام بدنش می‌لرزید و صورتش از زور خشم سفید و ترسناک شده بود.
با صدای افسرده و غم‌انگیزی گفت: «ای زن پست اگر یک دفعه دیگر راهش بدهی بدون معطلی ترا خواهم کشت! می‌فهمی؟ ای بی همه چیز! می‌لرزی ها؟ ای موجود وقیح و بی‌شرم!»
بوگروف بازوی لیزا را گرفت و به‌سختی تکانش داد و مانند توپی به طرف پنجره پرتابش کرد.
«ای موجود پست، تو اصلاً حیا نداری!»
لیزا که به طرف پنجره پرتاب شده بود به‌سختی پاهایش را روی زمین نگه داشت چنگ در پرده زد و آن را گرفت.
بوگروف در حالی که چشمانش از خشم سرخ شده بود، پایش را به زمین زد و فریاد کشید. «ساکت!»
لیزا ساکت شد. چون بچه‌ی نادمی که انتظار تنبیه و مجازات داشته باشد به سقف نگاه کرد و آه کشید.
«که این طور؟ با آن آدم بی‌وجود روی هم ریخته‌ای؟ راستی که زن و مادر خوبی از آب درآمده‌ای! ساکت!»
بوگروف ضربه‌ای به شانه‌های لطیف و زیبای لیزا وارد آورد.
«ساکت شو پس‌مانده! من هنوز شروع نکرده‌ام. اگر یک بار دیگر دستم به این آدم هرزه برسد… گوش کن! اگر یک بار دیگر ترا با او دیدم، نباید توقع ترحم و بخشش داشته باشی! می‌کشمت. و همین‌طور او را. اهمیتی نمی‌دهم مرا به سیبریه بفرستند! حالا از این‌جا خارج شو. نمی‌خواهم ریخت کثیفت را ببینم!»
بوگروف با آستین لباسش چشم‌ها و پیشانی خود را پاک کرد و در اطراف اطاق قدم زد. لیزا به گریه‌اش ادامه داد؛ رفته‌رفته شدت آن زیادتر می‌شد. ناگهان شانه‌ها و بینی کوچک و سر به بالای خود را تکان داد و شروع کرد به معاینه‌ی توری پرده.
شوهرش فریاد زد: «پس می‌خواهی ول بگردی؟ یک مشت فکرهای مزخرف تو مغزت کرده‌ای! همه‌اش چرند است! و من هیچ‌یک از آنها را دوست ندارم، رفیق لیزا وتا. این‌جا فاحشه‌خانه نیست. تاب آن را ندارم. اگر می‌خواهی به این کارهای کثیف ادامه بدهی بهتر است از این‌جا بروی. در خانه من جائی برای تو نیست. زود گورت را گم کن! اما اگر می‌خواهی همسر من باشی، باید این هوس‌های بیهوده را از سرت به در کنی و آنها را از یاد ببری؛ شوهرت را دوست داشته باش. خدا شوهری به تو داده است خوب پس دوستش بدار. مگر یکی برایت کافی نیست ها؟ پس گورت را گم کن. همه‌تان باعث دردسر و بیچارگی هستید!»
«بوگروف» مکثی کرد و بعد فریاد زد:
«گفتم، از این‌جا خارج شو! برو به اطاق بچه! برای چه زوزه می‌کشی؟… خودش کارها را کرده و خودش دارد گریه می‌کند! پارسال با پتیکاتوشکوف روی هم ریختی - و حالا - پناه بر خدا - نوبت به این شیطان رسیده است… تف! حالا به سنی رسیده‌ای که باید موقعیت خودت را تشخیص بدهی، ببینی چه وظیفه‌ای داری؟ همسری یا مادری! پارسال کم بود که حالا دوباره شروع کرده‌ای… تف!»
بوگروف با صدای بلند آه کشید و بوی شرابی از دهانش در فضا پراکنده شد. او تازه شام خورده بود و کمی مست به نظر می‌رسید….
«مسئولیت خود را نمی‌دانی؟ نه پس باید یاد بگیری! تو هنوز جاهلی! مادرت هرزگی کرد و تو… گریه کن، زوزه بکش!»
بوگروف به طرف زنش آمد و پرده را از دستش کشید.
«دم پنجره نایست… مردم می‌بینند گریه می‌کنی… نگذار یک دفعه دیگر آن واقعه اتفاق بیفتد. لجبازی باعث دردسرت می‌شود و آلودگی برایت فراهم می‌آورد خیال می‌کنی من دوست دارم میان مردم بی‌آبرو بشوم؟ اگر با این جور آدم‌ها هرزگی و معاشرت کنی همین‌طور هم خواهد شد… حالا دیگر بس است.. دفعه دیگر من.. عاقبت.. من.. لیزا.. بس است.
بوگروف آهی کشید و لیزا را در زیر نفس شراب‌خورده‌ی خویش گرفت.
«تو جوانی: هیچ چیز سرت نمی‌شود. من همیشه در خانه نیستم، و مردم از این موضوع استفاده می‌کنند. باید هوشیار باشی، باید شعورت را به کار اندازی. دستت می‌اندازند. و این است که من نمی‌توانم طاقت بیاورم. دیگر تمام شد. ممکن است سرم را روز زمین بگذارم و دیگر بلند نشوم. من لایق همه چیز هستم، دختر جان تو مرا گول می‌زنی و من هم به قصد کشت می‌زنمت و از خانه می‌اندازمت بیرون. برو پیش آن رذل‌ها و بی‌شرف‌ها!»
بوگروف با کف دست نرم و بزرگ خود اشک‌های ناچیز لیزا را از صورتش زدود.
او با زن بیست‌ویک ساله‌اش چون طفلی رفتار می‌کرد.
«حالا دیگر بس است. این دفعه می‌بخشمت اما، برای آخرین بار باشد. این پنجمین دفعه است. اما دفعه‌ی ششم نمی بخشمت. با این که خدا بخشنده است، باز اشخاصی را که حقه و نیرنگ می‌زنند، نمی‌بخشد.»
بوگروف خم شد و لبهای براقش را جلو آورد تا سر کوچک لیزا را ببوسد. اما نتوانست این کار را بکند.
صدای بستن درهای راهرو، اطاق ناهارخوری و سالن به گوش رسید و «گروهولسکی» چون تندبادی خودش را انداخت توی اطاق نشیمن. رنگش پریده بود و می‌لرزید، دستهایش را تکان می‌داد و کلاه قیمتی‌اش را به هم می‌فشرد، کتش مانند آن که به جالباسی آویزان شده باشد، به بدنش آویخته بود. یک پارچه تب شده بود. بوگروف او را دید، زنش را رها کرد و به طرف پنجره‌ی دیگر رفت که بیرون را نگاه کند. گروهولسکی به سوی او دوید، دستهایش را تکان داد و به سنگینی نفس کشیدن و بدون آن که به کسی نگاه کند با صدای لرزانی آغاز سخن کرد:
«دیگر این بازی بس است، ایوان پطروویچ! بیا دیگر همدیگر را گول نزنیم! بس است، دیگر طاقتم تمام شده. هر کاری می‌خواهی بکن، من که دیگر نمی‌توانم این وضع را ادامه بدهم. این وضع ننگ‌آور و غیر قابل تحمل است، باور کن حقیقت می‌گویم!»
صدای گروهولسکی گرفت و به خس‌خس افتاد.
«قانون زندگی این را به من اجازه نمی‌دهد. من مرد درستکاری هستم. او را دوست دارم. لیزا را بیش از هر چیز در دنیا دوست دارم. موظفم به شما بگویم… مطمئناً شما این را ملاحظه کرده‌اید و…»
ایوان پطروویچ اندیشید «چه به او بگویم؟»
«باید به این کمدی خاتمه داد. این وضع نمی‌تواند بیش از این ادامه پیدا کند. یک طوری باید روی آن تصمیم گرفت.»
گروهولسکی نفس عمیقی کشید و ادامه داد:
«من بدون او نمی‌توانم زندگی کنم. و او هم همین احساس را دارد. شما مرد تحصیل‌کرده‌ای هستید، شما می‌فهمید که زندگی خانوادگی تحت این شرایط امکان‌پذیر نیست. این زن به شما تعلق ندارد. یعنی… به عبارت دیگر من از شما، ایوان پطروویچ، می‌خواهم که منصف و باگذشت باشید! شما باید احساس کرده باشید که من او را دوست دارم. من او را از خودم بیشتر دوست دارم، بیش از هر چیز در دنیا و حقیقت را بخواهید، نمی‌توانم بر ضد این عشق مبارزه کنم!» بوگروف با ترشروئی و کمی استهزا گفت:
«و عقیده او چیست؟»
«خوب، از خودش بپرسید. خودتان بپرسید. از او بپرسید وقتی که میل ندارد، با شما، با مردی که دوستش ندارد، زندگی کند چه وضعی به وجود می‌آید. تازه این که به دیگری هم دل‌بسته باشد… چه اسمی روی این می‌گذارید - این - یک شکنجه محض است!»
بوگروف بدون آنکه این دفعه حالت استهزاء در حرفش باشد تکرار کرد:
«پس عاطفه‌اش کجا می‌رود؟»
«او… او مرا دوست دارد! ایوان پطروویچ، عاشق هم شده‌ایم! ما را بکشید، ما را تحقیر کنید، ما را متهم کنید هر کاری دلتان می‌خواهد، انجام دهید اما ما بیش از این نمی‌توانیم این موضوع را از شما مخفی نگه داریم! روی ما با شدت عمل و سختگیری مردی قضاوت کنید - که سرنوشت سعادتش را گرفته است!
بوگروف مثل یک خرچنگ پخته‌شده، قرمز شد و با یک چشم به لیزا خیره شد. برقی در چشمانش درخشید. انگشتانش و ابروهایش شروع به لرزیدن کرد. بیچاره بوگروف فقط توی چشم‌های پر از اشک لیزا نگاه می‌کرد تا ببیند حرفهای گروهولسکی صحت دارد یا نه. موضوع جدی شده بود…
او من‌من کرد «خوب، اگر این‌طور است… پس شما - »
گروهولسکی با صدای بلندی ناله کرد:
«خدا می‌داند که ما برای شما متأثریم. فکر می‌کنید دل ما برای شما نمی‌سوزد؟»
فقط خوب می‌دانم که این بدبختی را من برای شما به وجود آورده‌ام. خدا در این باره گواه من است! اما من از شما طلب عفو و اغماض می‌کنم. ما قابل سرزنش نیستیم! عشق گناه نیست. هیچ قدرتی نمی‌تواند بر آن غالب شود. اجازه بدهید او به من تعلق گیرد، آقای ایوان پطروویچ بگذارید او با من بیاید! در عوض این بدبختی که به سرتان آمده هرچه می‌خواهید از من بگیرید. جانم را هم می‌خواهید بگیرید، اما لیزا را به من بدهید! چه می‌توانم - فقط تا یک اندازه - در عوض او بدهم؟ می‌توانم این نوع خوشبختی دیگر به جای او برایتان فراهم کنم! بله می‌توانم این کار را بکنم، ایوان پطروویچ! در این لحظه ما کاملاً احساس شما را درک می‌کنیم!
بوگروف دستش را تکان داد و گوئی می‌خواست بگوید «محض رضای خدا، مرا تنها بگذارید!» اشک چشمانش را تیره ساخت… پیش خودش اندیشید:
«مرا می‌بینند و خیال می‌کنند نی‌نی کوچولو هستم…»
«ایوان پطروویچ، من احساسات شما را درک می‌کنم! من یک نوع خوشبختی دیگر به شما می‌دهم که تا به حال فکرش را هم نکرده‌اید. دلتان چه می‌خواهد؟ من مرد ثروتمندی هستم، پدرم شخص بانفوذی است… پول می‌خواهید؟ خوب چقدر می‌خواهید؟
قلب بوگروف شروع کرد به شدت زدن پرده‌ی پنجره را محکم تو دستهایش گرفت.
«ایوان پطروویچ، پنجاه هزار روبل کافی است؟ این پول رشوه نیست، اسب هم خرید و فروش نمی‌کنیم… میل دارم این پول را به عنوان هدیه‌ای از جانب من بپذیرید که تا اندازه‌ای جبران ضرر بی‌حد شما شده باشد، یکصد هزار روبل چطور؟ با میل این مبلغ را می‌پردازم. این صد هزار روبل را از من می‌پذیرید؟
خدای عزیز، این چیست که می‌شنود! گوئی دو چکش بزرگ از داخل به شقیقه‌های عرق‌کرده‌ی ایوان پطروویچ بینوا کوبیده شد…. صدای دو واگون اسبی روسی را که زنگ‌هایشان به حرکت درآمده بود در گوش خود تشخیص داد…. گروهولسکی ادامه داد: «این هدیه را از من بپذیرید! از شما خواهش می‌کنم. شما با این عملتان بار وجدان مرا سبک می‌کنید. تمنا می‌کنم!»
خدای عزیز! چه می‌بیند! بوگروف از پنجره یک کالسکه چهارنفره و مجلل را که به وسیله اسبانی کهر و چابک و آراسته رانده می‌شد، به نظر آورد. کالسکه از روی سنگفرش براق خیابان عبور می‌کرد و در آن روز بارانی ماه مه منظره‌ای بدیع به وجود آورده بود. در کالسکه عده‌ای نشسته بودند که کلاه حصیری بر سر داشتند و چهره‌هایشان خندان به نظر می‌رسید با خودشان قرقره و قلاویز و کیسه‌های ماهیگیری برداشته بودند…. یک پسربچه محصل که کلاهی سفید بر سر گذاشته بود، تفنگی در دست داشت. اینها برای شکار و ماهیگیری و صرف چای در هوای آزاد به ده می‌رفتند به جای لذت‌بخشی می‌رفتند که بوگروف در ایام کودکی در مزارع آن، در جنگل‌ها و سواحل رودخانه‌اش پابرهنه در زیر آفتاب به این طرف و آن طرف دویده بود. هزاران بار این پسربچه‌ی ساده‌ی دهاتی خوشبخت‌تر از او بود! چقدر این ماه مه وسوسه‌انگیز بود! چقدر خوشبخت‌اند کسانی که بتوانند اونیفورم سنگین خود را درآورده و بپرند توی یک کالسکه و بروند به چمن‌زارها. جائی که بلدرچین‌ها نغمه‌سرائی می‌کنند و در هوایش بوی علفهای تازه‌چیده‌شده، پراکنده شده است!
بوگروف در یک حالت دلسردکننده و در عین حال مطبوع قرار گرفته بود. یکصد هزار روبل! افکار پنهان او نیز با حرکت کالسکه پیش رفت. تمام خاطراتی را که او از دوران پرزحمت منشی‌گری‌اش در شورای دولتی و یا در اطاق کار کوچک و خفقان‌آور خود داشت به یاد آورد…. رودخانه‌ای عمیق و پر از ماهی، باغی وسیع با پیاده‌روهای باریک فواره‌های کوچک، سایه‌بان‌ها، گل‌ها، خانه‌های ییلاقی یک خانه‌ی بزرگ روستائی با برج‌ها و بام‌ها و یک چنگ ساخته‌شده در ایولیا و زنگ‌های نقره‌ای (او از داستان‌های آلمانی پی به وجود چنین چیزی برده بود) یک آسمان آبی، یک هوای پاک و شفاف و معطر، همگی او را به یاد دوران پابرهنگی، گرسنگی و فرسودگی بچگی‌اش انداخت… صبح‌ها ساعت پنج از خواب برمی‌خاست: و شبها ساعت نه سر بر بالین می‌گذاشت: روزها ماهی می‌گرفت، به شکار می‌رفت و با دهاتی‌ها وراجی می‌کرد. این زندگی‌اش بود!
«ایوان پطروویچ این قدر عذابم ندهید! یکصد هزار روبل را از من قبول می‌کنید؟»
بوگروف چون گاو نری نعره کشید و گفت: «هوم… یکصد و پنجاه هزار روبل» و بعد چشم‌هایش را از روی خجالت پائین انداخت و منتظر جواب شد.
گروهولسکی گفت: «بسیار خوب قبول دارم. متشکرم، ایوان پطروویچ. یک لحظه بیشتر طول نمی‌کشد…»
به‌سرعت از جا برخاست، کلاهش را سرش گذاشت و از اطاق پذیرائی بیرون دوید.
بوگروف پرده‌ی پنجره را محکم‌تر در دست خود فشار داد. از خودش خجالت می‌کشید. خودش را پست و احمق تصور می‌کرد اما در همان حال دورنمای جالبی در مغزش پدیدار گشت. دیگر ثروتمند شده بود!
لیزا چیزی نفهمید؛ تنها ترسش این بود که بوگروف به طرف پنجره بیآید و او را به کناری پرتاب کند. از این جهت خودش را از وسط در نیمه‌باز به داخل اطاق بچه سر داد و در حالی که از شدت تب و اضطراب به خود می‌لرزید، روی تختخواب پرستار بچه دراز کشید.
بوگروف تنها ماند. احساس تنهائی کرد. پنجره را باز کرد. چقدر این باد که روی صورت و گردنش می‌لغزد، لذت‌بخش است! چقدر خوب است که این هوا را استنشاق کند، روی صندلی کالسکه‌ای لمه بدهد… حتی هوای اطراف شهر، نزدیک جنگل و کوشک‌های روستائی بهتر خواهد بود. بوگروف حتی به خودش هم خندید و از تجسم هوای تازه‌ای که در بام خانه‌ی روستائی‌اش اطراف وی را فرا می‌گرفت، لذت برد… مدت زیادی فکر کرد. خورشید تازه غروب کرده بود اما او هنوز ایستاده و غرق در اندیشه‌ی خود بود و مأیوسانه سعی می‌کرد تصویر لیزا را از خاطر خود محو سازد.
«گروهولسکی» که بدون خبر وارد اطاق شده بود، آهسته در گوش بوگروف گفت: آوردم، بفرمائید. چهل هزار روبل تو این پاکت است. لطفاً این سفته را پس‌فردا به «والنتینوف» ارائه بدهید و بیست هزار روبل دیگر را دریافت دارید… این هم یک چک دیگر و یک دو روز دیگر هم ناظرم را خدمت‌تان می‌فرستم که سی هزار روبل باقی‌ماند را تحویل‌تان بدهد…»
گروهولسکی که سرخ شده و به هیجان آمده بود، یک دسته اسناد و تعدادی بسته در جلوی بوگروف گذاشت. بسته‌ی بزرگی بود. بوگروف هرگز چنین بسته‌ی بزرگ و رنگارنگی را در عمر خود ندیده بود، انگشتان کلفتش را از هم باز کرد و بدون آن که به گروهولسکی نگاه کند، شروع کرد به دسته کردن اسکناس‌ها و چک‌ها.
پس از آن که گروهولسکی تمام پولها را در پیش بوگروف نهاد، دزدکی به اطراف اطاق نگاه کرد و در جستجوی دالسینای تازه خرید و فروش شده‌اش برآمد…
بوگروف با عجله پولها را در جیب‌ها و کیفش جای داد و چک‌ها را در کشوی میز تحریری گذاشت و پس از نوشیدن نصف تنگ آب با عجله خودش را توی خیابان انداخت.
وحشیانه فریاد زد: «درشکه!»
ساعت یازده و نیم آن شب به طرف در ورودی «هتل پاریس» حرکت کرد. با صدا از پله‌ها بالا رفت و وارد طبقه‌ای شد که گروهولسکی در آن جا اطاقی گرفته بود. در زد و وارد شد.
گروهولسکی مشغول جمع‌آوری اثاثیه‌ی خود در یک جامه‌دان بود. لیزا هم پشت میزی نشسته داشت چند تا دستبند جوراجور را امتحان می‌کرد. هر دو از مشاهده‌ی بوگروف در اطاق خود از جا پریدند. خیال کردند آمده است پولها را - که از روی عصبانیت و بدون اندیشه گرفته است - پس داده و لیزا را با خود ببرد. اما بوگروف برای بردن لیزا نیامده بود.
او که از سر و وضع تازه خود احساس شرمندگی و ناراحتی می‌کرد، چون پیشخدمتی در آستانه‌ی در ایستاده و قد خم کرده بود. سر و وضع تازه‌اش عالی بود. نمی‌شد او را تشخیص داد. هیکل گنده‌اش که با اونیفورم دولتی عادت کرده بود، اکنون در لباس پشمی و خوش‌دوخت فرانسوی تازه‌ی خود خوش‌قواره به نظر می‌رسید. دو تا نیم چکمه واکس زده که بست‌های براقی هم داشت به پا کرده بود. بوگروف که از سر و وضع تازه خود احساس شرمندگی می‌کرد سعی داشت با دست راست خود زنجیر ساعتش را که ساعتی قبل به مبلغ سیصد روبل خریده بود. از نظر آنها پنهان دارد….
بوگروف آغاز سخن کرد: «آمده‌ام این‌جا که… بله توافق نظر مهمتر از پول است. من میشوتکا را نمی‌دهم.»
گروهولسکی پرسید: «کدام میشوتکا را؟»
«پسرم»
گروهولسکی و لیزا نگاهی با هم رد و بدل کردند. چشم‌های لیزا پر از اشگ شد: صورتش گل انداخت و لبهایش به لرزه افتاد و گفت:
«خیلی خوب»
لیزا به یاد تختخواب کوچک و گرم میشا افتاد. بی‌انصافی بود که یک چنین تختخوابی را با نیمکتی در اطاق سرد و بی‌روح مهمانخانه عوض کند. از این جهت موافقت کرد و گفت:
«اما می‌توانم ببینمش»
بوگروف تعظیمی کرد و خارج شد. در حالی که چوب دستی گران‌قیمتش را در هوا تکان می‌داد، با خوشحالی از پله‌ها پائین رفت.
به راننده گفت: برو خانه. فردا صبح ساعت پنج حرکت می‌کنم. بیا. اگر خوابیده بودم، بیدارم کن. می‌رویم به ییلاق…
۲
عصر زیبای ماه اوت بود. خورشید که اطرافش را مه طلائی‌رنگی فرا گرفته بود کم‌کم در افق غرب، در پس «کورکانها»ی دوردست پنهان شد. سایه‌ها و سایه‌روشن‌ها قبلاً ناپدید شده و هوای نمناکی از خود در باغ به جای گذاشته بودند. اشعهٔ رنگ‌پریده خورشید تنها در سر درختان باقی مانده بود… هوا گرم بود. باران آمده بود و تازگی بیشتری به هوای شفاف و معطر و مفرح آن عصر بخشیده بود.
من قصد ندارم هوای ماه اوت پایتخت را با آن تاریکی، مه‌گرفتگی، بارانی و نمناکی همیشگی و سرمای غروب‌هایش توصیف کنم. معاذالـله! و نه این که میل دارم خاطر شما را به ماه نامطبوع اوت در قسمت‌های شمالی مملکت خودمان معطوف دارم. من از خواننده تقاضا دارم که خودش را در کریمه در خط ساحلی، نزدیک «فئودوزیا» تصور کند؛ یعنی درست در جائی که خانه روستائی یکی از قهرمانان من قرار گرفته است.
این خانه روستائی، خانه‌ای تمیز و زیباست که باغچه‌های گل، بوته‌ها و خاربست‌های چیده‌شده آن را در وسط خود گرفته است. در حدود یک صد پا یا بیشتر در عقب این خانه باغ میوه‌ای قرار گرفته است که غالباً مالکین و مهمانان‌شان در آن اجتماع می‌کنند. گروهولسکی مقدار معتنابهی برای این خانه می‌پردازد، چیزی در حدود هزار روبل در سال…
البته اجاره‌اش زیاد بود اما به‌راستی خانه زیبائی بود… ساختمانی بلند و ظریف دیوارهائی زیبا و طارمی‌های بسیار جالب داشت. آن را به رنگ آبی روشن نقاشی کرده بودند. پشت‌دری‌ها و پرده‌های زیبای آن حکایت از دلربائی، ظرافت خانم جوان خانه می‌کرد….
در عصر مورد بحث گروهولسکی و لیزا روی مهتابی این خانه روستائی نشسته بودند. گروهولسکی روزنامه‌ی «نیوتایمز» را مطالعه می‌کرد و از لیوان سبزرنگی شیر می‌خورد.
روی میزی که در مقابلش قرار گرفته بود، یک سیفون سودا دیده می‌شد. گروهولسکی تصور می‌کرد که ریه‌هایش سرما خورده و طبق دستور دکتر «دیمترف» مقدار زیادی انگور و شیر و سودا می‌خورد.
لیزا کمی دورتر روی یک صندلی راحتی نشسته بود. روی یکی از دسته‌های آن تکیه داده و صورتش را در مشت‌های کوچک خود گرفته بود و خانه‌ی مقابل را نظاره می‌کرد… یک روشنائی خیره‌کننده از پنجره‌های آن چشمانش را زد…. آن سوی باغ کوچک روبرو، از میان درختان پراکنده می‌توانست دریای وسیع و بیکران را با امواج آبی تیره‌رنگ آن و دکل‌های سفید و براق کشتی‌ها مشاهده کند…. همه چیز زیبا و دوست‌داشتنی بود!
گروهولسکی که مشغول خواندن یک پاورقی از نویسنده‌ای ناشناس بود، هر چند خط یک بار، سر بر می‌داشت و با چشمان آبی‌رنگ خود به پشت لیزا خیره می‌شد…. در چشمانش هنوز آن هوس و التهاب قبلی موج می‌زد… خوشبختی وی علی‌رغم عارضه خیالی ریه‌هایش، حدی برای خود نمی‌شناخت… لیزا که نگاه او را در پشت خود احساس می‌کرد، در اندیشه آینده درخشان پسرش غرق گشته بود. آرام و آسوده‌خاطر به نظر می‌رسید…
زیاد به دریا علاقه‌ای نداشت و آن روشنائی خیره‌کنندهٔ خانه روبه‌رو به اندازه دسته گاری‌هائی که یکی‌یکی وارد آن خانه می‌شدند برایش جالب نبود.
لیزا می‌دید درهای بزرگ مشبک و شیشه‌ای به محض آن که ارابه با محمولات خود دور زده و در مقابل آن می‌رسند، باز می‌شود. صندلی‌های دسته‌دار بزرگ و کاناپه‌ای از مخمل زرشکی تیره، صندلی‌های سالن و اطاق ناهارخوری و اطاق پذیرائی و هم‌چنین یک تختخواب دونفره و یک تختخواب بچه را از در گذرانده و وارد خانه کردند. یک بستهٔ بزرگ و سنگین نیز که در گونی بسته شده بود، وارد خانه شد….
لیزا قلبش فرو ریخت و پیش خود اندیشید: «یک پیانوی بزرگ است.»
مدتی بود که صدای پیانو نشنیده بود و او خیلی از پیانو خوشش می‌آمد. آنها در خانه روستائی خود حتی یک آلت موسیقی ساده هم نداشتند. هر دوشان، او و گروهولسکی از موسیقی زیاد خوششان می‌آمد.
پس از پیانو، جعبه‌ها و صندوق‌هائی که روی آن نوشته شده بود «احتیاط» وارد خانه شد. اینها صندوق‌های آئینه و چینی‌آلات بود. یک کالسکه مجلل و پر زرق و برق که دو اسب به سفیدی و وقار قو آن را می‌کشید، از در بزرگ وارد خانه گشت.
لیزا ناگهان به یاد اسب پیری که گروهولسکی - که نه از سواری خوشش می‌آمد و نه از اسب - برایش به مبلغ یکصد روبل خریده بود، افتاد. «خدای من! چه ثروتی! اسب او در برابر این اسب‌ها، پشه‌ای بیش نبود. گروهولسکی که از اسب‌سواری خیلی می‌ترسید، دانسته و عمداً این اسب پیر را برای لیزا خریده بود.
لیزا همان طور که به ارابه‌های پر سر و صدا چشم دوخته بود، زمزمه کرد و پیش خود اندیشید: «چه ثروتی!»
خورشید در پس تپه‌ها پنهان شده و هوا شفافیت و خشکی خود را از دست داده بود، اما هنوز ارابه‌ها در تکاپو بودند و اسباب و اثاثه وارد خانه می‌کردند. گرچه هوا کاملاً تاریک شده و گروهولسکی دست از مطالعه کشیده بود، اما لیزا پیوسته چشم به آن منظره داشت.
گروهولسکی که می‌ترسید مبادا پشه‌ای در شیر افتاده و ندانسته در تاریکی قورتش دهد، پرسید: «نمی‌خواهی چراغ را روشن کنی؟ لیزا چراغ را روشن نمی‌کنی؟ میل داری تو تاریکی بنشینی، فرشتهٔ من؟»
لیزا جواب نداد. غرق در مشاهده کالسکه تک‌اسبه کوچکی که به طرف در خانه روبه‌رو رانده می‌شد، شده بود. چه اسب کوچک و گرانبهائی به این کالسکه بسته شده بود! جثه متوسطی داشت. زیاد بزرگ نبود اما زیبائی و وقاری مخصوص به خود داشت…. توی کالسکه مردی یا شخص دیگری که یک کلاه سیلندر به سر داشت نشسته بود. کودکی تقریباً سه‌ساله که ظاهراً پسر به نظر می‌رسید روی زانوهایش نشسته و دستهایش را تکان می‌داد و از روی شادی و شعف فریاد می‌کشید….
ناگهان لیزا فریادی کشید و با تمام بدن به جلو خم شد.
گروهولسکی پرسید: «چه شد؟»
«هیچ چیز…. فقط…. مثل این که….»
مرد بلندبالا و شانه‌پهنی که کلاه سیلندر به سر داشت از کالسکه پرید بیرون. در حالی که بچه را در بازوان خود گرفته بود، با خوشحالی به طرف درهای شیشه‌ای رفت.
درها با صدا باز شد. آن مرد و آن کودک در تاریکی داخل خانه، ناپدید شدند.
دو تا مهتر به طرف اسب درشکه آمدند و با مراقبت به داخل منزل راهنمائی‌اش کردند. به زودی چراغ‌های خانهٔ روبه‌رو روشن شد و صدای کارد و چنگال و چینی‌آلات به گوش رسید. مرد کلاه سیلندری پشت میز شام نشسته بود و به واسطه سر و صدائی که از میز برمی‌خاست این طور می‌شد حدس زد که بایستی مشغول صرف شام باشد. لیزا فکر کرد که می‌تواند بوی سوپ مرغ و مرغابی سرخ‌کرده را تشخیص دهد. پس از شام صداهای درهم و برهم و ترسناکی خانه را پر کرد. مرد کلاه سیلندری به اهتمال قوی خواسته بود بچه را به طریقی سرگرم سازد از این جهت از روی میل به او اجازه داده بود که محکم با دستهایش روی کلیدهای پیانو بزند.
گروهولسکی به طرف لیزا آمد و دستهایش را به دور کمر او حلقه کرد و گفت
«چه هوای خوبی! چه هوائی! حس نمی‌کنی؟ لیزا خوشحالم.. آن قدر خوشحالم که می‌ترسم یک واقعه ناگواری اتفاق بیفتد. وقتی اضطراب و ناراحتی‌های فکری به انسان دست می‌دهد، معمولاً یک چیزی پیش می‌آید. می‌دانی چه؛ لیزا؟ علی‌رغم تمام خوشبختی‌هایم، حس می‌کنم که کاملاً در صلح و آرامش نیستم. یک فکر دائماً مرا شکنجه و آزار می‌دهد. آسایشی ندارم؛ شب و روز…»
«چه فکری؟»
«چه فکری؟ خیلی وحشتناک است، عزیزم. فکر شوهر توست که مرا عذاب می‌دهد. تا به حال چیزی از آن به تو نگفته‌ام. نمی‌خواستم ناراحتت کنم. اما دیگر نمی‌توانم ساکت بمانم. حالا او کجاست؟ چه به سرش آمده؟ با آن پول‌هایش کجا رفته؟ وحشتناک است! هر شب چون شبحی با آن صورت لاغر و رنجدیده و ملتمس خود به سراغم می‌آید. خودت قضاوت کن، فرشتهٔ من: ما خوشبختی‌اش را گرفتیم ما خوشی خودمان را روی خرابه‌های سعادت او بنا نهادیم. آیا پولی که او آن‌طور جوانمردانه از ما گرفت، می‌تواند جای ترا بگیرد؟ به علاوه او ترا دوست داشت این‌طور نیست؟»
«بله، دوستم داشت. خیلی دوستم داشت.»
«پس می‌بینی! حالا یا معتاد به مشروب شده و یا حتی… برایش ناراحتم خیلی هم ناراحت هستم. می‌توانیم یادداشتی برایش بفرستیم، ها؟ قدری تسکینش بدهیم. این کلمه شفقت‌آمیز و به‌موقع ممکن است…»
گروهولسکی در حالی که مستغرق در پیش‌گوئی دلتنگ‌کننده‌ی خویش گشته بود، از ته دل آهی کشید و توی صندلی دسته‌دارش فرو رفت. سرش را بالا توی مشت‌هایش گرفت و شروع کرد به فکر کردن. می‌شد فهمید که افکار عذاب‌دهنده‌ای وی را مشغول داشته است.
لیزا گفت: «موقع خواب من است.»
به اطاقش رفت و لباس‌هایش را درآورد و رفت توی رختخواب. شبها ساعت ده می‌خوابید ساعت ده هم از خواب برمی‌خاست. زیرا دلش می‌خواست از خودش مواظبت کند.
به‌زودی خوابش برد. در تمام شب دستخوش خواب‌های سرگرم‌کننده و فریبنده‌ای بود. نوول‌ها، داستان‌ها، افسانهٔ «شب‌های عرب» همگی را در خواب دید و قهرمان تمام این خواب‌ها کسی جز همان مرد کلاه سیلندزی - که در آن شب باعث تعجب و اضطرابش گشته بود - نبود…
مرد کلاه سیلندری، او را از گروهولسکی می‌گیرد، او و گروهولسکی را کتک می‌زند، پسرک را در زیر پنجره، شلاق می‌زند، آواز می‌خواند، سخنان عشق‌آمیز می‌گوید و او را به طرف درشکه تک‌اسبه می‌راند! اوه، چه خواب‌هائی! شخص می‌تواند بیش از یک‌دهم خوشبختی‌اش را در رختخواب، با چشم‌های بسته درک کند. و لیزا در آن شب مقدار زیادی از این سعادت را علی‌رغم کتکی که خورده بود، درک کرد!
ساعت هشت صبح از خواب برخاست لباس‌هایش را پوشید، موهایش را مرتب کرد و بی‌آن‌که سرپائی‌های نوک‌دار و تاتاری‌اش را به پا کند، سراسیمه به طرف مهتابی دوید در حالی که یک دستش را برای ممانعت از نور خورشید در بالای چشمانش قرار داده و با دست دیگرش پیراهن خوابش را بالا نگاه داشته بود، به خانه مقابل نظر انداخت. لبخندی در صورتش نمایان شد.
هیچ‌گونه شکی برایش باقی نماند. خودش بود.
در ایوان خانه مقابل، در جلوی درهای شیشه‌ای، میزی نهاده شده بود که بر روی آن ظروف چای پر زرق و برق و یک سماور نقره‌ای دیده می‌شد. پشت این میز خود ایوان پطروویچ نشسته بود. لیوانی دسته نقره‌ای در دست گرفته و با لذت فراوان از آن چای می‌خورد و صداهای مچ‌مچ دهانش به گوش لیزا منتقل می‌گشت… لباس خانگی قهوه‌ای‌رنگی پوشیده بود که گل‌های سیاه و بزرگی داشت و شرابه‌های بزرگ و توپر آن تا زمین می‌رسید. برای اولین بار بود که لیزا شوهرش را با لباس خانه و این‌طور اعیان‌منش می‌دید. «میشوتکا» روی زانویش نشسته و منتهای کوشش را می‌کرد که نگذارد او چای بخورد. به این طرف و آن طرف می‌لولید تا لب پائینی پدرش را بگیرد. پس از هر دو و یا سه جرعه‌ای، ایوان خم می‌شد و فرق سر پسرش را می‌بوسید. گربه‌ای خاکستری رنگ که دمش را بالا نگاه داشته بود، خودش را به یکی از پایه‌های میز می‌مالید و برای غذا میومیو می‌کرد.
لیزا خودش را پشت پرده در مخفی کرد و با شادی بی‌شائبه‌ای به اعضاء سابق خانوادهٔ خود نگریست. صورتش از خوشحالی می‌درخشید….
و زمزمه کرد: «میشل… میشا! تو این‌جا هستی، میشا، دلبندم. خداوندا، چقدر او وانیا را دوست دارد!»
وقتی دید میشا چای پدرش را با قاشق هم می‌زند، خنده‌اش گرفت.
«و ببین چطور وانیا میشا را دوست دارد! عزیزان من!»
قلبش شروع کرد به طپیدن. تقریباً از خوشحالی بی‌حال شده بود. از این جهت روی صندلی دسته‌دار نشست و به مشاهدهٔ خویش پرداخت.
در حالی که برای میشا بوسه می‌فرستاد از خودش پرسید:
«چطور آمده‌اند این‌جا؟ کی این فکر را تو کله‌شان انداخته است؟ خدایا! آیا می‌تواند تمام این ثروت به آنها تعلق داشته باشد؟ و آن اسب‌های سفید که وارد خانه شد، می‌تواند واقعاً مال ایوان پطروویچ باشد؟ آه!»
وقتی ایوان پطروویچ چائی خود را تمام کرد وارد ساختمان شد. تقریباً ده دقیقه بعد دوباره روی ایوان ظاهر شد…. و لیزا را به تعجب واداشت.
آیا این شخص دیوخوی؛ خوش‌لباس؛ می‌تواند همان آدمی باشد که تقریباً هفت سال پیش به نام خودمانی «وانیا» یا «وانیوشا» خوانده می‌شد و برای یک دوشاهی؛ حاضر بود خودفروشی کند؟
یک کلاه حصیری لبه‌پهن و زیبا به سر گذاشته و یک جفت چکمه سواری به پا کرده بود. جلیقه‌ای هم از پارچه کتانی به تن داشت. از زنجیر ساعتش هزاران برق کوچک منعکس شده بود. در دست راستش یک جفت دستکش و یک شلاق مخصوص سوارکاری دیده می‌شد.
وقتی که دست پرسخاوت خود را به طرف مهتر تکان داد تا کالسکه را آماده سازد غرور و جاه‌طلبی فراوانی در سیمای ملال‌آورش خوانده شد!
با تکبر تمام در کالسکه تک‌اسبه جای گرفت، به مهترها که در اطراف کالسکه ایستاده بودند، فرمان داد تا میشوتکا و میل‌های ماهیگیری را به دستش بدهد. میشوتکا را در کنار خویش نشاند و با دست چپ او را در بغل گرفت و با کشیدن دهنه اسب به راه افتاد.
میشوتکا فریاد زد: «اووو….»
لیزا بدون توجه دستمالش را در عقب آنها تکان داد. اگر در آن وقت به خودش تو آینه نگاه کرده بود، صورتش را گلگون، خندان و در عین حال غم‌انگیز می‌یافت. غمگین بود از آن جهت که چرا توی کالسکه در کنار پسرک معصوم ننشسته است و به «جهتی» نتوانسته است وی را در آن لحظه ببوسد.
به جهتی!
توی اطاق خواب گروهولسکی دوید و شروع کرد به بیدار کردن او.
«گریشا! گریشا! بلند شو! عزیزم. آنها وارد شده‌اند!»
گروهولسکی پرسید: «کی وارد شده؟»
«بستگان خودمان… وانیا و میشا. آنها این‌جا هستند. در خانه روبرو خودم دیدم که دارند چای می‌خورند، همین‌طور میشا. چه بچهٔ زیبائی شده. کاش می‌توانستی او را ببینی!»
«درباره کی حرف می‌زنی؟ کی وارد شده؟ کجا؟»
«میشا و وانیا. توی خانه روبرو دیدمشان، داشتند چای می‌خوردند. میشا دیگر خودش می‌تواند چای بخورد. یادت هست که دیروز عده‌ای به این جا اسباب‌کشی کردند؟ اینها خودشان بودند!»
گروهولسکی اخم کرد پیشانی‌اش را مالش داد و چون کاغذ سفید شد. پرسید:
«منظورت - این است که شوهرت وارد شده؟»
«آه بله…»
«برای چه؟»
«شاید می‌خواهد در این‌جا زندگی کند. آنها نمی‌دانند که ما در این‌جا هستیم والا به خانه ما نگاه می‌کردند. مثل اینکه وقتی چای می‌خوردند کوچکترین توجهی به این‌جا نداشتند….»
«حالا کجاست؟ ترا به خدا درست حرف بزن! کجاست!»
«با میشا رفته ماهیگیری. با یک کالسکه؛ اسب‌های دیروزی را به یاد داری؟ خوب، این اسب‌ها مال آن‌هاست. مال وانیاست. با آنها به گردش می‌روی. نمی‌دانی چه گریشائی شده؟ باید از میشا دعوت کنیم که بیاید و با ما در این‌جا زندگی کند نه؟ چه بچه ملیح و زیبائی است!»
گروهولسکی وقتی که لیزا حرف می‌زد به فکر فرو رفت.
و طبق معمول همان‌طور که موضوع را نزد خود با دقت سبک و سنگین می‌کرد گفت:
«ملاقات غیرمنتظره‌ای در پیش داری! چه کسی فکر می‌کرد که ما در این‌جا با هم برخورد کنیم؟ خوب، سرنوشت تو این بوده. می‌بایستی این‌طور بشود. فکر می‌کنم وقتی ما را ببیند دچار اضطراب و ناراحتی بشود.»
«ما تنها از میشا خواهیم خواست که در این‌جا پیش ما بماند مگر نه؟»
«ما میشا را دعوت خواهیم کرد. اما دیدن آن یکی باعث مصیبت و بدبختی می‌شود. چه دارم که به او بگویم؟ منظوری از ملاقاتش نداریم. اگر ضرورتی داشته باشد که ما با او ارتباطی پیدا کنیم پیشخدمت این کار را انجام خواهد داد… لیزا، سردرد شدیدی دارم. دستها و پاهایم همه درد می‌کند. سرم گرم است؟»
لیزا کف دستش را روی پیشانی گروهولسکی کشید و گرمای آن را حس کرد.
تمام شب را گرفتار خواب‌های وحشتناک بودم… امروز تو رختخواب می‌مانم. باید قدری گنه‌گنه بخورم. بگو قدری برایم چای بیاورند، ماموتشکا…»
گروهولسکی گنه‌گنه خود را خورد و تمام روز را در رختخواب به خود پیچید. خرد خرد آب گرم می‌خورد. ناله می‌کرد و دائماً ملافه‌های رختخوابش را عوض می‌کرد، غر می‌زد و مزاحم اطرافیان می‌شد. هر وقت که دچار سرماخوردگی می‌شد، وجودش کاملاً غیر قابل تحمل می‌گشت. لیزا مجبور بود که دائماً یک پایش توی اطاق او باشد و یک پای دیگرش در مهتابی تا به مشاهدهٔ خود ادامه دهد. موقع ناهار، ناچار مشغول انداختن مشمع خردل به پشت او شد. خواننده عزیز ببینید اگر قهرمان زن من خانه روبرو را برای سرگرمی نداشت چقدر این کار به نظرش خسته‌کننده می‌رسید. به این ترتیب لیزا با شعفی فراوان بیشتر روز خود را با مشاهدهٔ خانه روبه‌رو گذراند.
در ساعت ده ایوان پطروویچ و میشا از ماهیگیری برگشتند و به صرف صبحانه پرداختند. ساعت دو ناهار خوردند و در ساعت چهار با کالسکه‌شان بیرون رفتند. اسب‌های سفید به‌سرعت برق آنها را برد. ساعت هفت چند نفر مهمان مرد وارد منزل شدند و تقریباً تا نیمه‌شب روی دو میز که در مهتابی قرار داده شده بود، به بازی ورق پرداختند. یکی از مردها خیلی خوب پیانو زد. مهمانان غرق در سرور بودند می‌خوردند، می‌نوشیدند و می‌خندیدند. ایوان پطروویچ تا آنجا که می‌توانست فریاد می‌کشید و برای مهمانان قصه‌ای از زندگی امریکائی‌ها را - که آن روزها در خانه همه همسایگان شنیده می‌شد - تعریف می‌کرد. قصه بسیار خنده‌داری بود! و میشوتکا اجازه داشت که تا نیمه‌شب با آنها باشد…
لیزا اندیشید: «میشا خیلی خوشحال است، گریه نمی‌کند. این می‌رساند که مادرش را فراموش کرده. به‌کلی مرا فراموش کرده!»
لیزا احساس سنگینی زیادی در قلب خود می‌کرد. تمام شب را گریه کرد سرزنش وجدان، هیجان، اندوه و میل شدیدی که می‌خواست با میشوتکا حرف زده و او را ببوسد، بر آلام دیگرش افزوده شده بود. صبح بعد با چشمان ورم‌کرده و سردردی شدید از خواب برخاست. گروهولسکی خیال کرد لیزا برای او گریه کرده است. از این جهت به او گفت:
«تو نباید گریه کنی، عزیزم. امروز حالم خیلی بهتر است. درست است که سینه‌ام کمی درد می‌کند. اما چیزی نیست.»
وقتی آنها برای صرف چای روی مهتابی آمدند ساکنین خانه روبه‌رو داشتند ناهار می‌خوردند. ایوان پطروویچ به بشقاب خود نگاه کرد، اما چیزی جز یک تکه گوشت غاز که با روغن سرخ شده بود، نیافت».
گروهولسکی همان‌طور که در فواصل معینی از نیمرخ به بوگروف نگاه می‌کرد زمزمه کرد:
«خیلی خوشحالم. خیلی لذت می‌برم که می‌بینم او این‌طور سر و سامان گرفته است. لااقل می‌تواند غم‌هایش را فراموش کند خودت را نشان نده لیزا. ترا خواهند دید! حال صحبت کردن با او را ندارم. بگذار به خیال خودش باشد. چرا باعث زحمتش بشویم!»
اما هنگام صرف ناهار تنها نبود: «حالت ناگواری» که گروهولسکی از آن بسیار وحشت داشت، با صراحت تمام به سراغش آمد.
به محض آنکه خوراک کبک (که غذای دلخواه گروهولسکی بود) روی میز گذاشته شد ناگهان لیزا مضطرب شد و گروهولسکی صورتش را با دستمال سر میز پاک کرد. آنها بوگروف را روی مهتابی خانهٔ روبه‌رو به نظر آوردند. وی در حالی که به نردهٔ مهتابی تکیه داشت درست به آنها خیره شده بود.
گروهولسکی آهسته گفت: «برو تو، لیزا. برو تو. به تو گفتم که باید تو اطاق ناهار بخوریم. غیرممکن است تو…»
بوگروف که هنوز به آنها خیره شده بود ناگهان فریاد برآورد. گروهولسکی برگشت و به او نگاه کرد و صورت متعجبش را به نظر آورد.
ایوان پطروویچ فریاد زد: «خودتان هستید؟ شما هستید؟ شما هم این‌جائید؟ حالتان چطور است؟»
گروهولسکی با کتف‌های خود اشاره‌ای کرد و می‌خواست بدین وسیله بفهماند بیماری‌اش به او اجازه نمی‌دهد که از چنین فاصله دوری فریاد بزند. قلب لیزا به طپش افتاد و چشمانش تار شد. بوگروف از مهتابی به پائین دوید، از وسط خیابان گذشت و پس از چند ثانیه خودش را به زیر مهتابی که لیزا و گروهولسکی مشغول صرف ناهار بودند رسانید. گروهولسکی اشتهای خود را برای کبک‌ها از دست داده بود!
بوگروف که صورتش قرمز شده و دستهای بزرگش را تو جیب‌هایش کرده بود گفت:
«خوب رفیق، پس شما هم این‌جا هستید؟»
«بله ما هم این‌جا هستیم...»
«چه چیز شما را به این‌جا کشانید؟»
«و همین‌طور چه چیز باعث شد که شما به این‌جا بیائید؟»
«مرا می‌گوئید؟ این داستان کاملاً کهنه‌ای است، پیرمرد. بروید مشغول صرف غذایتان بشوید، در بند من نباشید. من در ناحیه اورلسکی زندگی می‌کردم، خوب از آن وقت به بعد... ملکی اجاره کردم، جای زیبائی بود! بروید غذایتان را بخورید از اواخر ماه مه در آنجا زندگی می‌کردم و حالا رهایش کرده‌ام. هوای آنجا سرد بود، از این جهت دکتر تجویز کرد که به کریمه بیایم.»
«راستی کسالتی دارید؟»
«چیزی این‌جا توی دلم غاروغور می‌کند...»
با ادای کلمهٔ «این‌جا» ایوان پطروویچ با کف دستش به ناحیه بین گردن و وسط شکم خود اشاره کرد.
«پس شما این‌جا هستید. خوب، بسیار عالی است. چند وقت است که این‌جا هستید؟»
«از ماه ژوئن»
«خوب، حال تو چطور است لیزا؟ خوبی؟»
لیزا که ناراحت شده بود گفت: «خوبم».
«باید میشوتکا را فراموش کرده باشی؟ ها؟ او با من است. به زودی او را با نیکوفور نزدتان خواهم فرستاد. به هر حال دیدار خوبی بود. دیگر بایستی از شما خداحافظی کنم. مجبورم بروم... دیروز پرنس تر-گایمازوف را ملاقات کردم. اگرچه ارمنی است با این حال آدم بسیار جالبی است! یک مهمانی کراکت دارد. ما کراکت بازی می‌کنیم. خوب خداحافظ! کالسکه من حاضر است.»
سرش را تکان داد و بلادرنگ از جای خود حرکت کرد و در حالی که دستش را به عنوان خداحافظی تکان می‌داد، به طرف خانه‌اش دوید.
گروهولسکی که با چشمانش او را تعقیب می‌کرد، آه عمیقی کشید و گفت: «جانور بیچاره»
لیزا گفت: «بیچارگی‌اش چیست؟»
«برای اینکه تو را می‌بیند، اما حق ندارد تو را مال خودش بداند!»
آن روز بعدازظهر لیزا؛ میشوتکا را که نیکوفور نزدش آورده بود، بوسید و در آغوش کشید. اولین عکس‌العمل میشوتکا گریه بود، اما پس از اینکه قدری مربای گیلاس به او دادند لبخندی دوستانه در صورتش نمایان گشت و آرام گرفت.
لیزا و گروهولسکی سه روز موفق به دیدار بوگروف نشدند. روزها مرتباً به نقطه‌ای می‌رفت و فقط شبها مراجعت می‌کرد. روز چهارم موقع ناهار بدون انتظار به خانه‌شان آمد؛ با آنها دست داد و پشت میز نشست. جدی و موقر به نظر می‌رسید.
«برای کاری این‌جا آمده‌ام. این را بخوانید.»
نامه‌ای را به گروهولسکی داد.
«بلند بخوانید.»
«گروهولسکی با صدای بلند چنین خواند:
«ایوان، پسر مهربان و باملاحظه و هرگز فراموش‌نشده من، نامه پرمهر و احترام‌آمیزت را – که در آن از پدر پیر خود دعوت کرده‌ای تا از کریمه نشاط بخش و باصفا دیدن کرده و قسمتی از دنیائی را که برایم ناشناخته باقی مانده است از نزدیک مشاهده کنم – دریافت داشتم. در جواب به اطلاع شما می‌رسانم که در مرخصی آینده‌ام به آنجا خواهم آمد اما زیاد نمی‌مانم. همکار من باباگراسیم، بیمار و رنجور است و نمی‌تواند مدت زیادی تنها بماند. بینهایت خرسندم که پدر و مادرت را از یاد نبرده‌ای. پدرت را با محبت خودت شاد کن و مادرت را هنگام نماز حتماً به یاد آور.
انتظار دارم مرا در فئودوزیا ملاقات کنی. این فئودوزیا چگونه جائی است؟ جا دارد که آن را ببینم. اسم مادر تعمیدی تو که غسلت داد فئودوزیا بود. می‌گوئی که خداوند به تو کمک کرد تا دویست هزار روبل به دست بیاوری. از این موضوع بسیار خوشحالم، اما از اینکه می‌خواهی کار دولتی را به علت رتبه کم رها کنی، موافقت نمی‌کنم. حتی مردان ثروتمند هم باید کار کنند. دعای من حالا و برای همیشه در عقب تو خواهد بود. ایلیا و سرگئی آندرولف سلام می‌رسانند. برای هر کدامشان ده روبل بفرست خیلی به پول احتیاج دارند. دوستدار تو پدرت پیوتر بوگروف (کشیش)»
وقتی گروهولسکی نامه را با صدای بلند خواند و تمام کرد لیزا و او هر دو با تردید به بوگروف نگاه کردند.
ایوان پطروویچ با لکنت زبان گفت: «حقیقت این است که نمی‌خواهم وقتی او وارد این‌جا می‌شود، لیزا خودش را نشان بدهد. به او نوشتم و گفتم که تو مریض شده و برای معالجه به قفقاز رفته‌ای. زشت است که شما او را ملاقات کنید می‌فهمید!»
لیزا گفت: «بسیار خوب.»
گروهولسکی اندیشید: «حرف معقولانه‌ای است. او ازخودگذشتگی کرده پس چرا ما این کار را نکنیم؟»
«حتماً باید این موضوع را در نظر بگیریم والا ممکن است ناراحتی زیادی به وجود آید. او به رسوم و قواعد زیاد اهمیت می‌دهد. ممکن است تو را نفرین کند»
سعی کن لیزا که تو خانه بمانی و بیرون نیائی. همین. خیلی این‌جا نمی‌ماند نگران نباش.»
ورود باباپیوتر زیاد به طول نیانجامید. یک صبح آفتابی، ایوان پطروویچ با عجله نزد آنان شتافت و با ترس زیاد گفت: «وارد شد! حالا خوابیده؛ اما تقاضا دارم که خیلی احتیاط کنید...»
از این جهت لیزا خودش را در چهاردیواری خانه‌شان محبوس ساخت: هرگز به حیاط و ایوان نرفت، تنها از پشت پرده پنجره آسمان را نظاره می‌کرد. بدبختانه پدر ایوان پطروویچ تمام اوقات خود را در بیرون از اطاق می‌گذراند و حتی شبها در ایوان می‌خوابید.
کشیش کوچک‌اندام معمولاً با خرقه و کلاهی بزرگ که لبهای رو به بالا داشت در حیاط قدم می‌زد و با عینک قدیمی‌اش به اطراف ناآشنای خود نظر می‌انداخت. ایوان پطروویچ هم که نشان «استاینس لاوس» را روی یقه‌اش نصب کرده بود، به دنبالش حرکت می‌کرد.
بوگروف به ندرت این مدال را می‌زد. اما دوست داشت آن را به خانواده خود نشان بدهد و همیشه در حضورشان از آن استفاده می‌کرد.
در این اثنا، الیزا از کسالت و تنهائی مشرف به مرگ بود و گروهولسکی هم زندگی رقت‌باری داشت. او مجبور بود که تنها و بدون همسرش بیرون برود پیوسته می‌گریست. اما مردانه این سرنوشت را پذیرفته بود. و بالاتر از همه هر صبح بوگروف نزد آنان می‌آمد و بدون آنکه ضرورتی باشد، از سلامتی پدرش صحبت می‌کرد.
بوگروف می‌گفت: «دیشب خوب خوابید! اما از اینکه من خیارشور در خانه نداشتم کمی ناراحت شد. علاقه زیادی به میشوتکا دارد، همیشه با سرش بازی می‌کند...»
دو هفته بعد باباپیوتر آخرین گردش خود را در حیاط انجام داد و بدون آنکه گروهولسکی بتواند خوشحالی‌اش را پنهان سازد آنجا را ترک گفت. کشیش پیر از این مسافرت لذت برده بود و با رضایت خاطر مراجعت می‌کرد. گروهولسکی و لیزا به روش سابق خود برگشتند. گروهولسکی قبلاً در وضعی تهدیدکننده‌تر و مصیبتی عظیم‌تر از باباپیوتر گرفتار آمده بود، شروع کرد به دعا کردن!
ایوان پطروویچ عادت داشت که هر روز نزد آنها برود. آدم خوبی بود، اما اگر راستش را بخواهید کمی باعث دردسرشان شده بود. موقع ناهار می‌آمد، با آنها غذا می‌خورد و ساعتها آنجا می‌نشست. این کار زیاد بد نبود اما آنها مجبور بودند مخصوصاً برای او ودکا بخرند تا در سر غذا بنوشد، مشروبی که گروهولسکی حتی طاقت نوشیدن یک گیلاسش را هم نداشت. پنج گیلاس بزرگ ودکا می‌نوشید و تا انتهای غذا وراجی می‌کرد. تازه این کار هم زیاد بد نبود، تا ساعت دو بعد از نیمه‌شب در آنجا می‌ماند و نمی‌گذاشت آنها بخوابند. بدتر از همه اینکه حرفهائی می‌زد که نگفتنش بهتر بود.
در حدود ساعت دو بعد از نیمه‌شب لیوانش را پر از ودکا و شامپانی می‌کرد و لاجرعه سر می‌کشید و بعد میشوتکا را در بازوان خود می‌گرفت و در حالی که گریه می‌کرد در حضور لیزا و گروهولسکی می‌گفت:
«میشا، جگرگوشه‌ی من! من کیستم؟ آدم پستی که مادرت را فروخت. او را با سی تکه نقره عوض کرد! خدایا، مرا مجازات کن! میشل ایوانویچ، ای بچه خوک مادرت کجاست؟ رفته، به بردگی فروخته شده! من آدم رذلی هستم، همین طور است...»
این کلمات و این اشکها چون نیشتری بر قلب گروهولسکی فرود می‌آمد، به صورت رنگ‌پریده لیزا نگاه می‌کرد و بدون آنکه حرفی بزند دستهایش را فشار می‌داد.
بعد با کمروئی می‌گفت: «برو بخواب ایوان پطروویچ.»
«بله البته. برویم میشوتکا. خداوند داور ما باشد. وقتی زنم را چون برده‌ای می‌بینم، نمی‌توانم بخوابم. اما گروهولسکی تقصیری ندارد. من بودم که متاعم را در مقابل پول به او فروختم. همهٔ ما به سزای خود خواهیم رسید!»
گروهولسکی روزها هم وجود ایوان پطروویچ را غیر قابل تحمل می‌دید. بوگروف بدون توجه به ناراحتی و ترس گروهولسکی، یک دفعه هم نشد که از کنار لیزا تکان بخورد. او را به ماهیگیری می‌برد، برایش داستان می‌گفت و با او به گردش می‌رفت. حتی یک بار از ناخوشی گروهولسکی استفاده کرد و لیزا را با کالسکه‌اش به گردش برد و آخر شب برگشتند. خدا می‌داند که کجا رفتند!
گروهولسکی در حالی که لبهایش را گاز می‌گرفت پیش خود اندیشید: «مسلماً کار زشت و وحشیانه‌ای است.»
به‌علاوه گروهولسکی دوست داشت لیزا را زیاد ببوسد. او بدون این بوسه‌های شیرین نمی‌توانست زندگی کند اما با بودن ایوان پطروویچ، تا اندازه‌ای جلوی خودش را می‌گرفت. چه درد و عذابی! بیچاره فکر می‌کرد که به‌کلی فراموش شده است. اما سرنوشت به کمکش شتافت. غفلتاً ایوان پطروویچ برای مدت یک هفته غیبش زد. دوستانی آمدند و او و میشوتکا را با خودشان بردند.
یک صبح زیبا؛ گروهولسکی که شاداب و سرحال به نظر می‌رسید از گردش روزانهٔ خود مراجعت کرد. دستهایش را به هم مالید و به لیزا گفت: برگشته است. بیشتر از این دیگر نمی‌توانم خوشحال باشم. ها، ها، ها...»
«خنده‌ات برای چیست؟»
«چند تا زن با خودش آورده.»
«زن؟»
«نمی‌دانم... اما کاملاً به او حق می‌دهم که با زنها باشد. بسیار عالی است! به‌علاوه او کاملاً جوان و فعال است. بیا این‌جا و نگاه کن...»
گروهولسکی به دنبال لیزا به ایوان رفت و خانهٔ مقابل را به او نشان داد. هر دو زدند زیر خنده. خیلی مضحک بود. ایوان پطروویچ روی ایوان ایستاده بود و داشت می‌خندید زیر ایوان دو تا زن مومشکی و غریبه ایستاده و میشوتکا هم در کنارشان بود. آن دو زن با صدای بلند به زبان فرانسه صحبت می‌کردند و می‌خندیدند.
گروهولسکی گفت: «ظاهراً فرانسوی هستند. آنکه نزدیکتر ایستاده بد قیافه‌ای ندارد. همه‌شان آزادند، اما اهمیتی ندارد. بین آنها چیز خوب هم پیدا می‌شود. اینها که زیبا و بی‌حیا به نظر می‌رسند...»
تمام مزه کار در این جا بود که ایوان پطروویچ دستهای بلندش را دراز کرد و شانه‌های یکی از زنها را گرفت. در هوا بلندش کرد و کشید پیش خودش تو ایوان.
وقتی هر دو آنها را به این طریق روی ایوان گذاشت نوبت میشوتکا رسید. زنها دوباره پائین دویدند و بازی مجدداً آغاز گردید.
گروهولسکی که مشتاقانه به این منظره نگاه می‌کرد زمزمه کرد: «خیلی قوی به نظر می‌رسد. بدنش خیلی عضله دارد.»
این نمایش تقریباً شش بار تکرار شد. زنها آن‌قدر خوشحال به نظر می‌رسیدند که حتی هنگام بالا رفتن وقتی دامنهای مواجشان بر اثر یک باد شدید، بالا می‌رفت نگران و ناراحت نمی‌شدند. تنها گروهولسکی وقتی که زنها پایشان را روی نرده ایوان می‌انداختند، چشمانش را از روی شرم پائین می‌انداخت. لیزا فقط نگاه می‌کرد و می‌خندید. دلیلی نداشت که در جلوی مردها احساس شرمساری کند آنها گناهی نداشتند. تقصیر از زنها بود.
ایوان پطروویچ که کمی ناراحت به نظر می‌رسید همان شب نزدشان شتافت تا اطلاع بدهد که «حالا او مرد خانه شده است...»
او گفت: «نباید فکر کنید که آنها زنهای بی کس و کاری هستند. حقیقت این است که آنها فرانسوی هستند. کمی شلوغ می‌کنند و شراب می‌نوشند. همه‌کس این موضوع را می‌داند! این‌طور پرورش یافته‌اند. کاری نمی‌شود کرد! پرنس اجازه داد که آنها را با خودم بیاورم. بعد اضافه کرد: «تقریباً هیچ چیز در مقابلش نگرفت... اصرار کرد که آنها را با خودم بیاورم باید یک وقت شما را به پرنس معرفی کنم. او مرد تحصیل‌کرده‌ای است. پیوسته چیز می‌نویسد و مطالعه می‌کند... اما می‌دانید اسم این خانمها چیست؟ اسم یکیشان فانی است و آن یکی: ایزابل. آخ که چه اروپائی! ها، ها، ها! مقصودم اروپای غربی است! خوب باید بروم.»
ایوان پطروویچ گروهولسکی و لیزا را ترک گفت و خودش را کاملاً وقف آن دو زن کرد. از خانه‌اش در تمام روز صدای خنده و گفتگو و به هم خوردن ظروف به گوش می‌رسید. چراغها در شب تا دیرهنگام روشن بود. گروهولسکی پس از آن مدت عذاب‌دهنده، مجدداً می‌توانست به استراحت بپردازد و خیالش راحت باشد. او خود را مرد خوشبختی می‌دانست و با دنیا در صلح و آشتی بود. ایوان پطروویچ با دو زن خود؛ آن خوشی و لذتی را که گروهولسکی با تنها زن خویش می‌برد، نداشت... اما افسوس که سرنوشت رحم و شفقتی ندارد! گروهولسکی، لیزا میشوتکا و ایوان پطروویچ یک بار دیگر آرامش خیال خود را از دست دادند....
یک هفته و نیم بدین طریق سپری گشت. تا این که یک روز صبح، گروهولسکی دیرتر از موعد معمول از خواب برخاست و روی ایوان شروع به قدم زدن کرد. در این موقع چشمش به منظرهٔ تکان‌دهنده‌ای افتاد که باعث تعجب و خشمش شد!
در زیر ایوان خانه روبرو آن دو زن فرانسوی ایستاده و با خوشحالی تمام صحبت می‌کردند، لیزا هم در وسط آنان دیده می‌شد. او متناوباً و از کنار چشم خانه خودش را می‌پائید، مثل اینکه می‌خواست بگوید: نمی‌دانم آیا آن ظالم، آن ستمگر، از خواب برخاسته است یا نه؟ (گروهولسکی نگاه‌های او را نزد خود این‌طور تعبیر کرد).
ایوان پطروویچ با پیراهن روی ایوان ایستاده بود. ابتدا فانی و بعد ایزابل و در آخر لیزا را بلند کرد و روی ایوان گذاشت. به نظر می‌رسید لیزا را علی‌رغم ناراحتی گروهولسکی کمی بیشتر به خود فشار می‌دهد. و لیزا هم پایش را روی نرده انداخت و بالا رفت. آه، چه زنهائی! همه‌شان موجودات اسرارآمیزی هستند!
وقتی لیزا به خانه برگشت، مثل آنکه اصلاً چیزی اتفاق نیفتاده باشد، با نوک پنجه وارد اطاق شد و گروهولسکی در رختخواب دمر افتاده بود و ناله می‌کرد. رنگش پریده بود و لکه‌های قرمزرنگی روی گونه‌هایش دیده می‌شد....
به محض آنکه لیزا را دید از رختخواب بیرون پرید و در اطراف اطاق شروع کرد به قدم زدن....
با صدای بلند فریاد زد: «این است طرز رفتار؟ ها؟ خیلی از تو ممنونم ننگ‌آور است، خانم عزیز! هرزگی محض است! دودستی نگاهش دار!»
رنگ لیزا پرید و زد زیر گریه.
زنهائی که خودشان را در کاری محق می‌دانند، معمولاً فریاد کشیده و دعوا و مرافعه راه می‌اندازند. اما آنهائی که به تقصیر خودشان اعتراف دارند فقط به گریه اکتفا می‌کنند....
«خوب شرکتی با این موجودات فاسد دایر کرده‌ای! شکی نیست که عمل ناپسندانه‌ای انجام داده‌ای! نمی‌دانی آنها چکاره‌اند؟ آنها را خریده‌اند، فاحشه‌اند! تو که زن پاک و شایسته‌ای هستی چطور می‌توانی به آنجا بروی و معاشرشان باشی؟ و آن مرد... او! چه می‌خواهد؟ از من چه می‌خواهد؟ سر در نمی‌آورم نصف ثروت خودم را به او دادم – نه بیشتر از نصف! خودت می‌دانی. حتی بیشتر از آنچه که داشتم به او دادم. همه چیز به او دادم! گستاخی‌اش را تحمل کردم – او حق ندارد ترا «تو» صدا کند. آن گردشهای طولانی‌تان را با هم و آن بوسه‌های پس از شامتان را هم تحمل کرده‌ام. اما این یکی را دیگر نمی‌توانم تحمل کنم. یکی از ما، یا من یا او! یکی از ما باید برود. دیگر نمی‌توانم این‌طور زندگی کنم. فکر می‌کنم می‌فهمی چه می‌گویم، یا این و یا آن یکی، کدامشان را می‌خواهی؟ این آن‌قدری است که من می‌توانم طاقت بیاورم: کاسه صبرم لبریز شده. به اندازه کافی رنج برده‌ام فوراً، همین الان می‌روم آنجا و با او صحبت می‌کنم. خیال می‌کند چه کسی است؟ بیچاره خیال می‌کند که خیلی....»
گروهولسکی حرفهای دلیرانه و طعنه‌آمیزی زد اما فوراً آنجا نرفت، کمی ترسیده بود و تا اندازه‌ای احساس سرافکندگی در خود می‌کرد. از این جهت سه روز بعد به دیدن ایوان پطروویچ رفت.
وقتی که وارد عمارت شخصی بوگروف شد و آن همه تجمل و ثروت را در اطراف او مشاهده کرد، دهانش از تعجب بازماند. تنها پرده‌های مخملی و صندلی‌های گران‌قیمت سالن کافی بود که انسان را به تعجب وادارد. گروهولسکی ثروتمندان متعددی را می‌شناخت اما تا به حال شخصی را به این تجمل و نعمت ندیده بود.
وقتی گروهولسکی با ترس غیر قابل وصف خود وارد اطاق شد، با منظره عجیب و درهم و برهمی روبرو گردید. بشقاب‌هائی پر از تکه‌های کوچک نان روی پیانوی بزرگ قرار گرفته بود، لیوانی روی یک صندلی قرار داده شده بود و زنبیلی پر از تکه کهنه‌های بدنما از زیر میز به چشم می‌خورد. در کف پنجره‌ها پوست گردو ریخته شده بود و بوگروف خودش وقتی که گروهولسکی وارد اطاق شد وضع نامرتب و کثیفی داشت. در اطراف اطاق قدم می‌زد، صورتش قرمز شده بود، لباس نپوشیده بود و موهایش را شانه نکرده بود. داشت با خودش حرف می‌زد. به نظر می‌رسید که موضوعی وی را ناراحت کرده است. و میشوتکا در همین اطاق روی نیمکتی نشسته و فریادهای گوش‌خراشی سر داده بود.
به محض آنکه بوگروف گروهولسکی را دید فریاد زد: «واقعاً قبیح است، گریگوری واسیلیچ! به این وضع کثیف نگاه کنید! درست نگاه کنید بفرمائید بنشینید خواهش می‌کنم. ببخشید که این‌طور برهنه‌ام. نمی‌دانم چطور مردم می‌توانند با این کثافت زندگی کنند! هر چه به این نوکرها می‌گویم انجام نمی‌دهند وضع بسیار بدست و همه چیز گران.... خفه شو!»
بوگروف در مقابل میشوتکا ایستاد و غرید: «حیوان کوچولو، وقتی می‌گویم خفه شو؛ خفه شو!»
بوگروف گوش بچه را کشید.
گروهولسکی با تأثر گفت: «اما این کار خوب نیست، ایوان پطروویچ. چطور دلت می‌آید که بچه کوچکی را کتک بزنی؟ تعجب می‌کنم....»
«خوب پس چرا مدام زوزه می‌کشد؟ ساکت! و الا شلاقت می‌زنم!»
«دیگر گریه نکن میشای عزیزم... بابا دیگر کتکت نمی‌زند. ایوان پطروویچ نباید او را بزنی. او بچه است... حالا... حالا یک اسب کوچولو می‌خواهی؟ برایت می‌فرستم. ایوان پطروویچ واقعاً که آدم غیر قابل تحملی هستی. خیلی سنگدل هستی.»
گروهولسکی لحظه‌ای سکوت کرد و بعد گفت: «و حال زنهایت چطور است ایوان پطروویچ؟»
«چه حالی. بی‌سروصدا بیرونشان کردم. آنها را در خارج هم می‌توانم ببینم. بچه دارد بزرگ می‌شود و نمی‌خواهم سرمشق بدی در زندگی داشته باشد اگر من تنها باشم، مسئله دیگری است. به علاوه آنها به چه درد من می‌خورند؟ خیلی مضحک است. من با آنها روسی حرف می‌زنم و آنها جوابم را به فرانسه می‌دهند. هیچ چیز سرشان نمی‌شود. مثل این است که با دیوار حرف می‌زنم.»
«ایوان پطروویچ می‌خواهم چند کلمه با شما صحبت کنم، اوه خیلی مهم نیست خلاصه اینکه می‌خواهم تقاضائی از شما بکنم.»
«چه تقاضائی؟»
«امکان دارد از این‌جا بروید؟ خیلی خوشحالیم از اینکه در جوار شما هستیم اما کمی ایجاد ناراحتی شده است. مثل این که منظورم را می‌فهمید؟ وضع کاملاً ناهنجاری به وجود آمده است... بر رنج و عذاب ناشی از معاشرت ما، شک و تردیدی افزوده شده است که به ما امر می‌کند از یکدیگر جدا شویم. بله حقیقت همین است. مرا خواهید بخشید. اما باید نزد شما این امر روشن باشد که زندگی با چنین نزدیکی و مصاحبتی، مردم را وادار می‌کند که تصور کنند.... شاید کلمه تصور کردن، در این مورد مناسب نباشد، ولی به هر حال هر طوریکه این زندگی را حساب کنید، زننده و مصیبت‌آور است....»
«بله، من هم همین عقیده را دارم. خواهم رفت.»
«خیلی از شما ممنونیم. ایوان پطروویچ، باور کنید گرمترین خاطره‌ها را از شما خواهیم داشت! این گذشتی که -»
«خوب اما این همه اثاثیه را چه کار کنم؟ منظورم این است که بگویم آنها را از من می‌خرید؟ زیاد گران نیست. همه اثاثیه، کالسکه و پیانوی بزرگ را به مبلغ هشت.... نه، ده هزار روبل به شما می‌فروشم....»
«خیلی خوب من این ده هزار روبل را به شما می‌دهم.»
«پس معامله تمام شد. فردا این‌جا را ترک می‌کنم و می‌روم به مسکو. دیگر نمی‌توانم این‌جا زندگی کنم. همه چیز گران است. پول انسان به‌آسانی دود می‌شود، هر قدم که برمی‌دارم باید هزار روبل بدهم. باید جلویش را بگیرم. باید فکر خانواده‌ام را هم بکنم، خوب، خدا را شکر که اثاثیه را خریدید. چیزی دستم را گرفت والا به‌کلی ورشکست می‌شدم....»
گروهولسکی از روی صندلی‌اش بلند شد، از بوگروف خداحافظی کرده و پیروزمندانه به خانه‌اش مراجعت نمود. همان شب ده هزار روبل برای بوگروف فرستاد.
بوگروف و میشوتکا صبح زود روز بعد در «فئودوزیا» بودند...»
۳
چندین ماه سپری گشت. بهار آمد.
روزهای شفاف و آفتابی با آمدن بهار، فراوان گشت. همه چیز در روی زمین زیبا و دلپذیر به نظر می‌آمد. بادی گرم از جانب دریا و صحرا وزیدن گرفت. زمین با علفهای تازه پوشیده شد و برگهای سبز درختان نمایان گشت. طبیعت با جامه‌ای نو زندگی را از سر گرفت....
گمام می‌رود با تجدید طبیعت و در آن وقت که همه چیز تازه و جوان می‌شود، امیدها و آرزوهای نو نیز در قلبهای مردم جانی تازه گیرد. اما دل انسان به‌آسانی زنده و تجدید نمی‌شود....
گروهولسکی هنوز در همان خانه‌ی روستائی خود زندگی می‌کرد. امیدها و آرزوهایش حد اعتدال و طبیعی خود را داشت و هنوز روی لیزا متمرکز شده بود و به چیزی جز او نمی‌اندیشید. با اشتیاق تمام به لیزا نگاه می‌کرد و نزد خود می‌گفت: «اوه چه آدم خوشبختی هستم!» بیچاره خودش را واقعاً خوشبخت می‌دانست. اما لیزا مانند سابق روی ایوان می‌نشست و بی‌صدا به خانه روبرو خیره می‌شد و از وسط درختان آن، دریای آبی رنگ را نظاره می‌کرد... لیزا خیلی ساکت و آرام شده بود غالباً گریه می‌کرد و به‌ندرت در انداختن مشمع خردل به او کمک می‌کرد. تغییر حالتی در وی به وجود آمده بود. ندامت و پشیمانی چون خوره‌ای به جانش افتاده بود. سراسر وجودش آمال و آرزو شده بود. پسرش را، زندگی قبلی و ایام خوش گذشته‌اش را از دست داده بود. در زندگی قدیمی‌اش خوشی بخصوصی وجود نداشت اما بهتر از این یکی بود. اگر لااقل در آن وقت دوستانش را ملاقات می‌کرد، به تئاتر می‌رفت و در انجمن‌های عمومی شرکت می‌جست، اکنون در خانه گروهولسکی از همه چیز و همه کس دست کشیده و تنها شده بود... همه چیز در این خانه ساکت و آرام به نظر می‌رسد... گروهولسکی همیشه کسالت داشت و ناله می‌کرد. بوسه‌های مداومش برای او ملال‌انگیز شده بود. چون پیرمردی هشتادساله پیوسته از خوشی اشگ می‌ریخت! زندگی کسالت‌آوری شده بود! دیگر نه «مایکل سرگیچ» که دوست داشت با او «مازورکا» برقصد، در آنجا بود و نه «اسپریدون نیکلاویچ» پسر سردبیر روزنامه «کانتی تایمز».
«اسپیریدون نیکلاویچ» خیلی خوب آواز می‌خواند و اشعار زیادی از حفظ داشت در آنجا دیگر نه سفره فقیرانه گسترده می‌شد و نه «ننه‌گراسیمفنا» که برای زیاد خوردن مربا، سرش نق بزند... هیچکس در آنجا نبود! کم مانده بود که از ناراحتی و دلتنگی جانش به لب آید! تازه اگر گروهولسکی از تنهائی خود لذت می‌برد کار بیهوده‌ای بود. زیرا خیلی زودتر از آن چه که انتظار می‌رفت نتیجه خودخواهی‌اش را مشاهده کرد. در آغاز ماه مه وقتی‌که هوای عشق و سرمستی در جانها افتاد، گروهولسکی همه چیز را از دست داد: او زنی را که دوست داشت از دست داد و....
در این سال یک بار دیگر بوگروف به کریمه آمد. اما خانه روبرو را اجاره نکرد بلکه پیوسته با پسرش بین دو شهر آمد و رفت می‌کرد، می‌نوشید، می‌خوابید و قمار می‌کرد. نه تنها شوقش را در شکار و ماهیگیری از دست داده بود، بلکه به زنهای فرانسوی هم رغبتی نشان نمی‌داد. بین خودمان باشد زنها کمی تیغش زده بودند!
بوگروف لاغر و کج‌خلق شده بود به ندرت می‌خندید. عادت کرده بود که لباسهای کتانی بپوشد. چند دفعه به خانه گروهولسکی رفت و برای لیزا مربا و میوه و شکلات برد، تا مگر دلتنگی‌اش را به طریقی برطرف سازد.
گروهولسکی از این ملاقاتها ترسی به دل راه نمی‌داد. زیرا نه تنها تعداد آنها زیاد نبود، بلکه مدتش هم کم بود. به علاوه بیشتر به خاطر میشوتکا بود. هیچکس نمی‌تواند فرزندی را از دیدار مادرش منع کند.
بوگروف وارد می‌شد، هدایایش را پخش می‌کرد، چند کلمه‌ای حرف می‌زد و بعد دوباره می‌رفت. تازه آن چند کلمه حرف را هم مستقیماً با خود گروهولسکی می‌زد، نه با لیزا. از این جهت گروهولسکی موردی برای ترس خود نمی‌دید. مسلماً می‌بایستی آن ضرب‌المثل قدیمی روسی را به یاد آورده باشد که می‌گوید: «از آن سگی نترس که پارس می‌کند، از آن سگی بترس که ساکت و آرام است. (دریاهای آرام، عمیق‌اند)».
ممکن است ضرب‌المثل ظالمانه‌ای باشد، اما در زندگی روزمره خیلی مفید به نظر می‌رسد...
یک روز که گروهولسکی در باغ قدم می‌زد، صدای گفتگوی دو نفر را که یکیشان مرد و دیگری زن بود تشخیص داد. این صدا متعلق به بوگروف و لیزا بود.
گروهولسکی لحظه‌ای گوش فرا داد، رنگش چون مرده‌ای پرید. آهسته و با احتیاط به طرف آلاچیق رفت و در پشت یک بوته یاس پنهان شد. با دقت نگاه کرد و گوش داد. بعد دستها و پاهایش یخ کرد و عرق سردی به پیشانی‌اش نشست.
احساس ضعف کرد. چند تا از شاخه‌های بوته یاس را گرفت که زمین نخورد. همه چیز برایش تمام شده بود!
بوگروف دست در کمر لیزا داشت و می‌گفت: «چکار می‌توانیم بکنیم، عزیزم؟ من خوکی بیش نبودم که ترا فروختم. حرص برم داشته بود. لعنت بر پول! چه فایده‌ای برایم داشت؟ فقط ظاهرم درست شد، در عوض یک مشت عذاب و دردسر برای خودم خریدم. هرگز آسایش نداشتم، خوشبخت نبودم و در هیچ جا کار و کسبی پیدا نکردم. در حقیقت رو به کسادی رفته بود. چیزی درباره آندروشکامارکوزین نشنیدی؟ ریاست دیوان را به او دادند. همان احمق را می‌گویم! و من مثل افلیج‌ها زمین‌گیر شده‌ام! ای خدا! وقتی ترا از دست دادم خوشبختی‌ام تمام شد.
من خوک کثیفی هستم، آدم رذلی هستم. می‌دانی چه مکافاتی روز قیامت در انتظار من است! چه فکر می‌کنی؟»
لیزا شروع کرد به گریه «بیا از این‌جا برویم وانیا دیگر نمی‌توانم تحمل کنم دارم از دلتنگی دق می‌کنم.»
«کاری نمی‌توانیم بکنیم تو را فروخته‌ام.»
«خوب پولها را پس بده.»
«از خدا می‌خواهم. کاش می‌توانستم. اما همه پولها از دستم رفته. همه را خرج کرده‌ام؛ نه؛ باید از این کار منصرف شویم. ما هر دو به مجازات خود رسیده‌ایم:
من برای حرص و طمع خودم و تو هم برای کارهای زشتت. حالا باید این کیفر و مجازات را تحمل کنیم. اعمال نیک و بد ما در روز قیامت پاداش داده می‌شود.»
بوگروف در حالیکه چشمانش را به طرف آسمان بلند کرده و حالت روحانی پرهیزکاری به خود گرفته بود، ادامه داد:
«اما این‌جا نمی‌مانم! حوصله‌ام سر رفته!»
«مرا چه می‌گوئی؟ مگر حوصله من سر نرفته؟ فکر می‌کنی بدون تو به من خوش می‌گذرد؟ کاملاً خسته و فرسوده شده‌ام. سینه‌ام به سرفه افتاده. اما تو که زن قانونی من هستی، گوشت و استخوانت مال من است باید دندان روی جگر بگذاری، بسوزی و بسازی. من گاه‌گاه می‌آیم و ترا می‌بینم...»
بوگروف خم شد و در گوش لیزا با صدای بلندی که می‌شد آن را از چند قدمی تشخیص داد گفت:
«لیزا ناراحت نشو، حتی شبها هم پیشت خواهم آمد. من در فئودوزیا هستم زیاد دور نیست. تا آنجا که پول داشته باشم به خاطر تو در این حوالی می‌مانم. تا آخرین شاهی! و به‌زودی هم تمام می‌شود! زندگی برایم جهنم شده. سینه و معده‌ام درد می‌کند...»
بوگروف ساکت شد. حالا نوبت لیزا رسیده بود.... و چطور با پریشانی خاطر این کار را به عهده گرفت! گریه را سر داد، زبان به گله و شکایت گشود و کوتاهی و قصور تمام خواستاران خود را ذکر کرد و گروهولسکی که تمام سخنان او را می‌شنید در آن لحظه خودش را غارتگر و جانی و جلادی پنداشت که....
لیزا اضافه کرد: «و بیشتر از این چیست، او دارد مرا می‌کشد!»
بوگروف پس از بوسیدن لیزا و خداحافظی از او؛ در باغ را باز کرد تا خارج شود اما در همان لحظه گروهولسکی را برابر خود یافت. گروهولسکی انتظارش را می‌کشید.
گروهولسکی با صدای ضعیفی گفت: «من همه چیز را دیدم و شنیدم، ایوان پطروویچ، شما شخص بی‌ریا و منصفی نیستید. شما را ملامت نمی‌کنم، نمی‌توانید او را دوست نداشته باشید، اما او به من تعلق دارد! مال من است! چرا نمی‌خواهید این موضوع را بفهمید؟ من بدون او نمی‌توانم زندگی کنم! چرا نمی‌خواهید بفهمید؟ درست است که شما رنج می‌برید، او را دوست دارید، اما مگر در مقابل این رنج؛ من چیزی به شما پرداخت نکرده‌ام؟ ترا به خدا، چرا از این‌جا نمی‌روید! برای همیشه بروید! خواهش می‌کنم! و الا باعث مرگم خواهید شد!»
بوگروف با صدای ملایمی گفت: «اما من جائی ندارم بروم.»
«منظورتان این است که همه ثروت خودتان را خرج کرده‌اید؟ واقعاً که آدم ولخرجی هستید، این‌طور نیست؟ عیبی ندارد. بروید به ملک من در چرنیکف، من این ملک را به شما می‌دهم. ملک کوچکی است اما جای لذت‌بخشی است. باور کنید.»
بوگروف نیشش تا بناگوش باز شد: از شادی در آسمان هفتم سیر می‌کرد!
«من این ملک را به عنوان هدیه به شما می‌دهم. به مأمور اجرای ثبت می‌نویسم و دستورات لازم را صادر می‌کنم. می‌توانید به همه بگوئید که آن را خریده‌اید. اما ترا به خدا دیگر بروید و دست از سرم بردارید!»
«بسیار خوب. می‌روم. کاملاً می‌فهمم.»
گروهولسکی که روح تازه‌ای به بدنش دمیده شده بود به درشکه‌ای دستور توقف داد و گفت: «خوب، برویم و سردفتری پیدا کنیم و ترتیب کار را فوراً بدهیم.»
عصر روز بعد که لیزا روی صندلی باغ نشسته و مطابق معمول انتظار ایوان پطروویچ را می‌کشید، گروهولسکی آرام و بی سر و صدا نزدیکش آمد. در کنارش نشست و دستش را گرفت.
پس از مکث کوتاهی گفت: «زندگی خیلی خسته‌کننده است این‌طور نیست لیزا؟ خیلی به تو بد می‌گذرد، نه؟ خوب چرا، جائی نرویم؟ چرا همیشه در خانه باشیم؟ باید برویم بیرون و خوش باشیم و مردم را ببینیم».
«مگر همین را نمی‌خواهی؟»
لیزا پریده‌رنگ می‌نمود و به راهی که ایوان پطروویچ همیشه از آنجا عبور می‌کرد و به سویش می‌آمد، خیره شده بود.
«من هیچ چیز نمی‌خواهم.»
گروهولسکی به فکر فرو رفت. او که می‌دانست لیزا انتظار چه کسی را می‌کشد و به چه شخصی می‌اندیشد گفت:
«بیا برویم تو، لیزا هوا سرد شده.»
«تو برو، من هم یک دقیقه دیگر می‌آیم.»
گروهولسکی دوباره به اندیشه فرو رفت.
او که احساس می‌کرد مته داغی را روی قلبش گذاشته و دارند فرو می‌برند، حالتی به صورت خود داد و گفت: «منتظر او هستی، نه؟»
«بله، می‌خواهم یک جفت جوراب بدهم به او ببرد برای میشا....»
«آخر او نمی‌آید این‌جا»
«از کجا می‌دانی؟»
«از این‌جا رفته...»
لیزا با تعجب به گروهولسکی نگاه کرد.
«رفته، رفته به ملک من در چرنیکف. این ملک را من به عنوان هدیه به او دادم.»
رنگ لیزا مانند مرده سفید شد، شانه گروهولسکی را گرفت که نیفتد.
«در ساعت سه، تا کشتی مشایعتش کردم.»
لیزا چنگ بر سر زد، تلوتلو خورد و روی صندلی باغ افتاد و به شدت شروع کرد به لرزیدن.
ناگهان فریاد زد: «وانیا! وانیای عزیزم، من هم با تو می‌آیم!» حالت غش و تشنج به او دست داده بود.
از آن شب به بعد تا ماه ژوئیه همسایه‌ها دو پیکر روح مانند را می‌دیدند که از صبح زود تا شب در باغ گردش می‌کردند. منظره دلتنگ‌کننده‌ای بود. روح گروهولسکی با حالت ندامت و پشیمانی به دنبال روح لیزا به حرکت درمی‌آمد. از آن جهت آنها را روح می‌خوانم که دیگر شباهتی به خودشان نداشتند. بینهایت لاغر و فرسوده شده بودند به ارواح بیشتر شباهت داشتند تا به زندگان.
در آغاز ماه ژوئیه، لیزا از خانه گروهولسکی فرار کرد. در یادداشتی برای او، نوشته بود که می‌رود و برای مدتی نزد «پسرش» می‌ماند.... برای مدتی! هنگام شب که گروهولسکی خوابیده بود این کار را می‌کند...
پس از این که گروهولسکی نامه‌اش را خواند، مدت یک هفته تمام چون دیوانگان بدون هدف در خانه قدم زد. نه غذا خورد و نه خوابید. در ماه اوت تبی مدام وجودش را فرا گرفت. در ماه سپتامبر به مسافرت خارج رفت. به شدت مشروب می‌خورد و تسلی خودش را در میگساری و عیاشی جستجو می‌کرد. تمام ثروتش را به باد داد. بیچاره هنوز قادر نبود فکر زن محبوب را از خاطر خود محو سازد. اما اشخاص نه از خوشبختی می‌میرند و نه از بدبختی. موهای گروهولسکی سفید شد، اما زنده ماند. در حقیقت، هنوز هم حیات دارد...
از مسافرت خارج برگشت و تصمیم گرفت به دیدار لیزا برود. بوگروف که با آغوش باز وی را پذیرفته بود متقاعدش ساخت که برای مدت نامعلومی مهمان او باشد و گروهولسکی هم تا به امروز به عنوان مهمان نزد بوگروف مانده است....
***
فرصتی پیدا کردم که امسال به ملک بوگروف «در گروهولوکا» بروم. مهمانان خود را در سر میز شام مشغول دیدم. ایوان پطروویچ از دیدار من خوشنود گشت و اصرار کرد که شام را با آنها صرف کنم. چاق و حتی کمی خمیده شده بود. اما صورتش شاداب به نظر می‌رسید، گونه‌هایش به سرخی می‌رفت و هنوز هم موهایش نریخته بود.
لیزا تا اندازه‌ای فربه شده بود، اما این فربهی به او نمی‌آمد. صورتش کمی گردی خود را از داست داده بود. حالا بیشتر به یک خوک آبی شباهت داشت.
افسوس! گونه‌هایش به نظر می‌رسید که از همه طرف چاق شده است.
بوگروف خیلی آسوده‌خاطر به نظر می‌آید؛ هر چه بخواهند، در اختیار دارند در خانه‌شان همه چیز موجود است. خدمتگزاران متعددی در خدمتشان مشغولند.
پس از شام همه دور هم نشستیم و مشغول اختلاط شدیم. من که فراموش کرده بودم لیزا پیانو بلد نیست از وی خواستم که برای ما آهنگی بنوازد.
بوگروف گفت: «اما او نمی‌تواند پیانو بزند. موسیقی نمی‌داند! اوهوی ایوان! به گریگوری واسیلیچ بگو بیاید این‌جا. پس به چه درد می‌خورد؟» بوگروف رو به من کرد و اضافه کرد: «موسیقی‌دان ما لحظه‌ای دیگر می‌آید این‌جا. او گیتار می‌نوازد. ما پیانو را برای میشوتکا نگاه داشته‌ایم که با آن تمرین کند.»
تقریباً پنج دقیقه بعد گروهولسکی وارد اطاق ناهارخوری شد. خواب‌آلود به نظر می‌آمد، موهایش را شانه نکرده و ریشش را نتراشیده بود. سری در مقابل من فرود آورد و در گوشه‌ای نشست.
«کسی شنیده است که آدم به این زودی بخوابد؟»
بوگروف رویش را به او کرد. «تو کاری جز خواب نداری! همیشه خواب‌آلود هستی! خوب بیا چیزی برای ما بزن که نشاط انگیز باشد....»
گروهولسکی گیتارش را برداشت، سیم‌هایش را به صدا درآورد و خواند:
«دیروز در انتظار معشوقه‌ام بودم....»
در حالی که به سیمای خرسند بوگروف می‌نگریستم، گوش دادم. پیش خود اندیشیدم «چه صورت زشت و ترسناکی!» نزدیک بود گریه‌ام بگیرد....
پس از آن که گروهولسکی آوازش را تمام کرد در برابر ما تعظیمی کرد و از اطاق خارج شد.
همان‌طور که گروهولسکی اطاق را ترک می‌کرد بوگروف گفت:
«نمی‌دانم با او چه کار کنم؟ دائماً مرا ناراحت می‌کند! تمام روز را به تفکر می‌گذراند و شبها ناله‌اش را سر می‌دهد. یا مریض است یا بالاخره یک دردی دارد. و آن قدر برایش ناراحت هستم که خوابم نمی‌برد. احتمال دارد دیوانه بشود. خیال می‌کنید که او در این‌جا آدم بدبختی است. چرا باید بدبخت باشد؟ با ما غذا می‌خورد و می‌نوشد. فقط پول به او نمی‌دهیم. پولش را یا مشروب می‌خورد یا بیهوده به مصرف می‌رساند. مثل اینکه ناراحتی‌هایم به پایان نرسیده! خداوند مرا ببخشاید! آدم گناهکاری هستم.»
اصرار کردند که شب را هم آنجا بمانم. وقتی صبح روز بعد از خواب برخاستم، صدای بوگروف را شنیدم که در اطاق دیگر با کسی دارد صحبت می‌کند.
«هیچ کار درستی از دستت برنمی‌آید که انجام بدهی، احمق! کی شنیده که کسی پارو را رنگ سبز بزند؟ فکر کن مغز و شعورت را به کار انداز! خوب چرا چیزی نمی‌گوئی؟»
صدائی که سعی می‌کرد خودش را تبرئه سازد بریده بریده گفت: «اما... اما اشتباه کردم.»
این صدا متعلق به گروهولسکی بود.
گروهولسکی مرا تا راه‌آهن مشایعت کرد.
در راه برای من صحبت می‌کرد و می‌گفت: «آدم بینهایت ظالم و ستیزه‌جوئی است. دوباره دنبال کلامش را گرفت و گفت: «مرد باتقوائی است اما کارفرمای بیرحمی نیز هست! عاطفه و شعور ندارد، فکرش کهنه است. اوه که چقدر مرا عذاب می‌دهد! اگر به خاطر آن زن خوب و باارزش نبود از مدتها پیش ترکش کرده بودم. اما نمی‌توانم لیزا را در این‌جا بگذارم. از یک جهت برای هر دومان این طور آسان‌ترست که با هم زندگی کنیم.»
گروهولسکی آهی کشید و ادامه داد:
«او آبستن است ملاحظه کردید؟ بچه به من تعلق دارد. بله مال من است لیزا بزودی می‌فهمد که اشتباه کرده است و دوباره خودش را تسلیم من می‌کند. بدون شک وجود او را نمی‌تواند تحمل کند....»
بدون آن که بتوانم جلوی خودم را بگیرم، به گروهولسکی گفتم:
«شما کاملاً آدم ضعیف‌النفسی هستید!»
«بله، کاملاً صحیح است، آدم ضعیف‌النفسی هستم، از ابتدا همین طور بوده‌ام می‌دانی چگونه به دنیا آمدم؟ پدر مرحومم نسبت به منشی حقیری تنفر پیدا کرد: خدا می‌داند که چقدر او را آزار داد و محدود کرد! زندگی‌اش را کاملاً مسموم کرد! مادر مرحومم نیز زن دلسوزی بود که از طبقه متوسط و ساده‌ای به شمار می‌رفت. او دلش نسبت به آن منشی سوخت و عشقش را پذیرفت. من نتیجه این عشق بودم در این صورت چطور من که فرزند مرد ستمدیده‌ای بودم می‌توانستم شخصیت ممتازی داشته باشم؟ چنین شخصیتی را از کجا می‌توانستم بدست آورم؟ خوب زنگ دوم زده شد، خداحافظ، دوباره به ملاقات ما بیائید، اما به ایوان پطروویچ نگوئید که من درباره او حرفی زده‌ام!
دست گروهولسکی را فشردم و پریدم توی قطار. سرش را در جهت حرکت قطار فرود آورد و به طرف منبع آب رفت. فکر می‌کنم تشنه‌اش بود...