مرتضی علوی، در یک مصاحبهٔ سه‌نفری ۱۹۲۷ - ۱۳۰۵
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
درآمد
مرتضی علوی، برادر بزرگ نویسنده ٔنامدار معاصر، بزرگ علوی، از جوانانی بود که در دوران نهضت انقلابی، در پی انقلاب اکتبر، سیاسی شد، به نهضت پیوست، در صفوف حزب کمونیست ایران علیه حکومت جبار پهلوی به‌مبارزه برخاست و سرانجام در دوران غم‌انگیز تصفیه‌ها، مانند بسیاری از چهره‌های درخشان جنبش انقلابی کارگری چون سلطانزاده و نیک‌‌بین، فدای سیاست‌های غلط رهبری حزب کمونیست شوروی شد.
مرتضی علوی به‌قول خودش در ۱۳۰۰ به‌جنبش پیوست. پس از ترک ایران به‌قصد ادامه ٔتحصیل در آلمان، از رهبران جنبش دانشجویان کمونیست ایران شد و کسانی چون تقی ارانی، رضا رادمنش، و ایرج اسکندری که در آن زمان تازه با نهضت بین‌المللی آشنا می شدند از شاگردان او بودند.
مرتضی علوی از نزدیکان سلطانزاده، نظریه‌پرداز و پایه‌گذار حزب کمونیست ایران بود. او همچنین از رهبران آن حزب انقلابی بود که حزب کمونیست ایران برای تجمع همه ٔ اقشار و طبقاب انقابی جامعه ٔایران ایجاد کرده بود، «جمهوری انقلابی ایران»[۱]. این حزب که می‌کوشید دهقانان، صنعتگران و کارگران انقلابی و اقشار انقلابی خرده بورژوازی شهری را در یک جبهه ٔواحد انقلابی متشکل کند، در خارج از کشور به فعالیت‌های چشمگیری دست زد. شرکت نمایندگان این حزب در کنگره‌های «جامعه ضدامپریالیت»[۲] در کنار شخصیت‌های مهمی چون نهرو و اینشتین، در واقع انعکاس فریاد مردم اسیر ایران در محافل ضدامپریالیست آن دوران بود. مرتضی علوی در سال ۱۹۳۱ (۱۳۱۰ شمسی) مسئولیت انتشار روزنامه ٔ«پیکار» را به‌عهده گرفت که بزودی خشم رضاشاه جبار و ولی‌نعتان اروپائیش را برانگیخت، و آن را تا پانزده شماره منتشر کرد. انتشار این روزنامه در ایران استبدادزده ٔرضاشاهی پرتوی از امید ایجاد کرد. مردم «پیکار»[۳] را با شوق و علاقه دست به‌دست می گرداندند. دستیاران رضاشاه در مجلس، در ارتش، در اداره ٔآگاهی، و در همه جا در پی یافتن ردپای یاران مرتضی علوی بودند. سرانجام با فشار غیرقانونی دولت آلمان امپریالیست، مرتضی علوی از آلمان اخراج شد، روزنامه ٔ«پیکار» از میان رفت، و قانون سیاه ۱۳۱۰ برای «قانونی» کردن سرکوب عناصر انقلابی از «تصویب» مجلس رضاشاهی گذشت. مرتضی علوی ناچار به‌اتحاد شوروی پناهنده شد که چندی بعد او را در آنجا به عنوان «جاسوس آلمان» از میان برداشتند. و بعدها، پس از کنگره ٔبیستم حزب کمونیست شوروی، از وی اعاده ٔحیثیت شد!
سند زیر که مصاحبه ٔیکی از مسؤلان جامعه ٔضدامپریالیست با دو نماینده ٔایران است، «برای نخستین بار» منتشر می شود. این سند تاکنون حتی به‌زبان‌های اروپائی هم منتشر نشده است.
پاورقی‌ها
- [۴] در مورد اسناد این حزب رجوع کنید به‌اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال دمکراسی و کمونیستی ایران، جلد ششم، به‌همت خسرو شاکری، انتشارات علم، تهران ۱۳۵۸.
- [۵] جامعه ٔضدامپریالیست به‌همت بین‌الملل کمونیست و سوسیالیست‌های چپ اروپا برای کمک به‌جنبش‌های آزادیبخش ایجاد شده بود.
- [۶] در مورد روزنامه ٔپیکار نگاه کنید به‌اسناد تاریخی - همان جلد، و نیز کتاب‌جمعه شماره ۴ اول شهریور ۱۳۵۸ - صفحات ۳۹-۳۶.