تعهد اجتماعی و نویسندگان آمریکای لاتین: تفاوت بین نسخه‌ها

از irPress.org
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (ربات: افزودن رده:کتاب جمعه)
 
(۱۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱۲: سطر ۱۲:
 
[[Image:25-084.jpg|thumb|alt= کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴|کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴]]
 
[[Image:25-084.jpg|thumb|alt= کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴|کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴]]
 
[[Image:25-085.jpg|thumb|alt= کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵|کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵]]
 
[[Image:25-085.jpg|thumb|alt= کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵|کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵]]
−
[[رده:کتاب جمعه ۲۵]]
+
'''ماریو وارگاس لوسا'''
 +
 
 +
Mario Vargas Losa
 +
 
 +
 
 +
'''ماریو وارگاس لوسا''' از سرشناس‌ترین و مطر‌ح‌ترین نویسندگان امروز امریکای لاتین است. اهل «پرو» و چهل و چهار ساله است. منتقد و محقق و داستان‌نویس است. کتابی هفتصد صفحه‌ئی در نقد و بررسی آثار '''گارسیا مارکز'''، شش هفت داستان بلند، سه چهار مجموعه قصه های کوتاه و مقالات و نقدهای بسیار نوشته است. آثارش به‌‌بیش‌تر زبان‌های دنیا ترجمه شده است. '''پابلو نرودا''' چندین سال پیش، در مصاحبه‌ئی از او به‌‌عنوان نویسنده‌ئی '''عالی''' و امید بلاتردید ادبیات فردای آمریکای لاتین نام برده است.
 +
 
 +
 
 +
----
 +
 
 +
 
 +
 
 +
'''خوزه ماریا آرگوئه داس'''{{نشان|1}} یکی از نویسندگان اهل پرو، روز دوم ماه دسامبر سال ۱۹۶۹ در یکی از کلاس های درس دانشگاه کشاورزی '''لامولینا''' در شهر '''لیما''' خودکشی کرد. '''آرگوئه داس''' بسیار دوراندیش و بصیر بود و برای این که به‌‌علت خودکشی‌اش کسی مزاحم همکاران و دانشجویان نشود، منتظر مانده بود تا همه، دانشگاه را ترک کنند. نزدیک جسدش، نامه‌ئی پیدا شد که در آن جزئیات مراسم دفن و محل برگزاری مجلس ختم و اسم و رسم کسی که باید خطابهٔ نهائی را در گورستان بخواند مشخص شده بود. همچنین وصیّت کرده بود که یکی از دوستان سرخ‌پوستِ موسیقیدانش، بر سر گور او، آلات موسیقی huaynos و mulizas را که مورد علاقه‌اش بود بنوازد. وصیت‌هایش همه برآورده شد و '''آرگوئه داس''' که وقتی زنده بود، مردی بسیار فروتن و خجالتی بود. مراسم دفنی بسیار شکوهمند داشت.
  
−
{{بازنگری}}
+
چند روز بعد اما، چند نامه دیگر، اینجا و آنجا از او پیدا شد. این نامه‌ها هم، حاوی جنبه‌های دیگری از آخرین وصیّت‌هایش بود که خطاب به‌‌آدم‌های مختلفی نوشته شده بود: ناشر آثارش، دوستانش، روزنامه‌نویس‌ها، دانشگاهیان و سیاستمداران. مهم ترین موضوع این نامه‌ها، البته مسأله مرگش بود یا بهتر بگویم دلائلی که منجر به‌‌خودکشی‌اش شده بود. این دلائل در هر نامه‌ئی، جنبه دیگرگونی به‌‌خود می گرفت. در یکی از نامه‌ها عنوان کرده بود که به‌‌این علت تصمیم به‌‌خودکشی گرفته که احساس کرده دیگر کارش به‌‌عنوان یک نویسنده تمام شده است، و دیگر در خود انگیزه و اراده‌ئی برای خلق اثری نمی بیند. در نامه‌ئی دیگر، دلائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را عنوان کرده بود که دیگر تاب تحمل فلاکت و بدبختی دهقانان پروئی، مردمی از جوامع سرخ پوست که خود در میان آن‌ها بزرگ شده بود را نداشت ؛از بحران‌های فرهنگی و آموزشی کشورش شدیداً دلتنگ و دلریش شده بود؛ سطح نازل و ماهیت خوار و خفیف مطبوعات و نمای مسخره‌ئی که از '''آزادی''' در '''پرو''' نشان می‌دادند. تحمل او را به‌‌سر آورده بود و مطالبی دیگر از این دست.
  
 +
در این نامه‌های تلخ و تکان‌دهنده ما طبعاً با بحران‌های شخصی و روحی شدیدی که '''آرگوئه داس''' با آن‌ها دست به‌‌گریبان بود آشنا می شویم. این نامه‌ها در واقع فریاد نومیدانه انسان دردمندی است که در سراشیبی گرداب، از بشریت در خواست مدد و غمخواری می کند. و نه فقط چنین است بلکه خود نوعی شهادت بالینی نیز هست. مطالب این نامه ها در عین حال، خود نمودار روشنی است از وضع و موقعیت حساس نویسندگان امریکای لاتین، از اختناق‌ها و مشکلات همه جانبه‌ئی که ادبیات را در کشورهای ما سخت تحت فشار قرار داده و تنگ و محدود کرده در بسیار مواقع به‌‌نابودی‌اش کشانده است.
  
−
ماریو واگاس لوسا از سرشناس ترین و مطرح ترین نویسندگان امروز امریکای لاتین است. اهل «پرو» و چهل و چهار ساله است. منتقد و محقق و داستان نویس است. کتابی هفتصد صفحه ئی در نقد و بررسی آثار گارسیا مارکز، شش هفت داستان بلند، سه چهار مجموعه قصه های کوتاه و مقالات و نقدهای بسیار نوشته است. آثارش به بیش تر زبان های دنیا ترجمه شده است. پابلو نرودا چندین سال پیش، در مصاحبه ئی از او به عنوان نویسنده ئی عالی و امید بلاتردید ادبیات فردای آمریکای لاتین نام برده است.
+
در امریکا، در اروپای غربی، نویسنده بودن به‌‌طور کلی یعنی قبل از هر چیز (و معمولاً فقط) به‌‌عهده داشتن مسئولیت شخصی، مسئولیت کسب توفیق، به‌‌دقیق‌ترین و درست‌ترین شیوه‌ها، در خلق اثری که به‌‌خاطر ارزش‌های هنری و اصالتش، به‌‌زبان و فرهنگ مملکتی غنا ببخشد. در '''پرو،'''  در '''بولیوی،''' در '''نیکاراگوئه''' و در جاهای دیگر امریکای لاتین، نویسنده بودن در عین حال به‌‌معنی به‌‌عهده داشتن مسئولیت اجتماعی نیز هست: در عین حالی که به‌‌خلق یک اثر ادبی شخصی می پردازی ، باید که از طریق نوشتن و نیز از طریق عمل، همچون شرکت‌کنندهٔ فعالی در حل مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه‌ات نیز خدمت کنی. راهی برای فرار از این التزام و مسئولیت وجود ندارد. اگر خواستی کناره بگیری و همهٔ نیرویت را منحصراً متوجه کار شخصی خودت کنی، شدیداً شماتت و مؤاخذه خواهی شد یعنی در ساده ترین شکلش، موجودی بی مسئولیت و خودپسند قلمداد می شوی و در بدترین شکل، به‌‌عنوان حتی شریک و همدست در پیدایش همهٔ بلایائی که گریبانگیر جامعه است مانند: بیسوادی، فلاکت، استثمار، بی‌عدالتی و خشک اندیشی که خود حاضر نبوده ای با آن ها بجنگی، مطرود خواهی شد. '''آرگوئه داس''' پس از تدارک اسلحه‌ئی که می‌خواست خود را با آن خلاص کند، در واپسین لحظات عمر، کوشید تا با نوشتن این نامه‌ها، به‌‌آن وظیفهٔ وجدانی و اخلاقی که همهٔ نویسندگان امریکای لاتین را به‌‌قبول تعهد و التزام اجتماعی و سیاسی مکلف می سازد، به‌‌نوعی جامهٔ عمل بپوشاند.
  
 +
چرا مسأله به‌‌این گونه است؟ چرا نویسندگان امریکای لاتین نمی‌توانند مانند همتای امریکائی و اروپائی خود هنرمند و صرفاً هنرمند باقی بمانند؟ چرا باید علاوه بر هنرمند بودن، اصلاحگر، سیاستگر، انقلابی و اخلاق‌گرا هم باشند؟ پاسخ در موقعیت اجتماعی خاص امریکای لاتین و مشکلاتی که این کشورها با آن مواجه‌اند نهفته است. البته هر کشوری مشکلاتی دارد، اما در بسیاری از بخش‌های امریکای لاتین، چه در گذشته و چه در زمان حال، مشکلاتی که ملموس‌ترین واقعیات روزمرهٔ مردم را تشکیل می‌دهد، نه فقط در ملاء عام و آزادانه مطرح و تحلیل نمی‌شود که معمولاً یا وجودش را انکار می‌کنند و یا موضوع را به‌‌سکوت برگزار می‌کنند. وسیله‌ئی وجود ندارد که بتوان از طریق آن، این مشکلات را مطرح کرده به‌‌اطلاع همگان رسانید زیرا مؤسسات سیاسی و اجتماعی، سانسور شدیدی بر رسانه‌های خبری و بر همهٔ شبکه‌های ارتباطی اعمال می‌کنند. برای مثال اگر امروز به‌‌رادیو و ماکز سخن‌پراکنی شیلی گوش بدهی یا تلویزیون آرژانتین را تماشا کنی. حتی کلمه‌ئی هم دربارهٔ زندانیان سیاسی، دربارهٔ تبعید، دربارهٔ شکنجه و دربارهٔ نقض حقوق بشر در این دو کشور که علناً وجدان و شرف بشری را پایمال کرده اند، نخواهی شنید. در عوض البته، اطلاعات دقیق وکاملی درباب نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های موجود در کشورهای کمونیست به‌‌شما داده خواهد شد. برای مثال اگر، روزنامه‌ها و نشریات روزانهٔ کشور مرا که البته تماماً توقیف شده است و اکنون دولت آن را کنترل می کند بخوانی، حتی کلمه‌ئی دربارهٔ دستگیری‌های پی درپی و مداوم رهبران کارگران و یا دربارهٔ تورم مهلکی که عملاً بر زندگی هر کس اثر گذاشته است، نخواهی یافت. در عوض آنچه که می خوانی فقط در این باره است که '''پرو''' چه کشور خوشبخت و سعادتمند و موفقی است و ما اهالی پرو تا چه حد فرمانروایان نظامی خود را دوست داریم و به‌‌آن‌ها عشق می ورزیم.
  
−
خوزه ماریا آرگونه داس، یکی از نویسندگان اهل پرو، روز دوم ماه دسامبر سال 1969 در یکی از کلاس های درس دانشگاه کشاورزی '''لامولینا''' در شهر '''لیما''' خودکشی کرد. '''آرگوئه داس''' بسیار دوراندیش و بصیر بود و برای این که به علت خودکشی اش کسی مزاحم همکاران و دانشجویان نشود، منتظر مانده بود تا همه، دانشگاه را ترک کنند. نزدیک جسدش، نامه ئی پیدا شد که در آن جزئیات مراسم دفن و محل برگزاری مجلس ختم و اسم و رسم کسی که باید خطابه نهایی را در گورستان بخواند مشخص شده بود. همچنین وصیت کرده بود که یکی از دوستان سرخ پوستِ موسیقیدانش، بر سر گور او، آلات موسیقی huaynos و mulizas را که مورد علاقه اش بود بنوازد. وصیت هایش همه براورده شد و '''آرگوئه داس''' که وقتی زنده بود، مردی بسیار فروتن و خجالتی بود. مراسم دفنی بسیار شکوهمند داشت.
+
آنچه که دربارهٔ مطبوعات، تلویزیون و رادیو صادق است، در بسیاری موارد در باب دانشگاه‌ها نیز مصداق پیدا می کند. دولت دائماً در کوچک‌ترین امور آن‌ها دخالت دارد؛ معلمان و دانشجویانی که مخالف نظام حاکم باشند یا از دید دولت خرابکار به‌‌حساب آیند، به‌‌سادگی از کار برکنار می شوند. تمامی برنامه‌های درسی با توجه به‌‌ملاحظات خاص سیاسی تنظیم می‌شود. برای نشان دادن این واقعیت که «خط مشی فرهنگی» تحمیلی تا چه درجه‌ئی در کار کنترل و محدودسازی به‌‌افراط بی‌حاصل می پردازد، کافی است که به‌‌خاطر بیاورید مثلاً در آرژنتین و شیلی و اروگوئه، دانشکده‌های جامعه‌شناسی کلاً و به‌‌طور نامحدود تعطیل شده است چرا که دروس علوم اجتماعی را دروسی '''مخرب''' به‌‌شمار آورده‌اند. خوب، در جائی که نهادهای فرهنگی و آکادمیک، این گونه تسلیم اختناق و سانسور شود، دیگر جائی برای بحث و توضیح آزادانه مسائل جاری سیاسی و اجتماعی و اقتصادی متصور نیست. در بسیاری از کشورهای امریکای لاتین دانش آکادمیک نیز همچون مطبوعات و رسانه‌های گروهی، قربانی نادیده انگاشتن تعمدی حوادثی است که عملاً در جامعه رخ می دهد. این خلاء را ادبیات پر کرده است.  
  
−
چند روز بعد اما، چند نامه دیگر، اینجا و آنجا از او پیدا شد. این نامه ها هم، حاوی جنبه های دیگری از آخرین وصیّت هایش بود که خطاب به آدم های مختلفی نوشته شده بود: ناشر آثارش، دوستانش، روزنامه نویس ها، دانشگاهیان و سیاستمداران. مهم ترین موضوع این نامه ها، البته مسأله مرگش بود یا بهتر بگویم دلائلی که منجر به خودکشی اش شده بود. این دلائل در هر نامه ئی، جنبه دیگرگونی به خود می گرفت. در یکی از نامه ها عنوان کرده بود که به این علت تصمیم به خودکشی گرفته که احساس کرده دیگر کارش به عنوان یک نویسنده تمام شده است، و دیگر در خود انگیزه و اراده ئی برای خلق اثر نمی بیند. در نامه ئی دیگر، دلائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را عنوان کرده بود که دیگر تاب تحمل فلاکت و بدبختی دهقانان پروئی، مردمی از جوامع سرخ پوست که خود در میان آن ها بزرگ شده بود را نداشت؛از بحران های فرهنگی و آموزشی کشورش شدیداً دلتنگ و دلریش شده بود، سطح نازل و ماهیت خوار و خفیف مطبوعات و نمای مسخره ئی که از '''آزادی''' در '''پرو''' نشان می دادند. تحمل او را به سر آورده بود و مطالبی دیگر از این دست.
+
این البته پدیده تازه‌ئی نیست. حتی از دوران مستعمراتی و بخصوص از زمان '''استقلال''' (که در حصول آن روشنفکران و نویسندگان نقش مهمی به‌‌عهده داشتند) در سراسر امریکای لاتین، داستان و شعر و نمایشنامه ( به‌‌آن گونه که '''استاندال''' در جائی گفته است که از داستان توقع دارد) آئینه‌هائی بود که مردم امریکای لاتین می‌توانستند چهره‌های واقعی خود را در آن ببینند و به‌‌بررسی رنج و مشقت‌های‌شان بپردازند. آنچه که به‌‌علل سیاسی در مطبوعات و دردانشگاه‌ها انعکاس نمی یافت یا تحریف می شد، تمامی شرارت‌ها و نابسامانی‌هائی که نخبگان نظامی و اقتصادی حاکم بر این کشورها، پنهان و مدفونش می ساختند، شرارت‌هائی که هرگز نه در خطابه‌های سیاستگر و نه در تالارهای سخنرانی دانشگاه‌ها ذکری از آنان به‌‌عمل نمی‌آمد و نه در کنگره‌ها به‌‌انتقاد گرفته می‌شد و نه در مجله‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت، وسیله بیانی تازه‌ئی در ادبیات پیدا می کرد.
  
−
در این نامه های تلخ و تکان دهنده ما طبعاً با بحران های شخصی و روحی شدیدی که '''آرگوئه داس''' با آن ها دست به گریبان بود آشنا می شویم. این نامه ها در واقع فریاد نومیدانه انسان دردمندی است که در سراشیبی گرداب، از بشریت در خواست مدد و غمخواری می کند. و نه فقط چنین است بلکه خود نوعی شهادت بالینی نیز هست. مطالب این نامه ها در عین حال، خود نمودار روشنی است از وضع و موقعیت حساس نویسندگان امریکای لاتین، از اختناق ها و مشکلات همه جانبه ئی که ادبیات را در کشورهای ما سخت تحت فشار قرار داده و تنگ و محدود کرده در بسیار مواقع به نابودی اش کشانده است.
+
به‌این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به‌‌قلمرو واقعیت‌های عینی تبدیل شد؛ داستان‌نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله‌نویسان بزرگ ما مثل '''سارمیتو'''{{نشان|2}}، '''مارتی'''{{نشان|3}}، '''گونزالس پرادا'''{{نشان|4}}،'''رودو'''{{نشان|5}}، '''واس کونسلوس'''{{نشان|6}}، '''خوزه کارلوس ماریاتگی'''{{نشان|7}} صادق است که بررسی کتاب‌هاشان برای درک کامل واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به‌‌نظر می‌رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به‌‌آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می‌پرداختند هم مصداق دارد. بی‌هیچ گونه مبالغه‌ئی می‌توان گفت که معتبرترین و مشخص‌ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح‌های داستان‌نویسان، ستمگری‌های اجتماعیِ طبقهٔ حاکم را اعلام و برملا می کرد.
  
−
در امریکا، در اروپای غربی، نویسنده بودن به طور کلی یعنی قبل از هر چیز (و معمولاً فقط) به عهده داشتن مسئولیت شخصی، مسئولیت کسب توفیق، به دقیق ترین و درست ترین شیوه ها، در خلق اثری که به خاطر ارزش های هنری و اصالتش، به زبان و فرهنگ مملکتی غنا ببخشد. در '''پرو''' ، در '''بولیوی'''، در '''نیکاراگوئه''' و در جاهای دیگر امریکای لاتین، نویسنده بودن در عین حال به معنی به عهده داشتن مسئولیت اجتماعی نیز هست: در عین حالی که به خلق یک اثر ادبی شخصی می پردازی ، باید که از طریق نوشتن و نیز از طریق عمل، همچون شرکت کننده فعالی در حل مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه ات نیز خدمت کنی، اگر خواستی کناره بگیری و همه نیرویت را منحصراً متوجه کار شخصی خودت کنی، شدیداً شماتت و مؤاخذه خواهی شد یعنی در ساده ترین شکلش، موجودی بی مسئولیت و خودپسند قلمداد می شوی و در بدترین شکل، به عنوان حتی شریک و همدست در پیدایش همه بلایائی که گریبانگیر جامعه است مانند: بیسوادی، فلاکت، استثمار، بی عدالتی و خشک اندیشی که خود حاضر نبوده ای با آن ها بجنگی، مطرود خواهی شد. '''آرگوئه داس''' پس از تدارک اسلحه ئی که می خواست خود را با آن خلاص کند، در واپسن لحظات عمر، کوشید تا با نوشتن این نامه ها، به آن وظیفه وجدانی و اخلاقی که همه نویسندگان امریکای لاتین را به قبول تعهد و التزام اجتماعی و سیاسی مکلف می سازد، به نوعی جامه عمل بپوشاند.
+
ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که "Indigenismo" نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم  تا نخستین دههٔ قرن حاضر تمامی توجهش را به‌‌وضع زندگی دهقانان، سرخ‌پوست '''آند''' و مشکلات زندگی آن ها به‌‌عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به‌‌تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ‌پوستان، سه قرن پس از غلبه اسپانیا‌ئی‌ها و نیز وقاحت آزادانه اربابان زمینخوار در اجیر کردن و استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به‌‌Latifundistas و Gamonales که گاهی مالک زمین‌هائی به‌‌وسعت یک کشور اروپائی بودند و با قدرت و تسلط مطلق خود با سرخ‌پوستان رفتاری به‌‌مراتب بدتر از حیوانات داشتند و آن‌ها را ارزان تر از گاوهای خود به‌‌معرض فروش می گذاشتند. نخستین نویسندهٔ این گروه، زنی بود به‌‌نام '''کلوریندا ماتو دو ترنر'''{{نشان|8}} (۱۸۵۴ تا ۱۹۰۹) که خواننده مشتاق و خستگی ناپذیرِ آثار '''امیل زولا''' داستان‌نویس فرانسوی و نیز آثار فیلسوفان اثبات‌گرا بود. داستان او موسوم به‌‌Ave Sin Nido در واقع گشایندهٔ راه تازه‌ئی بود به‌‌سوی پذیرش نوعی تعهد و مسئولیت اجتماعی به‌‌خصوص برای تشریح مشکلات و مسائل زندگی سرخ‌پوستان، یعنی راهی که نویسندگان امریکای لاتین می‌بایست در پیش می‌گرفتند. نویسنده در این داستان به‌‌بررسیِ جزء به‌‌جزء زندگیِ دهقانان از همهٔ زوایا پرداخته است و بی‌عدالتی‌ها را برملا کرده ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگ سرخ‌پوستی را مجدانه کشف و ستایش کرده است، فرهنگی که تا آن زمان به‌‌نحوی باورنکردنی و مشئوم، از طریق فرهنگ رسمی و وارداتی، برطبق برنامه‌ئی از پیش تنظیم شده به‌یکباره به‌‌فراموشی سپرده شده بود. برای تحقیق و تحلیل تاریخ روستائی این سرزمین و درک سرنوشت غمبار ساکنان '''آند''' از زمان رهائی آن‌ها از یوغ استعمار، راه دیگری جز مطالعه آثار این نویسندگان وجود ندارد. این آثار در واقع بهترین و گاهی تنها گواهی این جنبه از واقعیت زندگی مردم امریکای لاتین است.
−
چرا مسأله به این گونه است؟ چرا نویسندگان امریکای لاتین نمی توانند مانند عمتای امریکائی و اروپائی خود هنرمند و صرفاً هنرمند باقی بمانند؟ چرا باید علاوه بر هنرمند بودن، اصلاحگر، سیاستگر، انقلابی و اخلاق گرا هم باشند؟ پاسخ در موقعیت اجتماعی خاص امریکای لاتین و مشکلاتی که این کشورها با آن مواجه اند نهفته است. البته هر کشوری مشکلاتی دارد، اما در بسیاری از بخش های امریکای لاتین، چه در گذشته و چه در زمان حال، مشکلاتی که ملموس ترین واقعیات روزمره مردم را تشکیل می دهد، نه فقط در ملاء عام و آزادانه مطرح و تحلیل نمی شود که معمولاً یا وجودش را انکار می کنند و یا موضوع را به سکوت برگزار می کنند. وسیله ئی وجود ندارد که بتوان از طریق آن، این مشکلات را مطرح کرده به اطلاع همگان رسانید زیرا مؤسسات سیاسی و اجتماعی، سانسور شدیدی بر رسانه های خبری و همه شبکه های ارتباطی اعمال می کنند. برای مثال اگر امروز به رادیو و ماکز سخن پراکنی شیلی گوش بدهی یا تلویزیون آرژانتین را تماشا کنی. حتی کلمه ئی هم درباره زندانیان سیاسی، درباره تبعید، درباره شکنجه و درباره نقض حقوق بشر در این دو کشور که علناً وجدان و شرف بشری را پایمال کرده اند، نخواهی شنید. در عوض البته، اطلاعات دقیق وکاملی درباب نابرابری ها و بی عدالتی های موجود در کشورهای کمونیست به شما داده خواهد شد. برای مثال اگر، روزنامه ها و نشریات روزانه کشور مرا که البته تماماً توقیف شده است و اکنون دولت ان را کنترل می کند بخوانی، حتی کلمه ئی درباره دستگیری های پی در پی و مداوم رهبران کارگران و یا درباره تورم مهلکی که عملاً بر زندگی هر کس اثر گذاشته است، نخواهی یافت. در عوض آنچه که می خوانی فقط در این باره است که '''پرو''' چه کشور خوشبخت و سعادتمند و موفقی است و ما اهالی پرو تا چه حد فرمانروایان نظامی خود را دوست داریم و به آن ها عشق می ورزیم.
+
 +
یا من، با این حرف‌ها دارم ادعا می‌کنم که این آثار ادبی و این نوع ادبیات، به‌‌خاطر تعهد و التزام اجتماعی و اخلاقی نویسندگان‌شان، لزوماً ادبیات خوبی است؟ که این ادبیات به‌‌خاطر نیات والا و به‌‌خاطر دلاوری‌هاشان در شکستن سکوت دربارهٔ مشکلات واقعی جامعه و نیز به‌‌خاطر مشارکت در حل این مشکلات، ماحصلی هنرمندانه به‌‌شمار می‌آید؟ به‌‌هیچ وجه. آنچه که در این رهگذر به‌‌وجود آمد، در حقیقت چیزی بود متناقض ادبیات ناب. اظهار نظر بدبینانهٔ '''آندره ژید''' که زمانی گفته است با نیّت خیر هم می شود ادبیات بدی داشت، دریغا که شاید در این زمینه درست درآید.این گونه ادبیات از نظرگاه تاریخی و اجتماعی چه بسا که حائز اهیمت بسیار باشد، اما فقط در موارد استثنائی است که اهمیت ادبی نیز پیدا می کند. این داستان‌ها و شعرهائی که به‌‌طور کلی بسیار شتاب‌زده نوشته می شود و انگیزه آفرینش‌شان، موقعیت حاضر و روزمره و شور پیکارجوئی و وسوسهٔ برملا ساختن ستمگری‌های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری‌ها است، معمولاً فاقد اکثر چیزهائی است که برای خلق یک اثر هنری لازم است یعنی غنای بیان و اصالت فنی. زیرا به‌‌خاطر نیات آموزشی‌شان ساده و تصنعی، به‌‌خاطر حمایت سیاسی‌شان گاهی عوام‌فریبانه و احساساتی و به‌‌خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه‌ئی‌شان می‌تواند بسیار ایلیاتی و تعصب‌آمیز و غریب باشد. می‌توان گفت که بسیاری از این نویسندگان به‌‌منظور خدمت بهتر به‌‌نیازمندی‌های اخلاقی و اجتماعی، وظیفهٔ نویسندگی خود را بر مذبح سیاست قربانی کرده‌اند. به‌‌جای هنرمند شدن، اخلاق‌گرائی، اصلاح‌گرائی، سیاست‌گرائی و انقلابی بودن را برگزیده‌اند.
  
−
آنچه که درباره مطبوعات، تلویزیون و رادیو صادق است در بسیاری موارد در باب دانشگاه ها نیز مصداق پیدا می کند. دولت دائماً در کوچک ترین امور آن ها دخالت دارد؛ معلمان و دانشجویانی که مخالف نظام حاکم باشند یا از دید دولت خرابکار به حساب آیند، به سادگی از کار برکنار می شوند. تمامی برنامه های درسی با توجه به ملاحظات خاص سیاسی تنظیم می شود. برای نشان دادن این واقعیت که «خط مشی فرهنگی» تحمیلی تا چه درجه ئی در کار کنترل و محدودسازی به افراط بی حاصل می پردازد، کافی است که به خاطر بیاورید مثلاً در آرژنتین و شیلی و اروگوئه، دانشکده های جامعه شناسی کلاً و به طور نامحدود تعطیل شده است چرا که دروس علوم اجتماعی را دروسی '''مخرب''' به شمار آورده اند. خوب، در جائی که نهادهای فرهنگی و آکادمیک، این گونه تسلیم اختناق و سانسور شود، دیگر جائی برای بحث و توضیح آزادنه مسائل جاری سیاسی و اجتماعی و اقتصادی متصور نیست. در بسیاری از کشورهای امریکای لاتین دانش آکادمیک نیز همچون مطبوعات و رسانه های گروهی، قربانی نادیده انگاشتن تعمدی حوادثی است که عملاً در جامعه رخ می دهد. این خلاء را ادبیات پر کرده است.  
+
می توانی براساس نظام خاص ارزش‌هائی که به‌‌آن معتقدی، این قربانی شدن را درست یا نادرست و یا فداسازی هنر در راه اهداف اجتماعی و سیاسی را کاری با ارزش یا بی‌ارزش بیانگاری. من در اینجا با این مسأله کاری ندارم. آنچه را که می‌کوشم نشان دهم این است که چگونه حال و روز خاص زندگی در امریکای لاتین، ادبیات را به‌‌طور سنتی به‌‌این سو سوق داده است و چگونه این مسأله برای نویسندگان این منطقه، موقعیت کاملاً ویژه‌ئی آفریده است. از یک سو، مردم یعنی خوانندگان واقعی یا بالقوهٔ آثار نویسنده عادت کرده اند که ادبیات را به‌‌عنوان چیزی بشناسند که صمیمانه با زندگی و مسائل اجتماعی مرتبط و پیوسته است و نیز ادبیات را فعالیتی بشمارند که از طریق آن، تمامی آن چیزهائی که در جامعه منکوب شده یا به‌‌شکل دیگری نمایانده شده است، به‌‌وضوح نام برده شده تشریح شده شدیداً محکوم شود. خواننده توقع دارد که داستان، شعر و نمایشنامه، خط مشی ریاکاری و غیر واقع نمایش دادن و تحریف کردن واقعیات را که در فرهنگ رسمی رواج  فراوان دارد، خنثی و بی اثر کند و در عوض حس امیدواری و روح طغیان و تحول را در میان قربانیان این خط مشی همچنان زنده نگه دارد. این مسأله نوعی نقش رهبر اخلاقی و معنوی را بر نویسنده، به‌‌عنوان یک شهروند تفویض می کند که باید بکوشد طی دوران زندگی خود به‌‌عنوان یک نویسنده، رفتاری داشته باشد منطبق بر تصور نقشی که باید ایفاء کند. البته شکی نیست که نویسنده می تواند به‌‌سادگی این پیشنهاد را رد کند و وظیفه‌ئی را که جامعه می‌خواهد به‌‌او تحمیل کند نپذیرد و با اعلام این که قصد ندارد سیاستگر یا اخلاق گرا یا جامعه‌شناس شود، اما می خواهد که فقط یک هنرمند باشد، خود را در رؤیاهای شخصی خویش محبوس سازد و از جامعه کنار بگیرد. با این همه خود این مسأله یک انتخاب سیاسی و اخلاقی و اجتماعی به‌‌شمار می آید (که به‌‌نوعی هم هست). خوانندگان واقعی و بالقوه‌اش می‌توانند او را به‌‌عنوان فردی که شانه از زیر بار مسئولیت خالی کرده، به‌‌عنوان یک خائن قلمداد کنند و اشعار و داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش به‌‌این ترتیب در معرض خطر قرار گیرد. هنرمند بودن و صرفاً هنرمند بودن، می‌تواند در کشورهای ما به‌‌صورت نوعی جنایت اخلاقی یا گناه سیاسی به‌‌حساب آید. تمامی ادبیات ما فقط با محک این حقیقت سنجیده می‌شود و اگر این محک نادیده گرفته شود، کسی نمی تواند تفاوت فاحشی که بین این ادبیات و ادبیات سایر نقاط جهان وجود دارد، به‌‌خوبی درک کند.  
  
−
این البته پدیده تازه ئی نیست. حتی از دوران مستعمراتی و بخصوص از زمان '''استقلال''' (که در حصول آن روشنفکران و نویسندگان نقش مهمی به عهده داشتند) در سراسر امریکای لاتین، داستان و شعر و نمایشنامه ( به آن گونه که '''استاندال''' در جائی گفته است که از داستان توقع دارد) آئینه هائی بود که مردم امریکای لاتین می توانستند چهره های واقعی خود را در آن ببینند و به بررسی رنج و مشقت های شان بپردازند. آنچه که به علل سیاسی در مطبوعات و دردانشگاه ها انعکاس نمی یافت یا تحریف می شد، تمامی شرارت ها و نابسامانی هائی که نخبگان نظامی و اقتصادی حاکم بر این کشورها، پنهان و مدفونش می ساختند، شرارت هائی که هرگز نه در خطابه های سیاستگر و نه در تالارهای سخنرانی دانشگاه ها ذکری از آنان به عمل نمی آمد و نه در کنگره ها به انتقاد گرفته می شد و نه در مجله ها مورد بحث قرار می گرفت، وسیله بیانی تازه ئی در ادبیات پیدا می کرد.
+
در امریکای لاتین هیچ نویسنده‌ئی نیست که از فشار و اختناقی که بر او حکمفرماست و او را به‌‌ناگزیر به‌‌سوی تعهدی اجتماعی پیش می‌راند بی‌خبر باشد. بعضی از نویسندگان، این فشار را می پذیرند زیرا این انگیزه بیرونی با احساسات درونی و عقاید شخصی آن‌ها انطباق دارد. این افراد، مطمئناً آدم‌های خوشبختی‌اند. تطابق بین گزینش، انفرادی نویسنده و اعتقادی که جامعه دربارهٔ وظائف او دارد، به‌‌داستان‌نویس، شاعر و نمایشنامه‌نویس اجازه می‌دهد تا آزادانه و بی‌هیچ گونه ناراحتی وجدان و با آگاهی از این که توسط معاصران فرد حمایت و تأیید می‌شود، به‌‌کار آفرینش بپردازد. ذکر این مطلب نیز جالب و به‌‌جاست که بسیاری از مردان و زنان امریکای لاتین کار نوشتن را به‌‌صورتی کاملاً متعهد، بی تفاوت یا حتی متخاصم نسبت به‌‌مسائل اجتماعی و سیاسی آغاز کردند اما بعداً گاهی به‌‌تدریج و زمانی به‌‌ناگهان، نوشته‌های خود را با این موضوعات درآمیختند. علت این تغییر می‌تواند البته این باشد که با شناخت مسائل وحشتناک اجتماعی کشورشان، به‌‌ناگزیر گرایش‌های تازه‌ئی پیدا کردند، کشف اندیشمندانهٔ شرارت‌ها و تظلمات اجتماعی لاجرم به‌‌تصمیم اخلاقی نسبت به‌‌آغاز مبارزه با آن‌ها می‌انجامد. اما نمی‌توان این امکان را نادیده گرفت که در این تغییرات (آگاهانه یا ناآگاهانه) مضار و مضایق روانی و عملی در برابر فشار جامعه به‌‌خاطر قبول یک تعهد سیاسی معمولاً همان قدر مؤثر است که سودمندی‌های روانی و عملی ناشی از پیروی از توقعات جامعه.
−
به این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به قلمرو واقعیت های عینی تبدیل شد؛ داستان نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله نویسان بزرگ ما مثل '''سارمیتو'''{{نشان|2}}، '''مارتی'''{{نشان|3}}، '''گونزالس پرادا'''{{نشان|4}}،'''رودوه'''{{نشان|5}}، '''واس کونسلوس'''{{نشان|6}}، '''خوزه کارلوس ماریاتگی'''{{نشان|7}} صادق است که بررسی کتاب هاشان برای درک کامل واقعیت های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به نظر می رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می پرداختند هم مصداق دارد. بی هیچ گونه مبالغه ئی می توان گفت که معتبرترین و مشخص ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح های داستان نویسان، ستمگری های اجتماعیِ طبقة حاکم را اعلام و برملا می کرد.
 
  
−
ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که “Indigenismo”  نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم تا نخستین دهه قرن حاضر تمامی توجهش را به وضع زندگی دهقانان، سرخ پوست '''آند''' و مشکلات زندگی آن ها به عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ پوستان، سه قرن پس از استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به Latifundistas و Gamonales که گاهی مالک زمین هائی به وسعت یک کشور اروپایی بودند و با قدرت و تسلط مطلق خود با سرخ پوستان رفتاری به مراتب بدتر از حیوانات داشتند و آن ها را ارزان تر از گاوهای خود به معرض فروش می گذاشتند. نخستین نویسنده این گروه، زنی بود به نام '''کلوریندا ماتو دو ترنر'''{{نشان|8}} (1854تا 1909) که خواننده مشتاق و خستگی ناپذیرِ آثار '''امیل زولا''' داستان نویس فرانسوی و نیز آثار فیلسوفان اثبات گرا بود. داستان او موسوم به Ave Sin Nido  در واقع گشینده راه تازه ئی بود. به سوی پذیرش نوعی تعهد و مسئولیت اجتماعی به خصوص برای تشریح مشکلات و مسائل زندگی سرخ پوستان، یعنی راهی که نویسندگان امریکای لاتین می بایست در پیش می گرفتند. نویسنده در این داستان به بررسیِ جزء به جزء زندگیِ دهقانان از همه زوایا پرداخته است و بی عدالتی ها را برملا کرده ارزش های و سنت های فرهنگ سرخ پوستی را مجدانه کشف و ستایش کرده است، فرهنگی که تا آن زمان به نحوی باورنکردنی و مشئوم، از طریق فرهنگ رسمی و وارداتی، بر طبق برنامه ئی از پیش تنظیم شده به فراموشی سپرده شده بود. برای تحقیق و تحلیل تاریخ روستائی این سرزمین و درک سرنوشت غمبار ساکنان '''آند''' از زمان رهایی آن ها از یوغ استعمار، راه دیگری جز مطالعه آثار این نویسندگان وجود ندارد. این آثار در واقع بهترین و گاهی تنها گواهی این جنبه از واقعیت زندگی مردم امریکای لاتین است.
+
مجموعهٔ این عوامل است که به‌‌ادبیات امریکای لاتین، خصیصه‌ها و وجهه‌های خاص خود را بخشیده است. موضوع اصلی ادبیات امریکای لاتین را در واقع مسائل اجتماعی و سیاسی تشکیل می‌دهد که در همه جا و حتی در آثاری که به‌‌خاطر مضمون و قالب خاص خود، خواننده انتظار مواجه شدن با آن‌ها را ندارد نیز حی و حاضر است. برای مثال، وضع «ادبیات تخیلی» را در برابر «ادبیات واقع‌گرا» درنظر بگیرید. این نوع ادبیات که مواد خام آن تخیل و وهمِ ذهنی است، معمولاً نه منعکس‌کنندهٔ بی‌عدالتی‌های اقتصادی جامعه است و نه بازتاب مشکلات کارگران شهری و روستائی که خود امور مسلم و عینیِ واقعیت را تشکیل می دهند. بلکه این ادبیات همچنان که در آثار '''ادگار الن پو'''{{نشان|9}} یا '''ویلیه دو لیل ادم'''{{نشان|10}} از درونِ صمیمانه‌ترین دلمشغولی‌هایِ ذهنیِ نویسندگانش، واقعیت تازه‌ئی را می‌آفریند که ذاتاً با «واقعیت عینی» متفاوت است. در امریکای لاتین اما (بیش‌تر در زمان‌های حاضر و همچنین در گذشته) ادبیات تخیلی نیز در واقعیت‌های عینی ریشه دارد و خود وسیلهٔ برملا ساختن شرارت‌های اجتماعی و سیاسی است. بنابراین، ادبیات تخیلی به‌‌این طریق ادبیاتی می شود نمادین و کنائی که در آن ما قهرمانان و مشکلات زندگی عصر حاضر را پنهان در زیر جامهٔ فاخر رؤیاها و موجودات و حقایق غیرواقعی، به‌‌خوبی تشخیص ممی‌دهیم.
  
−
آیا من، با این حرف ها دارم ادعا می کنم که این آثار ادبی و این نوع ادبیات، به خاطر تعهد و التزام اجتماعی و اخلاقی نویسندگان شان، لزوماً ادبیات خوبی است؟ که این ادبیات به خاطر نیات والا و به خاطر دلاوری هاشان در شکستن سکوت درباره مشکلات واقعی جامعه و نیز به خاطر مشارکت در حل این مشکلات، ماحصلی هنرمندانه به شمار می آید؟ به هیچ وجه. آنچه که در این رهگذر به وجود آمد، در حقیقت چیزی بود متناقض ادبیات ناب. اظهار نظر بدبینانه '''آندره ژید''' که زمانی گفته است با نیت خیر هم می شود ادبیات بدی داشت، دریغا که شاید در این زمینه درست درآید.این گونه ادبیات از نظرگاه تاریخی و اجتماعی چه بسا که حائز اهیمت بسیار باشد، اما فقط در موارد استثنائی است که اهمیت ادبی نیز پیدا می کند. این داستان ها و شعرهائی که به وطر کلی بسیار شتاب زده نوشته می شود و انگیزه آفرینش شان، موقعیت حاضر و روزمره و شور پیکارجوئی و وسوسه برملا ساختن ستمگری های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری ها است، معمولاً فاقد اکثر چیزهائی است که برای خلق یک اثر هنری لازم است یعنی غنای بیان و اصالت فنی. زیرا به خاطر نیات آموزشی شان ساده و تصنعی، به خاطر حمایت سیاسی شان گاهی عوام فریبانه و احساساتی و به خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه ئی شان می تواند بسیار ایلیاتی و تعصب آمیز و غریب باشد. می توان گفت که بسیاری از این نویسندگان به منظور خدمت بهتر به نیازمندی های اخلاقی و اجتماعی، وظیفة نویسندگی خود را بر مذبح سیاست قربانی کرده اند. به جای هنرمند شدن، اخلاق گرائی، اصلاح گرائی، اصلاح گرائی و انقلابی بودن را برگزیده اند.
+
در میان نویسندگان معاصر امریکای لاتین نمونه های زیادی از این گونه کاربردهای «واقعیت‌گرائی» امور غیرواقعی وجود دارد. نویسندهٔ ونزوئلائی '''سالوادور گارمندیا'''{{نشان|11}} در قصه‌های کوتاه و داستان‌های بلندِ آمیخته با کابوس‌های وهم‌آمیز ذهنی و کردارهای ناممکن، بیرحمی‌ها و خشونت‌های خیابان‌های '''کاراکاس''' و اسطوره‌های محرومیت و کثافت را در طبقات متوسط پائین آن شهر تصویر و تشریح می کند. در تنها داستان بلندِ نویسندهٔ مکزیکی '''خوآن رولفو'''{{نشان|12}} موسوم به‌‌Pedro Paramo (سال ۱۹۵۵) که خواننده در اواسط کتاب در می‌یابد که همهٔ قهرمانانش، مردگانند، وجود تخیل و سحر و جادو، شیوه‌ئی برای روگردانی از واقعیت‌های اجتماعی نیست بلکه به‌‌عکس وسیلهٔ ساده و ناگزیری است برای نمایش دادن فقر و غم زندگیِ دهقانانِ روستای کوچکی در '''جالیکو'''{{نشان|13}}.
  
−
می توانی بر اساس نظام خاص ارزش هائی که به آن معتقدی، این قربانی شدن را درست یا نادرست و یا فداسازی هنر در راه اهداف اجتماعی و سیاسی را کاری با ارزش یا بی ارزش بیانگاری. من در اینجا با این مسأله کاری ندارم. آنچه را که می کوشم نشان دهم این است که چگونه حال و روز خاص زندگی در امریکای لاتین، ادبیات را به طور ستنی به این سو سوق داده است و چگونه این مسأله برای نویسندگان این منطقه، موقعیت کاملاً ویژه ئی آفریده است. از یک سو، مردم یعنی خوانندگان واقعی یا بالقوه آثار نویسنده عادت کرده اند که ادبیات را به عنوان چیزی بشناسند که صمیمانه با زندگی و مسائل اجتماعی مرتبط و پیوسته است و نیز ادبیات را فعالیتی بشمارند که از طریق آن، تمامی آن چیزهائی که در جامعه منکوب شده یا به شکل دیگری نمایانده شده است، به وضوح نام برده شده تشریح شده شدیداً محکوم شود. خواننده توقع دارد که داستان، شعر و نمایشنامه، خط مشی ریاکاری و غیرواقع نمایش دادن و تحریف کردن واقعیات را که در فرهنگ رسمی رواج  فراوان دارد، خنثی و بی اثر کند و در عوض حس امیدواری و روح طغیان و تحول را در میان قربانیان این خط مشی همچنان زنده نگه دارد. این مسأله نوعی نقش رهبر اخلاقی و معنوی را بر نویسنده، به عنوان یک شهروند تفویض می کند که باید بکوشد طی دوران زندگی خود به عنوان یک نویسنده، رفتاری داشته باشد منطبق بر تصور نقشی که باید ایفاء کند. البته شکی نیست که نویسنده می تواند به سادگی این پیشنهاد را رد کند و وظیفه ئی را که جامعه می خواهد به او تحمیل کند نپذیرد و با اعلام این که قصد ندارد سیاستگر یا اخلاق گرا یا جامعه شناس شود، اما می خواهد که فقط یک هنرمند باشد، خود را در رؤیاهای شخصی خویش محبوس سازد و از جامعه کنار بگیرد. با این همه خود این مسأله یک انتخاب سیاسی و اخلاقی و اجتماعی به شمار می آید (که به نوعی هم هست). خوانندگان واقعی و بالقوه اش می توانند او را به عنوان فردی که شانه از زیر بار مسئولیت خالی کرده، به عنوان یک خائن قلمداد کنند و اشعار و داستان ها و نمایشنامه هایش به این ترتیب در معرض خطر قرار گیرد. هنرمند بودن و صرفاً هنرمند بودن، میتواند در کشورهای ما به صورت نوعی جنایت اخلاقی یا گناه سیاسی به حساب آید. تمامی ادبیات ما فقط با محل این حقیقت سنجیده می شود و اگر این محل نادیده گرفته شود، کسی نمی تواند تفاوت فاحشی که بین این ادبیات و ادبیات سایر نقاط جهان وجود دارد، به خوبی درک کند.  
+
مورد جالب دیگری '''ژولیو کورتزار'''{{نشان|14}} است. در داستان‌های بلند و قصه‌های کوتاه اولیهٔ این نویسنده، ما به‌‌دنیائی وهم‌آمیز پا می‌گذاریم که بسیار نامتعارف و شیطانی است چرا که از لحاظ علم هستی‌شناسی، کاملاً با دنیائی که ما از طریق عقل و تجربه می شناسیم متفاوت است با این همه در برداشت نخست دارای تمامی ظواهر و خصیصه‌های زندگی واقعی است اما در این دنیا مشکلات اجتماعی و احکام سیاسی اصلاً وجود ندارد. و این جنبه‌های تجربه بشری به‌‌کلی نا دیده گرفته شده است. در آثار اخیر او اما و بخصوص در آخرین اثرش موسوم به‌‌Libro De Manuel (سال ۱۹۷۳) سیاست و مسائل اجتماعی جائی همانقدر پر اهمیت دارد که تخیل ناب. عناصر'''تخیلی'' 'در این داستان بلند با احکام انگیزه‌هائی که با مبارزات زیرزمینی، آدمکشی، انقلاب و دیکتاتوری سرو کار دارند درآمیخته است.
  
−
در امریکای لاتین هیچ نویسنده ئی نیست که از فشار و اختناقی که بر او حکمفرماست و او را به ناگزیر به سوی تعهدی اجتماعی پیش می راند بی خبر باشد. بعضی از نویسندگان، این فشار را می پذیرند زیرا این انگیزه بیرونی با احساسات درونی و عقاید شخصی آن انطباق دارد. این افراد، مطمئناً آدم های خوشبختی اند. تطابق بین گزینش، انفرادی نویسنده و اعتقادی که جامعه درباره وظائف او دارد، به داستان نویس، شاعر و نمایشنامه نویس اجازه می دهد تا آزادانه و بی هیچ گونه ناراحتی وجدان و با آگاهی از این که توسط معاصران فرد حمایت و تأیید می شود، به کار آفرینش بپردازد. ذکر این مطلب نیز جالب و به جاست که بسیاری از مردان و زنان امریکای لاتین کار نوشتن را به صورتی کاملاً متعهد ،بی تفاوت یا حتی متخاصم نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی آغاز کردند اما بعداً گاهی به تدریج و زمانی به ناگهان، نوشته های خود را با این موضوعات درآمیختند. علت این تغییر می تواند البته این باشد که با شناخت مسائل وحشتناک اجتماعی کشورشان، به ناگزیر گرایش های تازه ئی پیدا کردند، کشف اندیشمندانه شرارت ها و تظلمات اجتماعی لاجرم به تصمیم اخلاقی نسبت به آغاز مبارزه با آن ها می انجامد. اما نمی توان این امکان را نادیده گرفت که در این تغییرات (آگاهانه یا ناآگاهانه) مضار و مضایق روانی و عملی در برابر فشار جامعه به خاطر قبول یک تعهد سیاسی معمولاً همان قدر مؤثر است که سودمندی های روانی و عملی ناشی از پیروی از توقعات جامعه.
+
آنچه که دربارهٔ نثر صادق است، در مورد شعر نیز مصداق دارد و برای تمامی انواع شاعران حتی برای آن‌هائی که به‌‌خاطر ماهیت مضمون شعرشان، توقع بیش از حدی از آنان به‌‌پیکارجوئی نمی توان داشت، قبول تعهد اجتماعی، همچنان که در میان داستان‌نویسان، امری اجتناب‌ناپذیر است. این حکم فی‌المثل درمورد شعر مذهبی هم که در امریکای لاتین به‌‌طور کلی شعری بسیار سیاسی است نیز مصداق دارد. به‌‌همین دلیل است که پس از مرگ '''پابلو نرودا،''' یک کشیش اهل '''نیکاراگوئه''' که سابقاً عضو صومعه امریکن تراپیست بوده است موسوم به‌‌'''ارنستو کاردنال''' امروزه به‌‌خاطر ریشه‌گیری سیاسی، شعرهای غنائی انقلابی و اندیشگی رنگین و الگوئی خود، در عداد سرشناس‌ترین شاعر سراسر امریکای لاتین به‌‌شمار می آید.  
  
−
مجموعه این عوامل است که به ادبیات امریکای لاتین، خصیصه ها و وجهه های خاص خود را بخشیده است. موضوع اصلی ادبیات امریکای لاتین را در واقع مسائل اجتماعی و سیاسی تشکیل می دهد که در همه جا و حتی در آثاری که به خاطر مضمون و قالب خاص خود، خواننده انتظار مواجه شدن با  آن ها را ندارد نیز حی و حاضر است. برای مثال، وضع «ادبیات تخیلی» را در برابر «ادبیات واقع گرا» درنظر بگیرید. این نوع ادبیات که مواد خام آن تخیل و وهمِ ذهنی است، معمولاً نه منعکس کننده بی عدالتی های اقتصادی جامعه است و نه بازتاب مشکلات کارگران شهری و روستائی که خود امور مسلم و عینیِ واقعیت را تشکیل می دهند. بلکه این ادبیات همچنان که در آثار '''ادگار الن پو'''{{نشان|9}} یا'''ویلیه دو لیل ادم'''{{نشان|10}} از درونِ صمیمانه ترین دلمشغولی هایِ ذهنیِ نویسندگانش، واقعیت تازه ئی را می آفریند که ذاتاً با «واقعیت عینی» متفاوت است. در امریکای لاتین اما (بیش تر در زمان های حاضر و همچنین در گذشته) ادبیات تخیلی نیز در واقعیت های عینی ریشه دارد و خود وسیلة برملا ساختن شرارت های اجتماعی و سیاسی است. بنابراین، ادبیات تخیلی به این طریق ادبیاتی می شود نمادین و کنائی که در آن ما قهرمانان و مشکلات زندگی عصر حاضر را پنهان در زیر جامعه فاخر رؤیاها و موجودات و حقایق غیرواقعی، به خوبی تشخیص می دهیم.
+
این نکته نیز قابل ذکر است که تعهد و التزام سیاسی نویسندگان و به‌‌طور کلی ادبیات امریکای لاتین، نه فقط ماحصل تجاوز اقلیت‌های کوچک و دیکتاتوری‌های نظای وحشیانه است به‌‌حقوق اجتماعی و استثمار اقتصادی گروه‌های کثیری از مردم که دلائل فرهنگی و ضرورت‌هائی که همزمان و به‌‌علت پیشرفت‌های هنری نویسنده در وجدان او می‌روید و ریشه می‌گیرد نیز خود سبب قبول این تعهد سیاسی شده است. در کشورهای امریکای لاتین نویسنده بودن و این وظیفه خطیر را کشف کردن و تصمیم به‌‌اجرای آن گرفتن، لاجرم تو را به‌‌آن جهتی پیش می‌راند که به‌‌ناگزیر به‌‌کشف تمامی نارسائی‌ها و فلاکت‌ها و نکبت‌های ناشی از عقب‌مانده بودن، همت کنی. بی‌عدالتی‌ها، ظلم و جورها، استثمار، تبعیض، تجاوز به‌‌حقوق اجتماعی فقط بارسنگینی بر دوش دهقانان، کارگران، مستخدمان و اقلیت‌ها نیست. بلکه این‌ها موانعی است اجتماعی برای شکوفائی یک زندگی فرهنگی. چگونه ادبیات می‌تواند در جامعه‌ئی که نسبت بیسوادان آن پنجاه یا شصت درصد کل جمعیت است، عرض وجود کند؟ چگونه ادبیات می‌تواند در کشورهائی که بنگاه‌های انتشاراتی ندارد، نشریات ادبی ندارد، جائی که اگر بخواهی کتابی منتشر کنی باید خود متحمل هزینه‌های آن بشوی، وجود داشته باشد؟ در جامعه‌ئی که وضع مادی و ملموسِ زندگی یعنی بیسوادی و عدم وجود آموزش و سطح نازل معیشت و غیره، نوعی فرهنگ تفکیکی و طبقاتی به‌‌وجود آورده و عملاً مانع اکثریت مردم در خرید و خواندن کتاب شده است، چگونه یک زندگی فرهنگی و ادبی ارزنده توسعه یابد؟ و اگر افزون بر این‌ها، مقامات سیاسی بر مطبوعات و بر رسانه‌های گروهی و در دانشگاه‌ها یعنی مکان‌هائی که معمولاً پشتوانه و مشوق و خوانندهٔ ادبیات‌اند سانسوری شدید اعمال کنند، چگونه نویسندهٔ امریکای لاتین می‌تواند نسبت به‌‌مسائل اجتماعی و سیاسی بی‌اعتنا بماند؟ نویسندهٔ امریکای لاتین در به‌‌کار گرفتنِ هنر خود و نیز در موانعی که در راه این کارگیری به‌‌عینه می‌بیند، ناگزیر برانگیخته می‌شود تا از نظر سیاسی هوشیار و آگاه شود و به‌‌دعوت‌های قبول التزام و تعهد اجتماعی تسلیم شود.
  
−
در میان نویسندگان معاصر امریکای لاتین نمونه های زیادی از این گونه کاربردهای «واقعیت گرائی» امور غیرواقعی وجود دارد. نویسنده ونزوئلائی '''سالوادور گارمندیا''' {{نشان|11}} یا در قصه های کوتاه و داستان های بلندِ آمیخته با کابوس های وهم آمیز ذهنی و کردارهای ناممکن، بیرحمی ها و خشونت های خیابان های '''کاراکاس''' و اسطوره های محرومیت و کثافت را در طبقات متوسط پائین آن شهر تصویر و تشریح می کند. در تنها داستان بلندِ نویسنده مکزیکی '''خوآن رولفو'''{{نشان|12}} موسوم به Pedro Paramo (سال 1955) که خواننده در اواسط کتاب درمی یابد که همه قهرمانانش ، مردگانند، وجود تخیل و سحر و جادو، شیوه ئی برای روگردانی از واقعیت های اجتماعی نیست بلکه به عکس وسیله ساده و ناگزیری است برای نمایش دادن فقر و غم زندگیِ دهقانانِ روستای کوچکی در '''جالیکو'''{{نشان|13}}.
+
می‌توان گفت که در این وضع خاص، جنبه‌های مثبت چندی نیز برای ادبیات وجود دارد. به‌‌علت این تعهد و التزام، ادبیات ناگزیر است که همواره با واقعیت‌های زنده و با تجربه‌های مردم درتماس باشد و این خود مانع می‌شود که نویسنده، همچنان که متأسفانه در پاره‌ئی از جوامع پیشرفته رخ داده است، با استفاده از شکل‌های بیانی تازه‌ئی که تقریباً به‌‌طور کلی منفک از تجربه‌های واقعی است، به‌‌موجودی درونی و آداب‌پرست تبدیل شود. نویسندگان همچنین به‌‌خاطر پذیرش این تعهد اجتماعی، همواره درباب آنچه که می نویسند و آنچه که عمل می‌کنند، خود را مسئول می‌دانند زیرا که فشار اجتماعی، خود سپر مستحکمی است علیه وسوسهٔ به‌‌کار گرفتن کلمه و تخیل به‌‌منظور بازی کردن نقشی در عدم قبول مسئولیت اخلاقی بازی کودکِ وحشتناکی که (البته فقط درسطح کلمه‌ها) به‌‌دروغ و فریبکاری و گزافه‌گوئی و طرح بدترین انتخاب‌ها و شکل‌ها می‌پردازد.
  
−
مورد جالب دیگری '''ژولیو کورتزار''' {{نشان|14}} است. در داستان های بلند و قصه های کوتاه اولیه این نویسنده، ما به دنیائی وهم آمیز پا می گذاریم که بسیار نامتعارف و شیطانی است چرا که از لحاظ علم هستی شناسی، کاملاً با دنیائی که ما از طریق عقل و تجربه می شناسیم متفاوت است با این همه در برداشت نخست دارای تمامی ظواهر و خصیصه های زندگی واقعی است اما در این دنیا مشکلات اجتماعی و احکام سیاسی اصلاً وجود ندارد. و این جنبه های تجربه بشری به کلی نا دیده گرفته شده است. در آثار اخیر او اما و بخصوص در  آخرین اثرش موسوم به Libro De Manuel (سال 1973) سیاست و مسائل اجتماعی جائی همانقدر پر اهمیت دارد که تخیل ناب. عناصر'''تخیلی'''در این داستان بلند با احکام انگیزه هائی که با مبارزات زیرزمینی، آدمکشی، انقلاب و دیکتاتوری سرو کار دارند درآمیخته است.
+
این وضع اما خطرهای زیادی هم دربر دارد. وظیفه و کاربرد ادبیات، اگر که البته به‌‌نوشته‌های خلاقه فقط (یا کلاً) به‌‌عنوان تجسم اهداف اجتماعی و سیاسی نگاه شود، چه بسا که به‌‌طورکلی به‌‌انحراف کشد. در این صورت آیا، حد فاصل و مرز بین تاریخ، جامعه‌شناسی و ادبیات چه خواهد بود؟ آیا می‌خواهیم ادعا کنیم که ادبیات (به این علت که یافته‌هایش به‌‌سبب جائی که تخیل در آن اشغال کرده همواره مشکوک است) شکل نازل و رقیقی از علوم اجتماعی است؟ در حقیقت، چنانچه ستایش‌آمیزترین ارزش ادبیات را، گواهی واقعیت‌های عینی بدانیم و چنانچه آن را به‌‌عنوان ثبت درست و معتبر آنچه که در جامعه رخ می دهد ارزیابی کنیم، لاجرم ادبیات را به‌‌چنین بلیه‌ئی مبتلا خواهیم کرد.
  
−
آنچه که درباره نثر صادق است، در مورد شعر نیز مصداق دارد و برای تمامی انواع شاعران حتی برای آن هائی که به خاطر ماهیت مضمون شعرشان، توقع بیش از حدی از آنان به پیکارجوئی نمی توان داشت، قبول تعهد اجتماعی، همچنان که در میان داستان نویسان، امری اجتناب ناپذیر است. این حکم فی المثل درمورد شعر مذهبی هم که در امریکای لاتین به طور کلی شعری بسیار سیاسی است نیز مصداق دارد. به همین دلیل است که پس از مرگ '''پابلو نرودا'''، یک کشیش اهل '''نیکاراگوئه''' که سابقاً عضو صومعه امریکن تراپیست بوده است موسوم به '''ارنستو کاردنال''' امروزه به خاطر ریشه گیری سیاسی، شعرهای غنائی انقلابی و اندیشگی رنگین و الگوئی خود، در عداد سرشناس ترین شاعر سراسر امریکای لاتین به شمار می آید.
+
از سوی دیگر، این کار دروازهٔ ادبیات را به‌‌روی انواع گرایش‌های فرصت‌طلبانه و دوز و کلک‌های روشنفکرانه خواهد گشود در این صورت چگونه خواهم توانست داستان بلندی را که صریحاً علیه ستمِ ستمگران بر توده‌ها و ستمکشان اعتراض کرده، به‌‌عنوان یک شکست هنری محکوم کنم بی‌آن که شریک و همدست ستمگر قلمداد نشوم؟ چگونه می توانم بگویم که این شعر که با ابیاتی موزون و همصدا علیه شرکت‌های بزرگ خروشیده و تاخته است، خود فاجعه‌ئی در کار شعر و شاعری است بی‌آن که به‌‌عنوان نوکر سرسپرده امپریالیزم به‌‌شمار نیایم؟ و به‌‌خوبی می‌دانیم که چگونه روشنفکران متقلب می‌توانند از این نوع برداشت ساده‌گرایانه از ادبیات سوء استفاده کنند و آن را به‌‌سادگی به‌‌خوانندگانِ ساده‌دلِ تحصیل نکرده تحمیل کنند.  
−
این نکته نیز قابل ذکر است که تعهد و التزام سیاسی نویسندگان و به طور کلی ادبیات امریکای لاتین، نه فقط ماحصل تجاوز اقلیت های کوچک و دیکتاتوری های نظای وحشیانه است به حقوق اجتماعی و استثمار اقتصادی گروه های کثیری از مردم که دلائل فرهنگی و ضرورت هائی که همزمان و به علت پیشرفت های هنری نویسنده در وجدان او می روید و ریشه می گیرد نیز خود سبب قبول این تعهد سیاسی شده است. در کشورهای امریکای لاتین نویسنده بودن و این وظیفه خطیر را کشف کردن و تصمیم به اجرای آن گرفتن، لاجرم تو را به آن جهتی پیش می راند که به ناگزیر به کشف تمامی نارسائی ها و فلاکت ها و نکبت های ناشی از عقب مامنده بودن، همت کنی. بی عدالتی ها، ظلم و جورها، استثمار، تبعیض، تجاوز به حقوق اجتماعی فقط بارسنگینی بر دوش دهقانان، کارگران، مستخدمان و اقلیت ها نیست. بلکه این ها موانعی است اجتماعی برای شکوفایی یک زندگی فرهنگی. چگونه ادبیات می تواند در کشورهائی که بنگاه های انتشاراتی ندارد، نشریات ادبی ندارد، جائی که اگر بواهی کتابی منتشر کنی باید خود متحمل هزینه های آن بشوی، وجود داشته باشد؟ در جامعه ئی که وضع مادی و ملموس زندگی یعنی بیسوادی و عدم وجود آموزش و سطح نازل معیشت و غیره، نوعی فرهنگ تفکیکی و طبقاتی به وجود آورده و عملاً مانع اکثریت مردم در خرید و خواندن کتاب شده است، چگونه یک زندگی فرهنگی و ادبی ارزنده توسعه یابد؟ و اگر افزون بر این ها، مقامات سیاسی بر مطبوعات و بر رسانه های گروهی و در دانشگاه ها یعنی مکان هائی که معمولاً پشتوانه و مشوق و خواننده ادبیات اند سانسوری شدید اعمال کنند، چگونه نویسنده امریکای لاتین می تواند نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی بی اعتنا بماند؟ نویسنده امریکای لاتین در به کار گرفتنِ هنر خود و نیز در موانعی که در راه این کارگیری به عینه می بیند، ناگزیر برانگیخته می شود تا از نظر سیاسی هوشیار و آگاه شود و به دعوت های قبول التزام و تعهد اجتماعی تسلیم شود.
 
  
−
می توان گفت که در این وضع خاص، جنبه های مثبت چندی نیز برای ادبیات وجود دارد. به علت این تعهد و التزام، ادبیات ناگزیر است که همواره با واقعیت های زنده و با تجربه های مردم درتماس باشد و این خود مانع می شود که نویسنده، همچنان که از شکل های بیانی تازه ئی که تقریباً به طور کلی منفک از تجربه های واقعی است، به موجودی درونی و آداب پرست تبدیل شود. نویسندگان همچنین به خاطر پذیرش این تعهد اجتماعی، همواره در باب آنچه که می نویسند و آنچه که عمل می کنند، خود را مسئول می دانند زیرا که فشار اجتماعی، خود سپر مستحکمی است علیه وسوسه به کار گرفتن کلمه و تخیل به منظور بازی کردن نقشی در عدم قبول مسئولیت اخلاقی بازی کودکِ وحشتناکی که (البته فقط درسطح کلمه ها) به دروغ و فریبکاری و گزافه گوئی و طرح بدترین انتخاب ها و شکل ها می پردازد.
+
ضرورت التزام اجتماعی می‌تواند همچنین سبب تخریب حرفه و وظیفهٔ هنرمندانه شود زیرا چه بسا که هر نویسنده به‌‌خاطر حساسیت خاص و خلق و خو و تجربه‌هایش قادر نباشد که در نوشته‌ها و اعمالش، وظیفه‌ئی را که جامعه از او توقع دارد برآورده سازد. قلمرو احساس و تجربه بشری و تخیل، گسترده‌تر از قلمرو مسائل سیاسی و اجتماعی است. نویسنده‌ئی همچون '''بورگز'''{{نشان|15}} از میان هنری که در آن این نوع مسائل به‌‌کلی نادیده گرفته شده، اثار ادبی بزرگی آفریده است. برای او مابعدالطبیعه، فلسفه، تخیل و ادبیات از اهمیت بیش‌تری برخوردار است. (اما او نتوانسته است از پاسخ دادن به‌‌دعوت جامعه به‌‌قبول التزام شانه خالی کند و می‌توان در بیانات روشن و باورنکردنی‌اش دربارهٔ مرام محافظه‌کاری جناح راست – بیاناتی که حتی محافظه‌کاران را به‌‌لرزه درمی آورد – راهبرد مؤثری دید در شیوه توهین به‌‌مقدسات سیاسی به‌‌این منظور که دیگر، یکبار برای همیشه، کسی مزاحم نوشته‌های او نشود.) و بسیاری از نویسندگان، واقعاً آمادگی سرو کار داشتن با مسائل سیاسی و اجتماعی را ندارند. این‌ها آدم‌های خوش ‌اقبالی نیستند. اگر که به‌‌ندای صمیمانه درونی‌شان گوش دهند و اثری نامتعهد  خلق کنند، باید که با همه گونه سوءتفاهمات و ستیزه‌ها و واپس‌زدن‌ها روبه‌رو شوند. اجر مدامشان، عدم ادراک و مخالفت و خصومت است. اگر که به‌‌فشار جامعه تسلیم شوند و بکوشند تا دربارهٔ مضمون‌های اجتماعی و سیاسی بنویسند، بسیار محتمل است که کارشان به‌‌عنوان نویسنده با ناکامی مواجه شود و به‌‌ناچار، همچون هنرمندانی که منطبق با انگیزه و احساسات درونی‌شان رفتار نکرده‌اند، عقیم بمانند.
  
−
این وضع اما خطرهای زیادی هم دربر دارد. وظیفه و کاربرد ادبات، اگر که البته به نوشته های خلاقه فقط (یا کلاً) به عنوان تجسم اهداف اجتماعی و سیاسی نگاه شود، چه بسا که به طورکلی به انحراف کشد. در این صورت آیا، حد فاصل و مرز بین تاریخ، جامعه شناسی و ادبیات چه خواهد بود؟ آیا می خواهیم ادعا کنیم که ادبیات (به این علت که یافته هایش به سبب جائی که تخیل در آن اشغال کرده همواره مشکوک است) شکل نازل و رقیقی از علوم اجتماعی است؟ در حقیقت، چنانچه ستایش آمیزترین ارزش ادبیات را، گواهی واقعیت های عینی بدانیم و چنانچه آن را به عنوان ثبت درست و معتبر آنچه که در جامعه رخ می دهد ارزیابی کنیم، لاجرم ادبیات را به چنین بلیه ئی مبتلا خواهیم کرد.
+
به گمان من '''خوزه ماریا آرگوئه داس''' این دو شق دشوارِ وحشتناک را در زندگی تجربه کرد و ما اثر آن را بر تمامی زندگی و آثارش به‌‌خوبی می‌بینیم.'''آرگوئه داس''' در آند به‌‌دنیا آمد و در میان دهقانان سرخ‌پوست بزرگ شد (هرچند که فرزند یک وکیل بود) و تا زمان بلوغ از لحاظ زبانی که صحبت می‌کرد و دیدی که از جهان داشت یک سرخ‌پوست باقی ماند. بعداً خانواده‌اش او را باز پس گرفتند و او به‌‌صورت یک سفیدپوست اسپانیائی زبانِ طبقهٔ متوسط پروئی درآمد. زندگی او همیشه در کشاکش این دو جامعه و فرهنگ متفاوت گذاشته است. ادبیات برای او، در نخستین قصه‌های کوتاه و داستان‌هایش (سال ۱۹۵۸) Los Rios profundos  (سال ۱۹۴۹) Yawar Fiesta، سال (۱۹۳۵) Agua گریزی است مالخولیائی و غمبار به‌‌روزها و مکان‌های کودکیش، به‌‌دنیای روستاهای کوچک سرخ‌پوستان، روستاهای San juan De Lucanas, puquio یا به‌‌شهرهای آند مثل Abancay که مناظر و آداب و رسومش را در نثری لطیف و شاعرانه توصیف کرده است. بعدها اما خود را ملزم دانست که این نوع تصویرهای غنائی را رها کند و به‌‌جای آن به‌‌مسئولیت‌های اجتماعی که همه از او انتظار داشتند بگراید. این بود که کتابی بسیار آرزومندانه نوشت به‌‌نام  Toda Las Sangres (سال ۱۹۶۴) که در آن کوشید، با گریز از خود، به‌‌تشریح مسائل اجتماعی و سیاسی کشورش بپردازد. این داستان یک ناکامی فاحش است: بینش او، ساده‌دلانه و حتی مضحک است. در این کتاب هیچ کدام از فضیلت‌های ادبی ارزشمندی که کتاب‌های قبلی او را به‌‌صورت آثار هنری اصیلی درآورده بود دیده نمی شود. کتاب ناکامی نمونه و کلاسیکی از یک استعداد هنری که بر اثر خود تحمیلیِ التزام اجتماعی به‌‌این حال و روز درآمده است. کتاب های دیگر '''آرگوئه‌داس''' مابین این دو جنبهٔ شخصیت او در نوسان است و متحمل است که همهٔ این‌ها نقشی در خودکشی او ایفا کرده باشند.
  
−
از سوی دیگر، این کار دروازه ادبیات را به روی انواع گرایش های فرصت طلبانه و دوز و کلک های روشنفکرانه خواهد گشود در این صورت چگونه خواهم توانست داستان بلندی را که صریحاً علیه ستمِ ستمگران بر توده ها و ستمکشان اعتراض کرده، به عنوان یک شکست هنری محکوم کنم بی آن که شریک و همدست ستمگر قلمداد نشوم؟ چگونه می توانم بگویم که این شعر که با ابیاتی موزون و همصدا علیه شرکت های بزرگ خروشیده و تاخته است، خود فاجعه ئی در کار شعر و شاعری است بی آن که به عنوان نوکر سرسپرده امپریالیزم به شمار نیایم؟ و به خوبی می دانیم که چگونه روشنفکران متقلب می توانند از این نوع برداشت ساده گرایانه از ادبیات سوء استفاده کنند و آن را به سادگی به خوانندگان ساده دل تحصیل نکرده تحمیل کنند.  
+
'''خوزه ماریا آرگوئه داس''' به‌‌هنگامی که در روز دوم ماه دسامبر سال ۱۹۶۹ در دانشگاه '''لامولینا''' ماشه هفت‌تیر را کشید نیز به‌‌نوعی می‌خواست نشان بدهد که در امریکای لاتین نویسنده بودن کاری تا چه حد دشوار و جسارت‌آمیز است.  
  
−
ضرورت التزام اجتماعی می تواند همچنین سبب تخریب حرفه و وظیفه هنرمندانه شود زیرا چه بسا که هر نویسنده به خاطر حساسیت خاص و خلق و خو و تجربه هایش قادر نباشد که در نوشته ها و اعمالش، وظیفه ئی را که جامعه از او توقع دارد برآورده سازد. قلمرو احساس و تجربه بشری و تخیل، گسترده تر از قلمرو مسائل سیاسی و اجتماعی است. نویسنده ئی همچون '''بورگز'''{{نشان|15}} از میان هنری که در آن این نوع مسائل به کلی نادیده گرفته شده، اثار ادبی بزرگی آفریده است. (اما او نتوانسته است از پاسخ دادن به دعوت جامعه به قبول التزام شانه خالی کند و می توان در بیانات روشن و باورنکردنی اش درباره مرام محافظه کاری جناح راست ¬– بیاناتی که حتی محافظه کاران را به لرزه درمی آورد – راهبرد مؤثری دید در شیوه توهین به مقدسات سیاسی به این منظور که دیگر، یکبار برای همیشه، کسی مزاحم نوشته های او نشود.) و بسیاری از نویسندگان، واقعاً آمادگی سرو کار داشتن با مسائل سیاسی و اجتماعی را ندارند. این ها آدم های خوش اقبالی نیستند. اگر که به ندای صمیمانه درونی شان گوش دهند و اثری نامتعهد  خلق کنند، باید که با همه گونه سوء تفاهمات و ستیزه ها و واپس زدن ها روبه رو شوند. اجر مدامشان، عدم ادراک و مخالفت و خصومت است. اگر که به فشار جامعه تسلیم شوند و بکوشند تا درباره مضمون های اجتماعی و سیاسی بنویسند، بسیار محتمل است که کارشان به عنوان نویسنده با ناکامی مواجه شود و به ناچار، همچون هنرمندانی که منطبق با انگیزه و احساسات درونی شان رفتار نکرده اند، عقیم بمانند.
+
{{چپ‌چین}}
 +
ترجمه: '''صفدر تقی‌زاده'''
 +
{{پایان چپ‌چین}}
  
−
به گمان من '''خوزه ماریا آرگوئه داس''' این دو شق دشوار وحشتناک را در زندگی تجربه کرد و ما اثر آن را بر تمامی زندگی و آثارش به خوبی می بینیم.'''آرگوئه داس''' در آند به دنیا آمد و در میان دهقانان سرخ پوست بزرگ شد (هرچند که فرزند یک وکیل بود) و تا زمان بلوغ از لحاظ زبانی که صحبت می کرد و دیدی که از جهان داشت یک سرخ پوست باقی ماند. بعداً خانواده اش او را بازپس گرفتند و او به صورت یک سفیدپوست اسپانیائی زبانِ طبقه متوسط پروئی درآمد. زندگی او همیشه در کشاکش این دو جامعه و فرهنگ متفاوت گذاشته است. ادبیات برای او، در نخستین قصه های کوتاه و داستان هایش (سال 1985)Los Rios profundos  (سال 1949) Yawar Fiesta، سال (1935) Agua گریزی است مالخولیائی و غمبار به روزها و مکان های کودکیش، به دنیای روستاهای کوچک سرخ پوستان، روستاهای San juan De Lucanas,puquio یا به شهرهای آند مثل Abancay که مناظر و آداب و رسومش را در نثری لطیف و شاعرانه توصیف کرده است. بعدها اما خود را ملزم دانست که این نوع تصویرهای غنائی را رها کند و به جای آن به مسئولیت های اجتماعی که همه از او انتظار داشتند بگراید. این بود که کتابی بسیار آرزومندانه نوشت به نام Toda Las Sangres(سال 1964) که در آن کوشید، با گریز از خود، به تشریح مسائل اجتماعی و سیاسی کشورش بپردازد. این داستان یک ناکامی فاحش است: بینش او، ساده دلانه و حتی مضحک است. در این کتاب هیچ کدام از فضیلت های ادبی ارزشمندی که کتاب های قبلی او را به صورت آثار هنری اصیلی درآورده بود دیده نمی شود. کتاب ناکامی نمونه و کلاسیکی از یک استعداد هنری که بر اثر خود تحمیلیِ التزام اجتماعی به این حال و روز درآمده است. کتاب های دیگر '''آرگوئه داس''' مابین این دو جنبه شخصیت او در نوسان است و متحمل است که همه این ها نقشی در خودکشی او ایفا کرده باشند.
 
  
−
'''خوزه ماریا آرگوئه داس''' به هنگامی که در روز دوم ماه دسامبر سال 1969 در دانشگاه '''لامولینا''' ماشه هفت تیر را کشید نیز به نوعی می خواست نشان بدهد که در امریکای لاتین نویسنده بودن کاری تا چه حد دشوار و جسارت آمیز است.
+
{{لایک}}
  
−
ترجمه: صفدر تقی زاده
+
[[رده:کتاب جمعه ۲۵]]
 +
[[رده:یوسا]]
 +
[[رده:صفدر تقی‌زاده]]
 +
[[رده:مقالات نهایی‌شده]]
 +
[[رده:کتاب جمعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ اوت ۲۰۱۱، ساعت ۰۷:۰۵

کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۳
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۳
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۴
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۴
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۵
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۵
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۶
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۶
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۷
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۷
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۸
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۸
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۹
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۷۹
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۰
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۰
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۱
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۱
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۲
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۲
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۳
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۳
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۴
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵
کتاب جمعه سال اول شماره ۲۵ صفحه ۸۵

ماریو وارگاس لوسا

Mario Vargas Losa


ماریو وارگاس لوسا از سرشناس‌ترین و مطر‌ح‌ترین نویسندگان امروز امریکای لاتین است. اهل «پرو» و چهل و چهار ساله است. منتقد و محقق و داستان‌نویس است. کتابی هفتصد صفحه‌ئی در نقد و بررسی آثار گارسیا مارکز، شش هفت داستان بلند، سه چهار مجموعه قصه های کوتاه و مقالات و نقدهای بسیار نوشته است. آثارش به‌‌بیش‌تر زبان‌های دنیا ترجمه شده است. پابلو نرودا چندین سال پیش، در مصاحبه‌ئی از او به‌‌عنوان نویسنده‌ئی عالی و امید بلاتردید ادبیات فردای آمریکای لاتین نام برده است.



خوزه ماریا آرگوئه داس[۱] یکی از نویسندگان اهل پرو، روز دوم ماه دسامبر سال ۱۹۶۹ در یکی از کلاس های درس دانشگاه کشاورزی لامولینا در شهر لیما خودکشی کرد. آرگوئه داس بسیار دوراندیش و بصیر بود و برای این که به‌‌علت خودکشی‌اش کسی مزاحم همکاران و دانشجویان نشود، منتظر مانده بود تا همه، دانشگاه را ترک کنند. نزدیک جسدش، نامه‌ئی پیدا شد که در آن جزئیات مراسم دفن و محل برگزاری مجلس ختم و اسم و رسم کسی که باید خطابهٔ نهائی را در گورستان بخواند مشخص شده بود. همچنین وصیّت کرده بود که یکی از دوستان سرخ‌پوستِ موسیقیدانش، بر سر گور او، آلات موسیقی huaynos و mulizas را که مورد علاقه‌اش بود بنوازد. وصیت‌هایش همه برآورده شد و آرگوئه داس که وقتی زنده بود، مردی بسیار فروتن و خجالتی بود. مراسم دفنی بسیار شکوهمند داشت.

چند روز بعد اما، چند نامه دیگر، اینجا و آنجا از او پیدا شد. این نامه‌ها هم، حاوی جنبه‌های دیگری از آخرین وصیّت‌هایش بود که خطاب به‌‌آدم‌های مختلفی نوشته شده بود: ناشر آثارش، دوستانش، روزنامه‌نویس‌ها، دانشگاهیان و سیاستمداران. مهم ترین موضوع این نامه‌ها، البته مسأله مرگش بود یا بهتر بگویم دلائلی که منجر به‌‌خودکشی‌اش شده بود. این دلائل در هر نامه‌ئی، جنبه دیگرگونی به‌‌خود می گرفت. در یکی از نامه‌ها عنوان کرده بود که به‌‌این علت تصمیم به‌‌خودکشی گرفته که احساس کرده دیگر کارش به‌‌عنوان یک نویسنده تمام شده است، و دیگر در خود انگیزه و اراده‌ئی برای خلق اثری نمی بیند. در نامه‌ئی دیگر، دلائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را عنوان کرده بود که دیگر تاب تحمل فلاکت و بدبختی دهقانان پروئی، مردمی از جوامع سرخ پوست که خود در میان آن‌ها بزرگ شده بود را نداشت ؛از بحران‌های فرهنگی و آموزشی کشورش شدیداً دلتنگ و دلریش شده بود؛ سطح نازل و ماهیت خوار و خفیف مطبوعات و نمای مسخره‌ئی که از آزادی در پرو نشان می‌دادند. تحمل او را به‌‌سر آورده بود و مطالبی دیگر از این دست.

در این نامه‌های تلخ و تکان‌دهنده ما طبعاً با بحران‌های شخصی و روحی شدیدی که آرگوئه داس با آن‌ها دست به‌‌گریبان بود آشنا می شویم. این نامه‌ها در واقع فریاد نومیدانه انسان دردمندی است که در سراشیبی گرداب، از بشریت در خواست مدد و غمخواری می کند. و نه فقط چنین است بلکه خود نوعی شهادت بالینی نیز هست. مطالب این نامه ها در عین حال، خود نمودار روشنی است از وضع و موقعیت حساس نویسندگان امریکای لاتین، از اختناق‌ها و مشکلات همه جانبه‌ئی که ادبیات را در کشورهای ما سخت تحت فشار قرار داده و تنگ و محدود کرده در بسیار مواقع به‌‌نابودی‌اش کشانده است.

در امریکا، در اروپای غربی، نویسنده بودن به‌‌طور کلی یعنی قبل از هر چیز (و معمولاً فقط) به‌‌عهده داشتن مسئولیت شخصی، مسئولیت کسب توفیق، به‌‌دقیق‌ترین و درست‌ترین شیوه‌ها، در خلق اثری که به‌‌خاطر ارزش‌های هنری و اصالتش، به‌‌زبان و فرهنگ مملکتی غنا ببخشد. در پرو، در بولیوی، در نیکاراگوئه و در جاهای دیگر امریکای لاتین، نویسنده بودن در عین حال به‌‌معنی به‌‌عهده داشتن مسئولیت اجتماعی نیز هست: در عین حالی که به‌‌خلق یک اثر ادبی شخصی می پردازی ، باید که از طریق نوشتن و نیز از طریق عمل، همچون شرکت‌کنندهٔ فعالی در حل مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه‌ات نیز خدمت کنی. راهی برای فرار از این التزام و مسئولیت وجود ندارد. اگر خواستی کناره بگیری و همهٔ نیرویت را منحصراً متوجه کار شخصی خودت کنی، شدیداً شماتت و مؤاخذه خواهی شد یعنی در ساده ترین شکلش، موجودی بی مسئولیت و خودپسند قلمداد می شوی و در بدترین شکل، به‌‌عنوان حتی شریک و همدست در پیدایش همهٔ بلایائی که گریبانگیر جامعه است مانند: بیسوادی، فلاکت، استثمار، بی‌عدالتی و خشک اندیشی که خود حاضر نبوده ای با آن ها بجنگی، مطرود خواهی شد. آرگوئه داس پس از تدارک اسلحه‌ئی که می‌خواست خود را با آن خلاص کند، در واپسین لحظات عمر، کوشید تا با نوشتن این نامه‌ها، به‌‌آن وظیفهٔ وجدانی و اخلاقی که همهٔ نویسندگان امریکای لاتین را به‌‌قبول تعهد و التزام اجتماعی و سیاسی مکلف می سازد، به‌‌نوعی جامهٔ عمل بپوشاند.

چرا مسأله به‌‌این گونه است؟ چرا نویسندگان امریکای لاتین نمی‌توانند مانند همتای امریکائی و اروپائی خود هنرمند و صرفاً هنرمند باقی بمانند؟ چرا باید علاوه بر هنرمند بودن، اصلاحگر، سیاستگر، انقلابی و اخلاق‌گرا هم باشند؟ پاسخ در موقعیت اجتماعی خاص امریکای لاتین و مشکلاتی که این کشورها با آن مواجه‌اند نهفته است. البته هر کشوری مشکلاتی دارد، اما در بسیاری از بخش‌های امریکای لاتین، چه در گذشته و چه در زمان حال، مشکلاتی که ملموس‌ترین واقعیات روزمرهٔ مردم را تشکیل می‌دهد، نه فقط در ملاء عام و آزادانه مطرح و تحلیل نمی‌شود که معمولاً یا وجودش را انکار می‌کنند و یا موضوع را به‌‌سکوت برگزار می‌کنند. وسیله‌ئی وجود ندارد که بتوان از طریق آن، این مشکلات را مطرح کرده به‌‌اطلاع همگان رسانید زیرا مؤسسات سیاسی و اجتماعی، سانسور شدیدی بر رسانه‌های خبری و بر همهٔ شبکه‌های ارتباطی اعمال می‌کنند. برای مثال اگر امروز به‌‌رادیو و ماکز سخن‌پراکنی شیلی گوش بدهی یا تلویزیون آرژانتین را تماشا کنی. حتی کلمه‌ئی هم دربارهٔ زندانیان سیاسی، دربارهٔ تبعید، دربارهٔ شکنجه و دربارهٔ نقض حقوق بشر در این دو کشور که علناً وجدان و شرف بشری را پایمال کرده اند، نخواهی شنید. در عوض البته، اطلاعات دقیق وکاملی درباب نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های موجود در کشورهای کمونیست به‌‌شما داده خواهد شد. برای مثال اگر، روزنامه‌ها و نشریات روزانهٔ کشور مرا که البته تماماً توقیف شده است و اکنون دولت آن را کنترل می کند بخوانی، حتی کلمه‌ئی دربارهٔ دستگیری‌های پی درپی و مداوم رهبران کارگران و یا دربارهٔ تورم مهلکی که عملاً بر زندگی هر کس اثر گذاشته است، نخواهی یافت. در عوض آنچه که می خوانی فقط در این باره است که پرو چه کشور خوشبخت و سعادتمند و موفقی است و ما اهالی پرو تا چه حد فرمانروایان نظامی خود را دوست داریم و به‌‌آن‌ها عشق می ورزیم.

آنچه که دربارهٔ مطبوعات، تلویزیون و رادیو صادق است، در بسیاری موارد در باب دانشگاه‌ها نیز مصداق پیدا می کند. دولت دائماً در کوچک‌ترین امور آن‌ها دخالت دارد؛ معلمان و دانشجویانی که مخالف نظام حاکم باشند یا از دید دولت خرابکار به‌‌حساب آیند، به‌‌سادگی از کار برکنار می شوند. تمامی برنامه‌های درسی با توجه به‌‌ملاحظات خاص سیاسی تنظیم می‌شود. برای نشان دادن این واقعیت که «خط مشی فرهنگی» تحمیلی تا چه درجه‌ئی در کار کنترل و محدودسازی به‌‌افراط بی‌حاصل می پردازد، کافی است که به‌‌خاطر بیاورید مثلاً در آرژنتین و شیلی و اروگوئه، دانشکده‌های جامعه‌شناسی کلاً و به‌‌طور نامحدود تعطیل شده است چرا که دروس علوم اجتماعی را دروسی مخرب به‌‌شمار آورده‌اند. خوب، در جائی که نهادهای فرهنگی و آکادمیک، این گونه تسلیم اختناق و سانسور شود، دیگر جائی برای بحث و توضیح آزادانه مسائل جاری سیاسی و اجتماعی و اقتصادی متصور نیست. در بسیاری از کشورهای امریکای لاتین دانش آکادمیک نیز همچون مطبوعات و رسانه‌های گروهی، قربانی نادیده انگاشتن تعمدی حوادثی است که عملاً در جامعه رخ می دهد. این خلاء را ادبیات پر کرده است.

این البته پدیده تازه‌ئی نیست. حتی از دوران مستعمراتی و بخصوص از زمان استقلال (که در حصول آن روشنفکران و نویسندگان نقش مهمی به‌‌عهده داشتند) در سراسر امریکای لاتین، داستان و شعر و نمایشنامه ( به‌‌آن گونه که استاندال در جائی گفته است که از داستان توقع دارد) آئینه‌هائی بود که مردم امریکای لاتین می‌توانستند چهره‌های واقعی خود را در آن ببینند و به‌‌بررسی رنج و مشقت‌های‌شان بپردازند. آنچه که به‌‌علل سیاسی در مطبوعات و دردانشگاه‌ها انعکاس نمی یافت یا تحریف می شد، تمامی شرارت‌ها و نابسامانی‌هائی که نخبگان نظامی و اقتصادی حاکم بر این کشورها، پنهان و مدفونش می ساختند، شرارت‌هائی که هرگز نه در خطابه‌های سیاستگر و نه در تالارهای سخنرانی دانشگاه‌ها ذکری از آنان به‌‌عمل نمی‌آمد و نه در کنگره‌ها به‌‌انتقاد گرفته می‌شد و نه در مجله‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت، وسیله بیانی تازه‌ئی در ادبیات پیدا می کرد.

به‌این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به‌‌قلمرو واقعیت‌های عینی تبدیل شد؛ داستان‌نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله‌نویسان بزرگ ما مثل سارمیتو[۲]، مارتی[۳]، گونزالس پرادا[۴]،رودو[۵]، واس کونسلوس[۶]، خوزه کارلوس ماریاتگی[۷] صادق است که بررسی کتاب‌هاشان برای درک کامل واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به‌‌نظر می‌رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به‌‌آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می‌پرداختند هم مصداق دارد. بی‌هیچ گونه مبالغه‌ئی می‌توان گفت که معتبرترین و مشخص‌ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح‌های داستان‌نویسان، ستمگری‌های اجتماعیِ طبقهٔ حاکم را اعلام و برملا می کرد.

ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که "Indigenismo" نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم تا نخستین دههٔ قرن حاضر تمامی توجهش را به‌‌وضع زندگی دهقانان، سرخ‌پوست آند و مشکلات زندگی آن ها به‌‌عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به‌‌تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ‌پوستان، سه قرن پس از غلبه اسپانیا‌ئی‌ها و نیز وقاحت آزادانه اربابان زمینخوار در اجیر کردن و استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به‌‌Latifundistas و Gamonales که گاهی مالک زمین‌هائی به‌‌وسعت یک کشور اروپائی بودند و با قدرت و تسلط مطلق خود با سرخ‌پوستان رفتاری به‌‌مراتب بدتر از حیوانات داشتند و آن‌ها را ارزان تر از گاوهای خود به‌‌معرض فروش می گذاشتند. نخستین نویسندهٔ این گروه، زنی بود به‌‌نام کلوریندا ماتو دو ترنر[۸] (۱۸۵۴ تا ۱۹۰۹) که خواننده مشتاق و خستگی ناپذیرِ آثار امیل زولا داستان‌نویس فرانسوی و نیز آثار فیلسوفان اثبات‌گرا بود. داستان او موسوم به‌‌Ave Sin Nido در واقع گشایندهٔ راه تازه‌ئی بود به‌‌سوی پذیرش نوعی تعهد و مسئولیت اجتماعی به‌‌خصوص برای تشریح مشکلات و مسائل زندگی سرخ‌پوستان، یعنی راهی که نویسندگان امریکای لاتین می‌بایست در پیش می‌گرفتند. نویسنده در این داستان به‌‌بررسیِ جزء به‌‌جزء زندگیِ دهقانان از همهٔ زوایا پرداخته است و بی‌عدالتی‌ها را برملا کرده ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگ سرخ‌پوستی را مجدانه کشف و ستایش کرده است، فرهنگی که تا آن زمان به‌‌نحوی باورنکردنی و مشئوم، از طریق فرهنگ رسمی و وارداتی، برطبق برنامه‌ئی از پیش تنظیم شده به‌یکباره به‌‌فراموشی سپرده شده بود. برای تحقیق و تحلیل تاریخ روستائی این سرزمین و درک سرنوشت غمبار ساکنان آند از زمان رهائی آن‌ها از یوغ استعمار، راه دیگری جز مطالعه آثار این نویسندگان وجود ندارد. این آثار در واقع بهترین و گاهی تنها گواهی این جنبه از واقعیت زندگی مردم امریکای لاتین است.

یا من، با این حرف‌ها دارم ادعا می‌کنم که این آثار ادبی و این نوع ادبیات، به‌‌خاطر تعهد و التزام اجتماعی و اخلاقی نویسندگان‌شان، لزوماً ادبیات خوبی است؟ که این ادبیات به‌‌خاطر نیات والا و به‌‌خاطر دلاوری‌هاشان در شکستن سکوت دربارهٔ مشکلات واقعی جامعه و نیز به‌‌خاطر مشارکت در حل این مشکلات، ماحصلی هنرمندانه به‌‌شمار می‌آید؟ به‌‌هیچ وجه. آنچه که در این رهگذر به‌‌وجود آمد، در حقیقت چیزی بود متناقض ادبیات ناب. اظهار نظر بدبینانهٔ آندره ژید که زمانی گفته است با نیّت خیر هم می شود ادبیات بدی داشت، دریغا که شاید در این زمینه درست درآید.این گونه ادبیات از نظرگاه تاریخی و اجتماعی چه بسا که حائز اهیمت بسیار باشد، اما فقط در موارد استثنائی است که اهمیت ادبی نیز پیدا می کند. این داستان‌ها و شعرهائی که به‌‌طور کلی بسیار شتاب‌زده نوشته می شود و انگیزه آفرینش‌شان، موقعیت حاضر و روزمره و شور پیکارجوئی و وسوسهٔ برملا ساختن ستمگری‌های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری‌ها است، معمولاً فاقد اکثر چیزهائی است که برای خلق یک اثر هنری لازم است یعنی غنای بیان و اصالت فنی. زیرا به‌‌خاطر نیات آموزشی‌شان ساده و تصنعی، به‌‌خاطر حمایت سیاسی‌شان گاهی عوام‌فریبانه و احساساتی و به‌‌خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه‌ئی‌شان می‌تواند بسیار ایلیاتی و تعصب‌آمیز و غریب باشد. می‌توان گفت که بسیاری از این نویسندگان به‌‌منظور خدمت بهتر به‌‌نیازمندی‌های اخلاقی و اجتماعی، وظیفهٔ نویسندگی خود را بر مذبح سیاست قربانی کرده‌اند. به‌‌جای هنرمند شدن، اخلاق‌گرائی، اصلاح‌گرائی، سیاست‌گرائی و انقلابی بودن را برگزیده‌اند.

می توانی براساس نظام خاص ارزش‌هائی که به‌‌آن معتقدی، این قربانی شدن را درست یا نادرست و یا فداسازی هنر در راه اهداف اجتماعی و سیاسی را کاری با ارزش یا بی‌ارزش بیانگاری. من در اینجا با این مسأله کاری ندارم. آنچه را که می‌کوشم نشان دهم این است که چگونه حال و روز خاص زندگی در امریکای لاتین، ادبیات را به‌‌طور سنتی به‌‌این سو سوق داده است و چگونه این مسأله برای نویسندگان این منطقه، موقعیت کاملاً ویژه‌ئی آفریده است. از یک سو، مردم یعنی خوانندگان واقعی یا بالقوهٔ آثار نویسنده عادت کرده اند که ادبیات را به‌‌عنوان چیزی بشناسند که صمیمانه با زندگی و مسائل اجتماعی مرتبط و پیوسته است و نیز ادبیات را فعالیتی بشمارند که از طریق آن، تمامی آن چیزهائی که در جامعه منکوب شده یا به‌‌شکل دیگری نمایانده شده است، به‌‌وضوح نام برده شده تشریح شده شدیداً محکوم شود. خواننده توقع دارد که داستان، شعر و نمایشنامه، خط مشی ریاکاری و غیر واقع نمایش دادن و تحریف کردن واقعیات را که در فرهنگ رسمی رواج فراوان دارد، خنثی و بی اثر کند و در عوض حس امیدواری و روح طغیان و تحول را در میان قربانیان این خط مشی همچنان زنده نگه دارد. این مسأله نوعی نقش رهبر اخلاقی و معنوی را بر نویسنده، به‌‌عنوان یک شهروند تفویض می کند که باید بکوشد طی دوران زندگی خود به‌‌عنوان یک نویسنده، رفتاری داشته باشد منطبق بر تصور نقشی که باید ایفاء کند. البته شکی نیست که نویسنده می تواند به‌‌سادگی این پیشنهاد را رد کند و وظیفه‌ئی را که جامعه می‌خواهد به‌‌او تحمیل کند نپذیرد و با اعلام این که قصد ندارد سیاستگر یا اخلاق گرا یا جامعه‌شناس شود، اما می خواهد که فقط یک هنرمند باشد، خود را در رؤیاهای شخصی خویش محبوس سازد و از جامعه کنار بگیرد. با این همه خود این مسأله یک انتخاب سیاسی و اخلاقی و اجتماعی به‌‌شمار می آید (که به‌‌نوعی هم هست). خوانندگان واقعی و بالقوه‌اش می‌توانند او را به‌‌عنوان فردی که شانه از زیر بار مسئولیت خالی کرده، به‌‌عنوان یک خائن قلمداد کنند و اشعار و داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش به‌‌این ترتیب در معرض خطر قرار گیرد. هنرمند بودن و صرفاً هنرمند بودن، می‌تواند در کشورهای ما به‌‌صورت نوعی جنایت اخلاقی یا گناه سیاسی به‌‌حساب آید. تمامی ادبیات ما فقط با محک این حقیقت سنجیده می‌شود و اگر این محک نادیده گرفته شود، کسی نمی تواند تفاوت فاحشی که بین این ادبیات و ادبیات سایر نقاط جهان وجود دارد، به‌‌خوبی درک کند.

در امریکای لاتین هیچ نویسنده‌ئی نیست که از فشار و اختناقی که بر او حکمفرماست و او را به‌‌ناگزیر به‌‌سوی تعهدی اجتماعی پیش می‌راند بی‌خبر باشد. بعضی از نویسندگان، این فشار را می پذیرند زیرا این انگیزه بیرونی با احساسات درونی و عقاید شخصی آن‌ها انطباق دارد. این افراد، مطمئناً آدم‌های خوشبختی‌اند. تطابق بین گزینش، انفرادی نویسنده و اعتقادی که جامعه دربارهٔ وظائف او دارد، به‌‌داستان‌نویس، شاعر و نمایشنامه‌نویس اجازه می‌دهد تا آزادانه و بی‌هیچ گونه ناراحتی وجدان و با آگاهی از این که توسط معاصران فرد حمایت و تأیید می‌شود، به‌‌کار آفرینش بپردازد. ذکر این مطلب نیز جالب و به‌‌جاست که بسیاری از مردان و زنان امریکای لاتین کار نوشتن را به‌‌صورتی کاملاً متعهد، بی تفاوت یا حتی متخاصم نسبت به‌‌مسائل اجتماعی و سیاسی آغاز کردند اما بعداً گاهی به‌‌تدریج و زمانی به‌‌ناگهان، نوشته‌های خود را با این موضوعات درآمیختند. علت این تغییر می‌تواند البته این باشد که با شناخت مسائل وحشتناک اجتماعی کشورشان، به‌‌ناگزیر گرایش‌های تازه‌ئی پیدا کردند، کشف اندیشمندانهٔ شرارت‌ها و تظلمات اجتماعی لاجرم به‌‌تصمیم اخلاقی نسبت به‌‌آغاز مبارزه با آن‌ها می‌انجامد. اما نمی‌توان این امکان را نادیده گرفت که در این تغییرات (آگاهانه یا ناآگاهانه) مضار و مضایق روانی و عملی در برابر فشار جامعه به‌‌خاطر قبول یک تعهد سیاسی معمولاً همان قدر مؤثر است که سودمندی‌های روانی و عملی ناشی از پیروی از توقعات جامعه.

مجموعهٔ این عوامل است که به‌‌ادبیات امریکای لاتین، خصیصه‌ها و وجهه‌های خاص خود را بخشیده است. موضوع اصلی ادبیات امریکای لاتین را در واقع مسائل اجتماعی و سیاسی تشکیل می‌دهد که در همه جا و حتی در آثاری که به‌‌خاطر مضمون و قالب خاص خود، خواننده انتظار مواجه شدن با آن‌ها را ندارد نیز حی و حاضر است. برای مثال، وضع «ادبیات تخیلی» را در برابر «ادبیات واقع‌گرا» درنظر بگیرید. این نوع ادبیات که مواد خام آن تخیل و وهمِ ذهنی است، معمولاً نه منعکس‌کنندهٔ بی‌عدالتی‌های اقتصادی جامعه است و نه بازتاب مشکلات کارگران شهری و روستائی که خود امور مسلم و عینیِ واقعیت را تشکیل می دهند. بلکه این ادبیات همچنان که در آثار ادگار الن پو[۹] یا ویلیه دو لیل ادم[۱۰] از درونِ صمیمانه‌ترین دلمشغولی‌هایِ ذهنیِ نویسندگانش، واقعیت تازه‌ئی را می‌آفریند که ذاتاً با «واقعیت عینی» متفاوت است. در امریکای لاتین اما (بیش‌تر در زمان‌های حاضر و همچنین در گذشته) ادبیات تخیلی نیز در واقعیت‌های عینی ریشه دارد و خود وسیلهٔ برملا ساختن شرارت‌های اجتماعی و سیاسی است. بنابراین، ادبیات تخیلی به‌‌این طریق ادبیاتی می شود نمادین و کنائی که در آن ما قهرمانان و مشکلات زندگی عصر حاضر را پنهان در زیر جامهٔ فاخر رؤیاها و موجودات و حقایق غیرواقعی، به‌‌خوبی تشخیص ممی‌دهیم.

در میان نویسندگان معاصر امریکای لاتین نمونه های زیادی از این گونه کاربردهای «واقعیت‌گرائی» امور غیرواقعی وجود دارد. نویسندهٔ ونزوئلائی سالوادور گارمندیا[۱۱] در قصه‌های کوتاه و داستان‌های بلندِ آمیخته با کابوس‌های وهم‌آمیز ذهنی و کردارهای ناممکن، بیرحمی‌ها و خشونت‌های خیابان‌های کاراکاس و اسطوره‌های محرومیت و کثافت را در طبقات متوسط پائین آن شهر تصویر و تشریح می کند. در تنها داستان بلندِ نویسندهٔ مکزیکی خوآن رولفو[۱۲] موسوم به‌‌Pedro Paramo (سال ۱۹۵۵) که خواننده در اواسط کتاب در می‌یابد که همهٔ قهرمانانش، مردگانند، وجود تخیل و سحر و جادو، شیوه‌ئی برای روگردانی از واقعیت‌های اجتماعی نیست بلکه به‌‌عکس وسیلهٔ ساده و ناگزیری است برای نمایش دادن فقر و غم زندگیِ دهقانانِ روستای کوچکی در جالیکو[۱۳].

مورد جالب دیگری ژولیو کورتزار'[۱۴] است. در داستان‌های بلند و قصه‌های کوتاه اولیهٔ این نویسنده، ما به‌‌دنیائی وهم‌آمیز پا می‌گذاریم که بسیار نامتعارف و شیطانی است چرا که از لحاظ علم هستی‌شناسی، کاملاً با دنیائی که ما از طریق عقل و تجربه می شناسیم متفاوت است با این همه در برداشت نخست دارای تمامی ظواهر و خصیصه‌های زندگی واقعی است اما در این دنیا مشکلات اجتماعی و احکام سیاسی اصلاً وجود ندارد. و این جنبه‌های تجربه بشری به‌‌کلی نا دیده گرفته شده است. در آثار اخیر او اما و بخصوص در آخرین اثرش موسوم به‌‌Libro De Manuel (سال ۱۹۷۳) سیاست و مسائل اجتماعی جائی همانقدر پر اهمیت دارد که تخیل ناب. عناصرتخیلی 'در این داستان بلند با احکام انگیزه‌هائی که با مبارزات زیرزمینی، آدمکشی، انقلاب و دیکتاتوری سرو کار دارند درآمیخته است.

آنچه که دربارهٔ نثر صادق است، در مورد شعر نیز مصداق دارد و برای تمامی انواع شاعران حتی برای آن‌هائی که به‌‌خاطر ماهیت مضمون شعرشان، توقع بیش از حدی از آنان به‌‌پیکارجوئی نمی توان داشت، قبول تعهد اجتماعی، همچنان که در میان داستان‌نویسان، امری اجتناب‌ناپذیر است. این حکم فی‌المثل درمورد شعر مذهبی هم که در امریکای لاتین به‌‌طور کلی شعری بسیار سیاسی است نیز مصداق دارد. به‌‌همین دلیل است که پس از مرگ پابلو نرودا، یک کشیش اهل نیکاراگوئه که سابقاً عضو صومعه امریکن تراپیست بوده است موسوم به‌‌ارنستو کاردنال امروزه به‌‌خاطر ریشه‌گیری سیاسی، شعرهای غنائی انقلابی و اندیشگی رنگین و الگوئی خود، در عداد سرشناس‌ترین شاعر سراسر امریکای لاتین به‌‌شمار می آید.

این نکته نیز قابل ذکر است که تعهد و التزام سیاسی نویسندگان و به‌‌طور کلی ادبیات امریکای لاتین، نه فقط ماحصل تجاوز اقلیت‌های کوچک و دیکتاتوری‌های نظای وحشیانه است به‌‌حقوق اجتماعی و استثمار اقتصادی گروه‌های کثیری از مردم که دلائل فرهنگی و ضرورت‌هائی که همزمان و به‌‌علت پیشرفت‌های هنری نویسنده در وجدان او می‌روید و ریشه می‌گیرد نیز خود سبب قبول این تعهد سیاسی شده است. در کشورهای امریکای لاتین نویسنده بودن و این وظیفه خطیر را کشف کردن و تصمیم به‌‌اجرای آن گرفتن، لاجرم تو را به‌‌آن جهتی پیش می‌راند که به‌‌ناگزیر به‌‌کشف تمامی نارسائی‌ها و فلاکت‌ها و نکبت‌های ناشی از عقب‌مانده بودن، همت کنی. بی‌عدالتی‌ها، ظلم و جورها، استثمار، تبعیض، تجاوز به‌‌حقوق اجتماعی فقط بارسنگینی بر دوش دهقانان، کارگران، مستخدمان و اقلیت‌ها نیست. بلکه این‌ها موانعی است اجتماعی برای شکوفائی یک زندگی فرهنگی. چگونه ادبیات می‌تواند در جامعه‌ئی که نسبت بیسوادان آن پنجاه یا شصت درصد کل جمعیت است، عرض وجود کند؟ چگونه ادبیات می‌تواند در کشورهائی که بنگاه‌های انتشاراتی ندارد، نشریات ادبی ندارد، جائی که اگر بخواهی کتابی منتشر کنی باید خود متحمل هزینه‌های آن بشوی، وجود داشته باشد؟ در جامعه‌ئی که وضع مادی و ملموسِ زندگی یعنی بیسوادی و عدم وجود آموزش و سطح نازل معیشت و غیره، نوعی فرهنگ تفکیکی و طبقاتی به‌‌وجود آورده و عملاً مانع اکثریت مردم در خرید و خواندن کتاب شده است، چگونه یک زندگی فرهنگی و ادبی ارزنده توسعه یابد؟ و اگر افزون بر این‌ها، مقامات سیاسی بر مطبوعات و بر رسانه‌های گروهی و در دانشگاه‌ها یعنی مکان‌هائی که معمولاً پشتوانه و مشوق و خوانندهٔ ادبیات‌اند سانسوری شدید اعمال کنند، چگونه نویسندهٔ امریکای لاتین می‌تواند نسبت به‌‌مسائل اجتماعی و سیاسی بی‌اعتنا بماند؟ نویسندهٔ امریکای لاتین در به‌‌کار گرفتنِ هنر خود و نیز در موانعی که در راه این کارگیری به‌‌عینه می‌بیند، ناگزیر برانگیخته می‌شود تا از نظر سیاسی هوشیار و آگاه شود و به‌‌دعوت‌های قبول التزام و تعهد اجتماعی تسلیم شود.

می‌توان گفت که در این وضع خاص، جنبه‌های مثبت چندی نیز برای ادبیات وجود دارد. به‌‌علت این تعهد و التزام، ادبیات ناگزیر است که همواره با واقعیت‌های زنده و با تجربه‌های مردم درتماس باشد و این خود مانع می‌شود که نویسنده، همچنان که متأسفانه در پاره‌ئی از جوامع پیشرفته رخ داده است، با استفاده از شکل‌های بیانی تازه‌ئی که تقریباً به‌‌طور کلی منفک از تجربه‌های واقعی است، به‌‌موجودی درونی و آداب‌پرست تبدیل شود. نویسندگان همچنین به‌‌خاطر پذیرش این تعهد اجتماعی، همواره درباب آنچه که می نویسند و آنچه که عمل می‌کنند، خود را مسئول می‌دانند زیرا که فشار اجتماعی، خود سپر مستحکمی است علیه وسوسهٔ به‌‌کار گرفتن کلمه و تخیل به‌‌منظور بازی کردن نقشی در عدم قبول مسئولیت اخلاقی بازی کودکِ وحشتناکی که (البته فقط درسطح کلمه‌ها) به‌‌دروغ و فریبکاری و گزافه‌گوئی و طرح بدترین انتخاب‌ها و شکل‌ها می‌پردازد.

این وضع اما خطرهای زیادی هم دربر دارد. وظیفه و کاربرد ادبیات، اگر که البته به‌‌نوشته‌های خلاقه فقط (یا کلاً) به‌‌عنوان تجسم اهداف اجتماعی و سیاسی نگاه شود، چه بسا که به‌‌طورکلی به‌‌انحراف کشد. در این صورت آیا، حد فاصل و مرز بین تاریخ، جامعه‌شناسی و ادبیات چه خواهد بود؟ آیا می‌خواهیم ادعا کنیم که ادبیات (به این علت که یافته‌هایش به‌‌سبب جائی که تخیل در آن اشغال کرده همواره مشکوک است) شکل نازل و رقیقی از علوم اجتماعی است؟ در حقیقت، چنانچه ستایش‌آمیزترین ارزش ادبیات را، گواهی واقعیت‌های عینی بدانیم و چنانچه آن را به‌‌عنوان ثبت درست و معتبر آنچه که در جامعه رخ می دهد ارزیابی کنیم، لاجرم ادبیات را به‌‌چنین بلیه‌ئی مبتلا خواهیم کرد.

از سوی دیگر، این کار دروازهٔ ادبیات را به‌‌روی انواع گرایش‌های فرصت‌طلبانه و دوز و کلک‌های روشنفکرانه خواهد گشود در این صورت چگونه خواهم توانست داستان بلندی را که صریحاً علیه ستمِ ستمگران بر توده‌ها و ستمکشان اعتراض کرده، به‌‌عنوان یک شکست هنری محکوم کنم بی‌آن که شریک و همدست ستمگر قلمداد نشوم؟ چگونه می توانم بگویم که این شعر که با ابیاتی موزون و همصدا علیه شرکت‌های بزرگ خروشیده و تاخته است، خود فاجعه‌ئی در کار شعر و شاعری است بی‌آن که به‌‌عنوان نوکر سرسپرده امپریالیزم به‌‌شمار نیایم؟ و به‌‌خوبی می‌دانیم که چگونه روشنفکران متقلب می‌توانند از این نوع برداشت ساده‌گرایانه از ادبیات سوء استفاده کنند و آن را به‌‌سادگی به‌‌خوانندگانِ ساده‌دلِ تحصیل نکرده تحمیل کنند.

ضرورت التزام اجتماعی می‌تواند همچنین سبب تخریب حرفه و وظیفهٔ هنرمندانه شود زیرا چه بسا که هر نویسنده به‌‌خاطر حساسیت خاص و خلق و خو و تجربه‌هایش قادر نباشد که در نوشته‌ها و اعمالش، وظیفه‌ئی را که جامعه از او توقع دارد برآورده سازد. قلمرو احساس و تجربه بشری و تخیل، گسترده‌تر از قلمرو مسائل سیاسی و اجتماعی است. نویسنده‌ئی همچون بورگز[۱۵] از میان هنری که در آن این نوع مسائل به‌‌کلی نادیده گرفته شده، اثار ادبی بزرگی آفریده است. برای او مابعدالطبیعه، فلسفه، تخیل و ادبیات از اهمیت بیش‌تری برخوردار است. (اما او نتوانسته است از پاسخ دادن به‌‌دعوت جامعه به‌‌قبول التزام شانه خالی کند و می‌توان در بیانات روشن و باورنکردنی‌اش دربارهٔ مرام محافظه‌کاری جناح راست – بیاناتی که حتی محافظه‌کاران را به‌‌لرزه درمی آورد – راهبرد مؤثری دید در شیوه توهین به‌‌مقدسات سیاسی به‌‌این منظور که دیگر، یکبار برای همیشه، کسی مزاحم نوشته‌های او نشود.) و بسیاری از نویسندگان، واقعاً آمادگی سرو کار داشتن با مسائل سیاسی و اجتماعی را ندارند. این‌ها آدم‌های خوش ‌اقبالی نیستند. اگر که به‌‌ندای صمیمانه درونی‌شان گوش دهند و اثری نامتعهد خلق کنند، باید که با همه گونه سوءتفاهمات و ستیزه‌ها و واپس‌زدن‌ها روبه‌رو شوند. اجر مدامشان، عدم ادراک و مخالفت و خصومت است. اگر که به‌‌فشار جامعه تسلیم شوند و بکوشند تا دربارهٔ مضمون‌های اجتماعی و سیاسی بنویسند، بسیار محتمل است که کارشان به‌‌عنوان نویسنده با ناکامی مواجه شود و به‌‌ناچار، همچون هنرمندانی که منطبق با انگیزه و احساسات درونی‌شان رفتار نکرده‌اند، عقیم بمانند.

به گمان من خوزه ماریا آرگوئه داس این دو شق دشوارِ وحشتناک را در زندگی تجربه کرد و ما اثر آن را بر تمامی زندگی و آثارش به‌‌خوبی می‌بینیم.آرگوئه داس در آند به‌‌دنیا آمد و در میان دهقانان سرخ‌پوست بزرگ شد (هرچند که فرزند یک وکیل بود) و تا زمان بلوغ از لحاظ زبانی که صحبت می‌کرد و دیدی که از جهان داشت یک سرخ‌پوست باقی ماند. بعداً خانواده‌اش او را باز پس گرفتند و او به‌‌صورت یک سفیدپوست اسپانیائی زبانِ طبقهٔ متوسط پروئی درآمد. زندگی او همیشه در کشاکش این دو جامعه و فرهنگ متفاوت گذاشته است. ادبیات برای او، در نخستین قصه‌های کوتاه و داستان‌هایش (سال ۱۹۵۸) Los Rios profundos (سال ۱۹۴۹) Yawar Fiesta، سال (۱۹۳۵) Agua گریزی است مالخولیائی و غمبار به‌‌روزها و مکان‌های کودکیش، به‌‌دنیای روستاهای کوچک سرخ‌پوستان، روستاهای San juan De Lucanas, puquio یا به‌‌شهرهای آند مثل Abancay که مناظر و آداب و رسومش را در نثری لطیف و شاعرانه توصیف کرده است. بعدها اما خود را ملزم دانست که این نوع تصویرهای غنائی را رها کند و به‌‌جای آن به‌‌مسئولیت‌های اجتماعی که همه از او انتظار داشتند بگراید. این بود که کتابی بسیار آرزومندانه نوشت به‌‌نام Toda Las Sangres (سال ۱۹۶۴) که در آن کوشید، با گریز از خود، به‌‌تشریح مسائل اجتماعی و سیاسی کشورش بپردازد. این داستان یک ناکامی فاحش است: بینش او، ساده‌دلانه و حتی مضحک است. در این کتاب هیچ کدام از فضیلت‌های ادبی ارزشمندی که کتاب‌های قبلی او را به‌‌صورت آثار هنری اصیلی درآورده بود دیده نمی شود. کتاب ناکامی نمونه و کلاسیکی از یک استعداد هنری که بر اثر خود تحمیلیِ التزام اجتماعی به‌‌این حال و روز درآمده است. کتاب های دیگر آرگوئه‌داس مابین این دو جنبهٔ شخصیت او در نوسان است و متحمل است که همهٔ این‌ها نقشی در خودکشی او ایفا کرده باشند.

خوزه ماریا آرگوئه داس به‌‌هنگامی که در روز دوم ماه دسامبر سال ۱۹۶۹ در دانشگاه لامولینا ماشه هفت‌تیر را کشید نیز به‌‌نوعی می‌خواست نشان بدهد که در امریکای لاتین نویسنده بودن کاری تا چه حد دشوار و جسارت‌آمیز است.

ترجمه: صفدر تقی‌زاده

برگرفته از «http://irpress.org/index.php?title=تعهد_اجتماعی_و_نویسندگان_آمریکای_لاتین&oldid=22312»