قطره قطره ۱۳

کتاب جمعه سال اول شماره ۱۳ صفحه ۱۳۳

کتاب جمعه سال اول شماره ۱۳ صفحه ۱۳۴

کتاب جمعه سال اول شماره ۱۳ صفحه ۱۳۵

حدود جهان

تاکنون بشر نتوانسته است وسیله‌ئی بسازد که حدود کم و بیش واقعی کیهان را اندازه بگیرد. دست ساخته‌های آدمی که عبارت از تلسکوپ‌های قوی و بسیار بزرگ است، حداکثر می‌تواند نور ستارگانی را که تا دو میلیارد سال نوری از ما فاصله دارند رؤیت کند که باید گفت این چنین دیداری نمی‌تواند از سرنوشت امروزین ستاره‌ئی که این نور را منتشر کرده است. به‌ما چیزی بگوید زیرا رؤیت نور ساطع شده از ستاره به‌هیچ وجه دلیل موجودیت آن در زمان حاضر شمرده نمی‌شود. آن چه ما از چنین ستاره‌ئی در تلسکوپ‌های خود می‌بینیم، در واقع وضع و شکلی است که آن ستاره در دو میلیارد سال قبل داشته است و مشاهدهٔ چگونگی امروز آن فقط دو میلیارد سال دیگر امکان می‌تواند داشت. باید «قدری» صبر داشته باشیم!

گندُمجو

محققان مؤسسهٔ ملی تحقیقات کشاورزی فرانسه (INRA) حاصل ده سال پژوهش خود را به‌صورت غلهٔ نوظهوری که از پیوند گندم و جو به‌دست آورده‌اند به‌زودی برای تغذیهٔ جانوران به‌بازار عرضه می‌کنند.

این «غلّهٔ جدید» که دارای پروتئینی معادل گندم است «تری تیکال» خوانده می‌شود. ترکیب متعادلی از اسیدهای «آمینه» دارد و برخلاف جو که دارای مواد خنثی‌کنندهٔ رشد جانوران است، این عوارض را ندارد. ساقهٔ آن نیز نسبت به‌ساقه‌های گندم و جو دارای استحکام بیشتری است.

اختاپوس

اختاپوس حیوان عظیم‌الجثه‌ئی است با یک تن وزن و مغزی با ۵۰۰ میلیون سلول و چشمی به‌وسعت ۴۰ سانتیمتر و شبکه عصبی رنگسازی که به‌رنگ‌های بنفش قرمز و سیاه و قهوه‌ئی مسلط است، و با توانمندی بسیار در اعماق اقیانوس زیست می‌کند.

اختاپوس ماده در سرتاسر عمر خود تنها یک بار عشق می‌ورزد و پس از زایمان مرگش فرا می‌رسد. پیگمان‌های تنفسی اختاپوس به‌جای آهن دارای مس است از این رو خونش برخلاف جانداران دیگر که به‌علت ترکیب هموگلوبین با آهن سرخ رنگ است، رنگ آبی مایل به‌سبز دارد. اختاپوس با توجه به‌ساختمان بدنیش همیشه به‌سمت عقب شنا می‌کند.

پاستوریزه

پاستوریزه کردن شیر عبارت است از بالا بردن دَمای شیر به‌حدِّ معینی که از آن پس به‌طور ناگهانی سردش کنند. شیر را به‌دو صورت پاستوریزه می‌کنند:

۱. رساندن حرارت شیر به۶۲ درجهٔ سانتیگراد و نگهداری آن در این دما به‌مدت حداقل نیم ساعت.

۲. رساندن درجه حرارت شیر به۷۲ درجهٔ سانتیگراد و نگهداری آن به‌مدت ۱۵ ثانیه در این حرارت.

در این دو روش، پس از گذشت زمان لازمه، شیر را به‌سرعت تمام سرد می‌کنند.

دیوار صوتی

صوت، در هوا، دارای سرعت معینی است که با ارتفاع جو تناسب معکوس دارد. یعنی در هوای همسطح دریا سرعت صوت ۱۲۰۰ کیلومتر در ساعت است و در ارتفاع ۱۰ کیلومتری از سطح دریا به۱۰۰۰ کیلومتر در ساعت کاهش پیدا می‌کند. وقتی هواپیما با سرعتی نزدیک به‌صوت حرکت کند در اطراف خود موج‌هائی به‌وجود می‌آورد که به‌سرعت صوت در هوا منتشر می‌شود و سرعت آن‌ها از سرعت هواپیما بیش‌تر است. همین امواج منتشره در اطراف هواپیما است که دیوار صوتی را به‌وجود می‌آورد. حال، اگر سرعت هواپیما معادل سرعت صوت شود، فرصتی پیش می‌آید که مرز صوتی را بشکند. عبور از این مرز، مثل خروج از غلظت هوا به‌رقت هواست و سبب ایجاد صدائی انفجار مانند می‌شود که قادر است تمامی شیشه‌های ساختمان‌ها را در مساحت بزرگی درهم شکند.

کپسول ضدآبستنی

روش تازه‌ئی کشف شده است که در نحوهٔ کارگیری با قرص‌های ضدحاملگی متفاوت ولی در نتیجهٔ حاصله با آن یکی است.

دکتر شلدون سگال Sh. Segal - از بنیاد راکفلر واقع در نیویورک - اظهار داشته است که در این روش تازه، کپسول کوچکی محتوی یک هورمون پروژستین را که در آزمایشگاه ساخته شده جائی در زیر پوست زنان قرار می‌دهند که به‌تدریج هورمون ضد باروری را ظرف پنج یا شش سال وارد بدن می‌کند و از دغدغه‌های فراموشی در خوردن قرص‌های امروزی می‌کاهد.

فرسایش کوه‌ها

آب عامل بزرگ فرسایش برآمدگی‌های زمین است، زیرا در شکاف صخره‌ها و سنگ‌ها نفوذ می‌کند و هنگام سرد شدن هوا یخ می‌بندد و با زیاد شدن حجمش سبب ترکیدن سنگ و صخره می‌شود سپس پاره‌سنگ‌های شکاف خورده و جدا شده را بارش و سیل بر سطح زمین می‌غلتاند، می‌ساید، و خردتر و خردتر می‌کند.

کهربا

در روزگاران پیشین درختی شبیه کاج وجود داشته که صمغ مخصوص آن قطره‌قطره بر زمین می‌چکیده و مورچه‌ها و حشرات مختلف از آن تغذیه می‌کرده‌اند. این قطرات بر اثر چین‌خوردگی و تغییرات سطح زمین در لایه درونی زمین و زیر کف دریاها مدفون شده و پس از گذشت دوران‌های زمین‌شناسی و تبدیل شدن به‌فسیل، معادن کهربای امروزی را به‌وجود آورده است. کهربا ماده‌ئی است زردرنگ و شکننده که از مرمر و شیشه نرم‌تر و نیم شفاف‌تر است. کهربا را به‌زبان یونانی «الکترون» می‌خوانند.

کاهش باران

آلودگی هوا سبب کاهش میزان ریزش باران در سطح زمین می‌شود. می‌دانیم توده‌های ابر که از بخار متراکم آب تشکیل می‌شود هرگاه در برودت نسبی قرار گیرد به‌صورت باران فرو می‌ریزد و هرچه بالاتر رود بر اثر نزدیک‌تر شدن بخورشید و بر اثر دمای آن به‌صورت ذرات کوچک‌تر و گسترده‌تری از بخار درمی‌آید.

گازهای مختلف متصاعد از زمین که هر روز افزایش می‌یابد درجه حرارت جو را در مدار نزدیک به‌زمین روز به‌روز بالا می‌برد و افزونی این حرارت سبب ممانعت از تراکم ابرها می‌شود و بخار آب متصاعده از زمین را هرچه بیش‌تر به‌فضاهای بالا می‌راند و از این رو برودت نقطه‌های باران‌خیز را در آتمسفر کم می‌کند و نتیجتاً از ریزش طبیعی باران و نسبت آن می‌کاهد.

سراب

جو اطراف زمین در مجاورت سطح زمین غلظت بیش‌تری دارد، و هرچه به‌بالاتر رویم از غلظت این جو کاسته می‌شود. می‌دانیم وقتی نور از محیط رقیق به‌محیط غلیظ برسد زاویهٔ آن (که با خط عمود برسطح افقی تشکیل می‌شود) مدام کاهش می‌یابد. امّا در نواحی کویر و جاده‌های آسفالتهٔ مناطق گرم، خلاف این جریان اتفاق می‌افتد. چرا که سطح کویر حرارت آفتاب را بیش‌تر جذب می‌کند و ناگزیر هوای مجاور خاک آن رقیق‌تر می‌شود و هوای سطوح بالاتر از آن غلیظ‌تر. بنابراین، در چنین مناطقی، نوری که از طبقات بالا به‌پائین می‌رسد زاویه‌اش با خط عمود بر افق، دم به‌دم افزایش می‌یابد. و هنگامی که به‌زاویهٔ معینی برسد مسیر متغیری پیدا می‌کند و در همان محیطی منعکس می‌شود که بیننده آن را به‌وجود آب تعبیر می‌کند.