جلو دانشگاه ۲۲
لندن، 13 ژوئیه
کته رشایرز
ترجمه: تورج رضانیا
انتشارات علم و یاشار بها 125 ریال
کتاب لندن، 13 ژوئیه که داستان گیرا و پرجذبه‌ئی است درباره‌ٔ ارتش جمهوریخواه ایرلند و مبارزات آزادی خوانهٔ آن بر ضد توطئه‌ها و دسایس انگلستان. این کتاب دربرگیرنده‌ٔ دو خصوصیت تازه و آموزنده است برای هواداران ادبیات سیاسی – ایدئولوژیکی و نویسندگانی که ازموازین وسنن فرتوت حاکم بر ادبیات و به‌ویژه داستان نویسی سال‌های دیکتاتوری و اختناق رسته در صدد آفرینش آثاری‌اند که روح و عاطفه و جریان‌های پر خروش زمان را منعکس کند. اهمیت تامل و اشاره گذرا به‌این دو مفهوم، بیش تر از آن جاست که می‌دانیم کارگزاران و مباشران فرهنگی رژیم منقرض که مهم‌ترین هدف‌شان حفظ و حمایت نظام فاسد و ضد فرهنگی پیشین بود. تبلیغات زهرآگین و مسمومی را علیه ادبیات سیاسی و ایدئولوژیکی به‌راه انداختند. با این قصد که از یک سو؛ تحمیل ضدارزش‌های فردگرایانه، فرهنگ و ادبیات جامعه را از سر چشمه جوشان و خلاق آن یعنی خلق و سیه روزی‌ها و دربدری‌ها و خواست‌ها و نیازهای اساسی‌شان جدا کرده، اندک اندک این حامل نیرومند و کارآمد را به‌عنصری عقیم و مسخ شده، با عملکردی در تضاد با آرمان‌ها و روند انقلابی جامعه تبدیل کنند. و از سوی دیگر همراه با اینجاد جریان‌های انحرافی و زائد و سرکوبی همه جانبه فرهنگ و ادبیات پویا و معترضی که می توانست مانند بخشی از شعر معاصر، غارت‌گری‌ها و خیانت‌های حاکمیت وابسته به ارتجاع و سرمایه‌داری بین‌المللی را افشاء کند، از ادبیات، جریانی ناتوان، واپسگرا و فاقد ظرفیت‌های خلاق و اندیشه ورز بسازند.
اما پیش از اشاره به‌دو خصوصیت مورد بحث، مروری فشرده بر محتوای داستان، به‌توجیه موضوع کمک می کند:
کته رشایز، داستان لندن، 13 ژوئیه را در قالب دو شخصیت اصلی یعنی دونال و میکائیل به‌عنوان دو خط عمده حاکم بر جنبش انقلابی ایرلند مطرح می‌کند. و می کوشد تا دیدگاه بورژوا – لیبرالیستی خود را مبنای تجسم و تحلیل شخصیت‌های داستان قرار دهد. بر این دیدگاه، شخصیت و رفتار دونال نمایندهٔ مشی تروریستی، اوانتوریستی و به‌بیان دیگر تجلی مشی اپوتونیست چپ در کل نهضت آزادی بخش ایرلند است و شخصیت و منش میکائیل، تصویرگر مشی آن دسته از بورژوا – لیبرال‌هائی است که مخالف مشی قهرآمیز چه به‌صورت مبارزه مسلحانه و چه مبارزه مسلحانه توده‌ئی، برای سرنگون کردن حاکمیت های متجاوز و غارت‌گرند و شگفتا می‌کوشند تا وانمود کنند که طبقه کارگر می تواند با حقه بازی های پارلمانتاریستی به انقلاب و استمرا حاکمیت خلق و تامین حقوق اجتماعی، افتصادی و فرهنگی خود دست یابد.
نویسنده هرچند انگیزه‌ٔ گرایش‌های آوانتوریستی دونال و درواقع علت مبارزه پی گیر خلق ستم‌دیده ایرلند را غارتگری، و وحشی گری و ارتجاع شرور داخلی ایرلند و امپریالیسم فرتوت و محتضر انگلیسی می داند. اما از آن جا که خوی وخیم بورژوائی او از درک ماهیت و خصلت طبقاتی و ضد امپریالیستی مبارزات خونبار خلق‌ها ناتوان است، زیرکانه می‌کوشد تا با تشخص بخشیدن به قهرمان گرائی دونال و پررنگ کردن جنبه های تروریستی و مبارزات فردی – سیاسی او و تأکید مکرر بر نتایج هیجان‌آور رفتار او به جای آگاهی بخشی طبقاتی و انقلابی از سال ها مبارزات قهرآمیز طبقاتی و ضد امپریالیستی مردم ایرلند، تصویری مخدوش و دلخواه، یعنی ماجراجوئی و انتقام خانوادگی و تصفیه حساب های شخصی به دست دهد. میکائیل یعنی نماینده فرصت طلبان سازشکاری که بنا به خصلت و ماهیت طبقاتی خود، هراسان و آشفته فکر و درمانده از صدای رگبار سرسام می گیرند و از بوی خون به سرگیجه و تهوع می افتند، نیز سرانجام به راه حل دیگری جز تسلیم و سازش با قدرت نمی اندیشد.
انتخاب هوشمندانه این داستان از میان آثار ادبی – ایدئولوژیکی سیاسی نخستین خصوصیت کتاب لندن، 13 ژوئیه است که محتوای آن می تواند به رغم دیدگاه و برداشت نویسنده اش، برخی مسائل حاد تئوریکی مربوط به تاکتیک و عملکرد نیروهای انقلابی جامعه را در این مقطع مطرح کند و دست کم با تجزیه و تحلیل آن به پرسش های بسیاری پاسخ گوید. نیز صرف نظر از تاثیرهای متفاوتی که داستان در برانگیختن توجه و ایجاد بحث و گفت و گو در این به جای می گذارد، می تواند از لحاظ قالب، نویسندگانی را یاری رساند که درصدد پرداختن به این گونه مسائل و خلق آثار ادبی از دیدگاه ایدئولوژیکی خود هستند.
دومین خصوصیت کتاب، نقد نفصیری و دقیق و آموزنده‌ئی است که مترجم آگاه و چیره دست آن در دیباچه کتاب بر داستان نوشته و امکان شناخت موضع گیری نویسنده و کم و کاستی های داستان را در برخورد با نهضت آزادی بخش خلق ایرلند، فراهم کرده است که به خصوص از نظرگاه خصلت ضدامپریالیستی و ضدارتجاعی با جنبش انقلابی میهن، خطوط مشترک بسیاری دارد. کاری که با وجود شرایط در قلمرو ادبیات جامعه تقریبا کم سابقه است و نشان دهنده تعهدی اسن که نیروهای مترقی جامعه به ویژه مترجمان آگاه باید دربرگرداندن آثاری از این دست به زبان فارسی، داشته باشند.
در نقد تحلیلی ئی که در مقدمه کتاب آمده، هدف تحلیل داستان نه به قصد پیش داوری در خواننده بلکه : «. . . باز کردن ریشه‌ئی این خطوط – دو خط عمده حاکم بر جنبش آزادی خواهی خلق ایرلند – نشان دادن کم و کاستی های آن ها و این که یک جنبش توده‌ئی چه گونه می تواند خود را از ضهف ها و سستی ها بپیراید و از گزند شگردهای کهنه و نوی امپریالیسم مصون دارد.» بیان شده است.
شگردی که مترجم بر مبنای تضادهای داخلی کاتولیک ها و پروتستان ها در ایرلند بدان ها اشاره می کند، همان دسیسه های کثیف و رذیلانه ئی است که امپریالیسم خونخوار قرن هاست از آن به نفع تحکیم حاکمیت وابستگان و سرسپردگان خود، سود برده است و آن سوق دادن و کشاندن مبارزات آزادی خواهانه و ضد امپریالیستی خلق های تحت ستم به ورطهٔ هولناک جنگهای فرقه ئی مانند کاتولیک – پروتستان حیدرنعمتی است شگردی که هر چند کهنه است «مسکین تا زمانی که مبارزهٔ خلق به مسیری صحیح نیفتاده و جهان بینی غلمی و انقلابی راه گشای آن نگردد، همواره نیز مؤثر خواهد افتاد.»
برگردان روان متن و جایگزین واژه‌ها و اصطلاحات فارسی و نحللی و تفسیر علمی و آموزنده داستان از کوشش های ستودنی است که بی گمان می تواند مورد توجه دیگر مترجمان این گونه آثار قرار گیرد.
احمد کسیلا