اسناد تاریخی ۲
از همان بدو امر که نیروهای ضداستبدادی ایران برای کسب استقلال و استقرار آزادی‌های دمکراتیک به‌پا خاستند، کسانی که با دنیای خارج آشنائی داشتند استمداد از نیروهای مترقی و آزادیخواه جهان را جزئی از مبارزات اصولی خود شمردند و در این طریق از هیچ کوششی فروگذار نکردند. میان افرادی که از این راه فریاد دادخواهی مردم ما را انعکاسی جهانی بخشیدند می‌توان سیدجمال‌الدین اسدآبادی و محمدکاظم خراسانی (از روحانیون)، سوسیال دمکرات‌های ایران، انجمن سعادت ایرانیان (تجار ایرانی مقیم استانبول)، دانشجویان کمونیست ایرانی در اروپا در سال‌های حکومت رضاخان (و از آن جمله مرتضی علوی، برادر بزرگ‌علوی نویسندهٔ نامدار معاصر)، و در سال‌های اخیر دانشجویان و مهاجران ایرانی را که در خارج از کشور به‌مبارزه برخاسته بودند نام برد. فعالیت اینان علیه استبداد داخلی و همدستان جهانی آن، در برانگیختن افکار عمومی مردم جهان و خنثی کردن دروغ‌های مطبوعات و رسانه‌های گروهی خودفروخته‌ئی که می‌کوشیدند تصویری دلپذیر از شاه در اذهان جهانیان رسم کنند و مخالفان او را با انواع تهمت و افترا از میدان مبارزه بیرون برانند سخت مؤثر بوده است.
کتاب جمعه، ضمن انتشار اسناد تاریخی خواهد کوشید گوشه‌هائی از فعالیت‌های مبارزان را در گذشته‌های دور و نزدیک آشکار کند.
سندهائی که در این شماره به‌چاپ می‌رسد، به‌ترتیب از بایگانی‌های «بین‌الملل سوسیالیست»، وزارت خارجهٔ فرانسه به‌دست آمده و مربوط به‌فعالیت‌های «انجمن سعادت ایرانیان» و روحانیون صدر مشروطیت است.
خ. ش.
بروکسل
جناب ـ میرزا حسین‌خان کاظم‌زاده ترجمهٔ دو قطعه تلگرافات ذیل را که از تبریز رسیده در جراید نشر فرمائید.
۴ محرم از تبریز اسلامبول انجمن سعادت
۲۹ ماه قشون روس هجوم آورده ادارات را ضبط، اطفال مدرسه را زیر پا انداخته اشخاص بیطرف و ضعفا را قتل‌ونهب و پاره‌ئی دکاکین غارت، اهالی بعد از تحمل فوق‌العاده شروع به‌‌مدافعه روس‌ها را از ادارات رسمی تخلیه سلخ ماه تا غروب شهر از باغ بومباردمان، هیجان عمومی ساعت بساعت بیشتر، غره ماه بواسطه امر مرکز به‌متارکه، اقدامی از طرف اهالی بمدافعه نشده روس‌ها باز مشغول بومباردمان و از اطراف قونسولخانه و باغ زن‌ها و اشخاص بیطرف را هدف گلوله و عده‌ای از اهل و عیال معتبرین شهر از قُرب باغ مجروحاً باسیری برده‌اند و چندین مراتب بوحشت خود افزوده بسیاری زن و بچه مقتول بعمارت زیادی آتش زدند. فردا اگر دست از هجوم و وحشت برندارند اهالی لابد از مدافعه خواهد شد. اعلام این تلگراف را بعموم جراید مهمه و مراکز عالیه اروپ و عالم متمدن و پروفسور براوون تمنّا و استرحام می‌نمائم
انجمن ایالتی تبریز فی شب چهارم محرّم ۱۳۳۰
از تبریز بانجمن سعادت
سالدات روس شب ۲۹ غفلتاً باداره نظمیه هجوم آورده و ضبط می‌کند دو نفر را کشته به‌اوطاق‌های نظامی می‌روند طرف صبح امره اداره عدلیه ایالت و انجمن را توقیف می‌کند باز در گوشه و بازار اهالی بیگناه را لُخت و اطفال مدرسه را زیر پا می‌اندازند این بنده تاب وحشت آن‌ها را نیاورده و برای حفظ شرف ایران رفته قشون را از ادارات رسمی بیرون کردم بعد بامر مرکز اهالی مدافعین را مجبور به‌سکوت نمودم دیروز و امروز سالدات روس بغتةً با کمال وحشت شهر را هدف گلوله ساخته بومباردمان می‌نمایند زن و بچه‌ها را می‌کشند خانه‌ها را می‌سوزانند خانه‌های حاجی حسن خطائی و حاجی کاظم‌صراف را سوخته الساعه دوازده زن [و] بچه حاجی حسن خطائی مجروحاً در باغ دست روس‌ها اسیرند از طرف اهالی که با کمال هیجان شوق فداکاری دارند ابداً بجز مدافعه اقدامی نمی‌کنیم. این وحشت روس‌ها را به‌تمام عالم متمدن برسانید تا اهل اروپ درجهٔ فداکاری ما و درنده‌گی روس را بدانند)
امیر حشمت
اعلامیه رهبران شیعیان علیه محمدعلی شاه
هو
مورخه ۱۵ شهر رمضان ۱۳۲۶
دول متمدنه دانسته‌اند که سال‌های دراز در خصوص استرداد حریت طبیعی و خدادادی ملت ایران از دولت مستبدهٔ خود شاکی بود تا در آخر سلطنت مرحوم مظفرالدین شاه ملت حقوق طبیعی خود را استیفا نمود و دولت ایران رسماً از استبداد به‌مشروطیت تحول یافت. قانون‌های اساسی که اساس مشروطیت دولت است نوشته و به‌امضاء مظفرالدین شاه رسید و محّمدعلی‌شاه درولیعهدی و ابتدء جلوس، دومرتبه قانون مذکور را امضاء نمود و درعهده گرفت که او و اخلاف او ابدالدّهر از حدود و مواد تخلف ننمایند و سه مرتبه رسم تکلیف به‌عمل می‌آمد مع‌ذلک کلّه زمانی نکشید که علاینه خلف عهد و نقض نمود و برخلاف غالب مواد قانونی اساسی ارتکاب نمود محل پارلمنت را به‌توپ بست مبعوثان ملت را مقتول و منفی و محبوس ساخت. جرائد را بالتمام از انتشار ممنوع داشت و مدیران جرائد را سر برید و شکم درید؛ محاکمه را دربست، تلگرفات که عروق حاکمیت و عمده سبب اتحاد ملت بود از مخابرات ممنوع داشت؛ پست‌خانه‌ها را تعطیل، خطوط را تفتیش کردند و راه‌ها را به‌تحریک ایلات مغشوش، تجارت را که روح مملکت و سبب ثروت ملت است به‌کلّی محو نمود و جمعیت‌ها را از اجتماع منع نمود برصغیر و کبیر ملت رحم نکرد و مستبدانه برجان و مال آن‌ها تاختن کرد. عمارت عالیه و خانه‌های ملت را منهدم و ویران، اموال را به‌نهب و غارت داد، هرکس اسم حریّت بر زبان آورد زبانش را قطع کردند. سلاح ملت را از ایشان سلب، ضبط کرد و حال که ملت در آخرین نفس است چند حکم مستبدانه را اقدام کرده، اوّل آنکه در این وقت زبان ملّت را بریده و از اظهار حقوق خود عاجز نمود. از بعضی افراد ملّت سند رفع ید از مشروطیت و امضاء استبداد بالمجبور واداشته است مُهر کرده‌اند (دوّم) آن که می‌خواهد به‌عهدهٔ ملت از دوّل دیگر استقراض نموده در راه سرکوب ملت صرف نماید. (سوّم) آن که می‌خواهد از جانب عموم امتیازات به‌اجانب بدهد و تحصیل وجه نموده باشد از آنجائی که این شاه خودپرست تمام حیثیات ملت را باطل نمود و به‌درجهٔ محو رسانیده و نه پارلمنت دارند و نه جرائد و نه محافل و نه بر اعراض ونفوس و اموال از تطاولات دل‌بخواهانهٔ او ایمن) (لهذا از جانب بقیه‌السیف ملت، ماها که رؤسا و روحانی ملت هستیم برحسب تکلیف و مکالمات شفاهانه و مراسلات کتبی، وکیل و مکلف به‌ابلاغ هستیم که به‌تمام دول متمدنه دنیا برسانیم که در محافل سیاسی و غیرسیاسی مذاکره این حکم مستبدانه نموده بدانند که امضائی که از ملت به‌استمداد دولت گرفته شده جبری و از درجهٔ اعتبار ساقط است. و استقراضی که از تاریخ مشروطیت دولت برعهدهٔ ملت کرده باشند ملت ذمّه‌دار ایفای وجه این استقراض نخواهد بود و امتیازاتی که در این زمان به‌اجانب داده می‌شود و معاهداتی که دربین آید ملت امضاء و اجازه ندارد لغو و باطل خواهد بود. حال این شاه با سایر متغلبین و قطاع‌الطریق یکسان است) این ورقه فعلاً [ورقه] رسمی ملّت ایران شمرده می‌شود که بتوسط (مسیو روُوه) سفیر دولت فرانسه مقیم بغداد به‌عموم ملت فرانسه اعلام گردید) خدام شریعت جعفریه روساء روحانی ملّت ایران و قاطبهٔ شیعه جعفری علماء نجف اشرف.
الاحقر عبداله‌المازندرانی الاحقر محمد کاظم‌الخراسانی الاحقر عبدالی میرزاخلیل طهرانی
اعلامیه رهبران شیعیان ایران علیه محمدعلی شاه و خطاب به‌قدرت‌های خارجی، ۲۷ اکتبر ۱۹۰۸، منبع آرشیو وزارت خارجه فرانسه