اسناد تاریخی ۳۰

جناب آقای مهندس بازرگان

اگر از شما گله کنیم ، چنانست که از خود گله کرده باشیم چرا که شما را برگزیده ی اکثریت مردم می دانیم. ستم ها روا رفت ، خون ها ریخته شد ، تا دوران حکومت های تحمیلی به سر آمد، دولت موقت برجای نشست و ملت خسته و رنجیده‌ی ما شما را به عنوان سخنگوی خود در جهت وصل کردن و نه فصل کردن برگزید. امروز همه‌ی چشم ها به سوی شما ، سخنان شما و اعمال شماست. مسئولیت خطیر شما نیز ناشی از این انتظار و اعتماد یکپارچه همگان است کافی است از جانب شما اتهامی ناروا و برآوردی نابجا منتشر شود تا هرکس به تعبیر و تفسیری برآید و چه بسا آن اتحاد ملی که در طی ماههای گذشته شاهدش بودیم به تفرقه گردید، خشونت کور جای شور انقلابی را بگیرد، پیکار با نهادهای امپریالیستی رژیم سابق و کوشش در راه استقرار آزادی و استقلال، به جنگ داخلی مبدل شود، و فاشیسم که هم اکنون مظاهرش هویداست، زیر پوشش شعارهای پوچ و تحریک آمیز، به جای نظام دموکراتیک و مترقی مستقر گردد. آنوقت باید گفت: که با ما هر چه کرد آن آشنا کرد. جناب آقای مهندس بازرگان گفتار اخیر شما (۱۵ فروردین ۱۳۵۸) درباره‌ی رفراندوم و وقایع ایران این را برانگیخت. سخنان شما بر خلاف همیشه که آرامش دهنده و نوید بخش بود، این بار شنودگان شما را شگفت زده و نگران بر جای گذاشت. در رابطه با رفراندوم تعجب و نگرانی از این بود که شما از همه‌ی افرادی که رٲی ((آری)) و یا ((نه)) به صندوق، انداختند تشکر نمودید،حتب به رأی احزاب وابسته هم که نه به استقلال مملکت معتقدند و نه به جمهوری اسلامی صحه گذاشتید. البته دولت خود را نیز از یاد نبردید. اما بی مهری شما شامل افراد و گروه‌هائی شد که بیش از دیگران مستحق تشکر بودند. زیرا با صحت و صراحت آنچه را صلاح مردم خویش می دانستند به زبان آوردند. از آنجا که می دانستند دنباله‌روی خصلت دوران اختناق و صداقت خصیصه انقلاب است. بر خلاف گفته‌ی شما این نیروهای مترقی ((مچ خود را باز)) نکردند، بلکه چون دولت شما را بر حق می دانستند، سکوت را جایز ندیدند. دین اقلیت نشان دادند که صاحب فکر و استقلال رٲی اند. خواستند قبل از رٲی دادن از محتوای جمهوری اسلامی آگاه شوند و بدانند به چه رٲی می دهند. در هر جای دنیا نیرو‌های مترقی و صدیق سازندگان جامعه اند. فراموش نباید کرد که در آلمان هیتلری به سرکوب این افراد برآمدند و هنوز که هنوز است آلمان از نظر تفکر سیاسی، ادبی و هنری جزو عقب‌مانده‌ترین کشورهای جهان غرب است. ارزش معنوی هر جامعه به اهل بینش و اهل مبارزه در آن جامعه است به برخورد آزادانه‌ی اندیشه‌ها، به پاسداری از آزادی دیگری است، به طرد انحصار‌طلبی ((رستاخیزی)) است. پس این اقلیت را نباید تهدید کرد که ((سرجای خود بنشیند))، بلکه باید این اقلیت را در یافت. دموکراسی واقعی هم ناشی از احترام به رٲی این اقلیت است. چنانچه این اقلیت احترام اکثریت را نگاهداشت و حتی در پی آن نشد که بپرسد رقم یک درصد بودن خویش و بیست و‌اندی ملیون بودن دیگران از کجا به دست آمد. شما خود به عنوان استاد دانشگاه می دانید از کل جمعیت ایران بیش از نوزده ملیون و اندی حق رٲی نداشتند. پس چگونه تعداد رأی دهندگان به ۲۲ ملیون نفر رسید؟ چگونه از جمعیت ۹۵۵ هزار نفری تبریز ۸۵۰ هزار نفر توانستند رٲی مثبت به صندوق‌ها بیاندازند؟ آراء کردها و ترکمن‌ها چه شد؟ و هکذا. امید همگان اینست که اشتباهات و شتابزدگی در مورد مجلس مؤسسان تکرار نگردد. تعجب نگرانی ما از این است که مسئولان سیاسی میهن ما قبل از اینکه بر مسند قدرت تکیه زنند، دم از آزادگی و آزادی می زدند، امروز که بر سر کارند، از آزادی جز لفظ و نقشی باقی نمانده است. واقعیتی است که سانسور در وسایل ارتباط جمعی دوره‌ی انقلاب دست کم از دوران ضد انقلاب ندارد. سانسور عامل تحمیق و تحریک است و نه در شأن دولت است و نه در شأن ملت. این فضای جنگ داخلی و خشونت را کردها، ترکمن‌ها،کارگرها، و نیروهای مترقی به راه نینداخته اند، این فضای پر مخاطره را اعلامیه های ساختگی، گزارشات جعلی مقامات غیر مسئول بر پا کرده است آن نارضائی‌ها را زایل کردن حق مردم و برداشت‌های ارتجاعی از خواستهای بر حق مردم بوجود آورده است. باید پرسید که مگر اسلام مغایر آزادی است که به نام اسلام اختناق و ترور افکار آفریده اند. مگر اکثریت ملت ایران به جمهوری اسلامی رأی نداده اند پس ترس از افکار و نوشته های آن اقلیت از چیست، مگر نوید آزادی در قانون اساسی آینده به همگان داده نشده پس آغاز سرکوبی معترضان به چه منظور است. انحصار طلبی انقلاب با انحصار طلبی ضد انقلاب چه تفاوت دارد. دیروز مردم را از کار و زندگی باز می داشتند و هر روز به عناوین گوناگون علیه ((اجنبی پرستان)) و ((استعمار گران داخل و خارج)) اجتماعات برپا می کردند. امروز هم نوجوانان ناآگاه را از درس و مشق باز می دارند و با شعار های تحریک‌آمیز و در جهت سرکوب همان نیروها به خیابان می کشانند. باید پرسید اگر آزادی بیان و نشر افکار برای همگان است، چرا گروهی حق تهدید و تحمیل عقیده را دارند و گروه‌های دیگر حتی از حق دفاع از خود نیز برخوردار نیستند. اگر آزادی اجتماعات هست چرا برای همه نیست. چرا تظاهرات در انحصار گروهی است که با صلاح های آتشبار به چمن دانشگاه می ریزند و با شعار های تهدید‌آمیز امنیت را از همگان سلب می کنند. اما در اصفهان کارگران یا همان ((مستضعفان)) که فقط با شعار‌های صنفی راه‌پیمائی کردند و به بیکاری اعتراض داشتند به دلایل نا معلوم به ضرب گلوله از پا درآمدند. باید پرسید اگر حق ابراز عقیده هست، چرا ستون های روزنامه ‌ها در بست در اختیار گروهی انحصار‌طلب و پندنامه نویس قرار گرفته و دیگران مجبورند انتقاد‌ها و نظرات خود را یا در روزنامه‌هایی بیاورند که تحریم شده‌اند، و یا باز مانند دوران گذشته خطر جلب و ضرب و شتم را به جان بخرند و به شب‌ نامه‌ها و اعلامیه‌ها و روزنامه‌های غیر رسمی پناه ببرند. آقای بازرگان، ((اتحاد ملی زنان)) گر‌چه هزاران سخن درباره‌ی وضع زنان در کارخانجات،ادارات، دفاتر وکالت و قضاوت و مدارس و غیره دارد، اما اکنون ((گله)) های جداگانه خود را در مقابل مشکلات بنیادی مملکت مسکوت می گذارد. از دولت موقت هم همین انتظار را دارد که اتحاد و یکپارچگی ملت ما را به استناد اخبار و گزارشات نادرست به جدائی مبدل نسازد. و به جای طرد نیرو‌هایی که با خون خود نهال انقلاب را آبیاری کردند و جان بر کف در راه استقلال میهن ما ایستاده‌اند، دست همه‌ی نیرو‌های مبارز ملی را در دست هم گذارد و به مشارکت و همکاری در راه سازندگی ایران آزاد و دموکراتیک دعوت نماید.

پاینده باد اتحاد ملت ما

((اتحاد ملی زنان))

۱۵ فروردین ۱۳۵۸

موقعیت زن ایرانی

---

[ در آغاز عصر پهلوی]

در میان کشور‌های اسلامی، ایران را میتوان از لحاظ استثمار و انقیاد زنان در مقام نخست به شمار آورد. .................................. هر مرد مومن می تواند تا ((چهار زن مشروع)) [عقدی] و بنا بر میلش تعدادی زن نامشروع [صیغه] اختیار کند. شاهزادگان و زمینداران توانگر و غیره .......................... از این قوانین حداکثر استفاده را برده‌اند و نادر نبوده اند مواردی که تعداد زنان شاهزاده یا سلطانی به ۱۰۰، ۲۰۰، یا حتی ۳۰۰ بالغ گشته است. اما هنگامیکه به دنبال انکشاف مناسبات سرمایه‌داری، محصولات کشاورزی در بازار ارزش معینی یافتند و تجملات ─‌ بسبک اروپائی ─ امکانات مالی کلانی را میطلبید، بیحاصلی [نگهداری] گله ای از زنان خود را بر زمینداران ایرانی آشکار ساخت. نتایج بحران اقتصادی گسترش یابنده پس از جنگ [جهانی اول]، به ویژه برای طبقات متوسط، مانع از آن شد که از حق تعدد زوجات استفاده گردد. برای اهالی زحمتکش ایران حتی یک زن نیز جزو تجملات بحساب میآمد. این امر بآنجا انجامیده است که در ایران فحشا کمتر از کشورهای اروپائی شکوفان نباشد.در این رابطه، بسختی میتوان تهران امروز را [۱۳۰۱] را از پایتخت‌های اروپائی عقب دانست.طبیعتاً، استثمار و انقیاد زنان، همزمان با این گسترش می یابد. در شهرهای تهران و تبریز ─ اگر نخواسته باشیم از توانگران سخنی بمیان آوریم ─ غالباً با خانواده های متوسط الحالی برمی خوریم که در مقابل پرداخت چند قران دو یا سه خدمتکار استخدام می کنند. هیئت خدمتکاران یکی از زمینداران بزرگ تهران به ۴۰۰ تن بالغ میشود که نیمی از آنان زنان‌اند. در کشتزارهای برنج تنباکو و غیره زنان 12 ساعت کار می کنند و در مقابل آن دستمزد محنت بار و ناچیزی دریافت می دارند. در زمینه های سیاسی ─ حقوقی موقعیت زن بازهم وخیم‌تر است. بنا بر مقررات حاکم، وی تقریباً برده شوهر است که میتواند در هر لحظه ای که بخواهد او را از خانه بیرون راند. لکن قوانین ............ مانع از آن میشود که زن ایرانی شوهرش را بدون رضایت وی ترک گوید. این مخلوق بدبخت دیگر اجازه ندارد با صورت ناپوشیده به جهان نظر افکند، زیرا طبق قوانین حاکم، وی از این سن ببعد میتواند بعقد درآید. نپوشیدن نقاب [روبند] مستوجب جرایم نظمیه است. تنها در پایتخت است که مقررات در این رابطه به اشد به مورد اجرا گذاشته نمی شوند. در ایران آموزش زنان از سطحی عالی برخوردار نیست. باستثنای پایتخت، بندرت مدرسه دخترانه خوبی میتوان یافت. دختران تا سن ده یا یازده سالگی به مدارس مذهبی [مکتب] میروند و در آنجا به همان سبک مرسوم هزارساله به قرائت وآموختن می پردازند. دختران این مدارس را زمانی ترک می گویند که هنوز کاملاً بیسوادند. تنها در تهران و دو سه شهر دیگر است که چند دبستان نسبتاً خوب برای دختران موجود است. مدارس میسیونهای [مذهبی] فرانسوی و آمریکائی که در بسیاری از شهرهای بزرگ یافت می شوند، بمراتب بهترند. در این مدارس جوانان دست کم دروس زبانهای فرانسه و انگلیسی را باهم در کلاسهای مختلط میاموزند. بسیاری از زنان که به این مدارس رفته اند، نمیتوانند با بردگی که بایشان تحمیل شده است، سازگاری داشته باشند. زنان تهران بمنظور مجتمع ساختن خود و سایر زنان ناراضی، چندین بار از دولت خواسته اند که در راه خروج بی حجاب آنان سنگ‌ اندازی نشود. مع الوصف دولت فئودال ─ مرتجع ................ از ................... سرسختانه این تقاضا را رد می کنند. به این امر هم اکتفا نشده است؛ در پاییز گذشته مجله‌ی نسبتاً محبوب زنان ((عالم زنان)) را که غالباً زنان پیشرو تهران تنظیم و منتشر میساختند، توقیف کرد. جالب است که در توقیف این مجله اتحادیه اجتماعیون اسلامی که می خواهند سوسیالیسم را بنا بر اصول قرآن محمدی تحقق بخشند، دست داشت. پس از مدتی، زنان بار دیگر هفته نامه تازه ای بنام ((لسان زنان)) منتشر ساختند که بشکرانه تغییر کابینه فعلاً برقرار است. نشریات مشابهی در شهرستان ها منتشر می شود. (٭) ولی همه آنها تحت پیگرد دائمی مقامات دولتی قرار دارند. این جنبش [زنان متعلق] محافل توانگر را در بر میگیرد. عناصر پرولتری در حال حاضر در آن شرکتی ندارند. رهائی نهائی زنان ایران از هرگونه بردگی را تنها انقلاب پرولتری جهانی میسر خواهد ساخت.

آ.سلطا‌نزاده

از جلد چهارم اسناد کارگری ایران

انتشارات مزدک فلورانس ۱۹۷۵

سهم دختران کارگر در ایران

---

با گذشتن از یک خیابان پهن، به کوچه‌ی باریکی پیچیدیم. این کوچه چنان تنگ بود که یک گربه میتوانست از روی یک بام به روی بام دیگر بپرد، دیوارهای بلند این کوچه در محوطه‌ئی که اطراف خانه‌ها را گرفته بود، محبوس بودند. در چهارم، در خیلی کوتاهی بود و محکم قفل شده بود. بعد از یک تلنگر و یک فریاد ((باز کن)) کلیدی به آهستگی پیچید و قفل باز شد. توی راهروی فوق‌العاده تاریکی رفتیم و صدائی گفت ((خوش آمدید))، ((بفرمائید تو؛ بسم الله.)) ما توی حیاطچه‌ئی بودیم که سه اطاق بسیار تاریک و یک چاه در طرف دیگر آن قرار داشت .‌.‌. و فراموش نکنم بوی بسسیار بدی می آمد. به ایوان اطاق پذیرائی رفتیم ─ یک زیلوی تکه پاره را تکان دادند که خاکش را بگیرند و بعد از ما خواهش کردند روی آن بنشینیم‌: ((بسم الله)). یک زن پیر هم مرتباً می آمد و می رفت. یک بچه‌ی قنداقی هم به نئنو بسته شده بود و دو زن و چندتا بچه روی زمین نشسته بودند و سخت مشغول کار بودند. یکی از زن ها چارچوبی داشت که روی آن یک تکه پارچه‌ی سفید توری کشیده شده بود و مشغول کار‌دستی و سوزن‌دوزی فوق‌العاده ظریفی در گوشه‌ی این پارچه بود. چه می توانست باشد؟ شاید یک تکه کوچک تور برای پوشاندن چشم ها روی یک تور عادی یا یک روبنده برای چادر وقتی این زن نیم دوجین از آن‌ها را تمام کرد به بازار می رود و آن‌ها را می فروشد. آن یکی زن و دوتا دختر مشغول دوختن گیوه بودند. تاجرها بوسیله اشخاص رابط پارچه‌ها و لوازم لازم را به دهات می فرستند و بعد کار تمام شده را دریافت می کنند. هیچ‌یک از این زن‌ها دستمزد کافی برای تأمین خرجشان نمی گیرند. بچه‌ها مجبورند ساعات بسیاری کار کنند و اگر خوب کار نکنند و تنبل باشند یا کتک می خورند یا گرسنگی می کشند. آن‌ها هرگز به مدرسه نرفته‌اند. اما فهم آن‌ها از زندگی حیرت‌آور است. یکی از آن‌ها گفت‌: ((من می خوام با شما بیام.)) دیگری گفت‌: ((من می خوام دختر باشم.)) مادرشان گفت‌: ((ما خیلی فقیریم اما اگر نان این بچه‌ها را بدید می توانیم بفرستیمشون پیش شما. پدرشان فقط شکم خودش را پر می کند. ما چه کنیم؟)) وقتی به یک کارگاه بزرگ قالیبافی تحت نظارت اروپائی ‌ها رفتیم، دیدیم که هیچ بچه‌ئ کمتر از ۵ ساله در آنجا کار نمی کند. درکارگاه دیگری، مالک کارگاه، کارهای یک دختر قالیباف پنج ساله را که در کارش تخصص داشت به همه نشان می داد. یک مرد انگلیسی پرسید. ((مزد کار به این زیبائی برای این بچه چقدر است؟)) وقتی فهمید چقدر این مبلغ ناچیز است پرسید‌: ((آخر او می تواند با این مزد زندگی کند؟)) جواب داده شد ‌: ((البته که نه، اما او یک بچه یتیم است.)) یک روز دخترکی را به بیمارستان محل آوردند که پاهاش مثل z پیچ خورده بود. آنقدر وضع عمومی او بد بود که لازم شد تحقیقاتی در مورد او بشود. کارگاهی که در آن کار می کرد متعلق به برادرش بود. دختر که نمی توانست پیاده به خانه برگردد و برادرش هم حاضر نبود او را حمل کند، می کشیدش روی زمین و بهمین دلیل بود که وضع او اینقدر خراب بود. با اینکه او قالیبافی ماهر بود اما چون یک دختر بود اهمیتی نداشت‌!

از روزنامه‌ی ((رهبر زنان))، چاپ انگلستان، اوت ۱۹۲۲ به نقل از اسناد تاریخی ((وضع طبقه‌ی کارگر در ایران)) (به زبان انگلیسی)

گردآوردنده‌: خ. ش.

برگردان به فارسی‌: آزاده

گوشه ای از تاریخ مشروطه و ادبیات توده

---

واقعه‌ی زنوز

در روزهائی که تبریز از چهار طرف در محاصره و زیر فشار مستبدان قرار داشت در قریه‌ی ((زنونز)) نیز که طرفدار مشروطه خواهان بود حوادثی می گذشت به این ترتیب که از طرف شجاع نظام مرندی ─ یکی از گردن کلفتان استبداد ─ عده‌ای به سرکردگی ((فرج)) به آنجا حمله برده و عرصه بر اهالی تنگ کرده بودند. سالخوردگان روایت می کنند که زن‌ها و دخترها را برای اینکه به دست نوکران استبداد نیفتند در مسجد جامع جمع کرده چند پیت نفت جلوی در مسجد گذاشته بودند تا در صورت شکست، آنان را آتش بزنند چرا که مادر فرج گفته بود‌: ((باید از زنوز برای من از آن لحاف های ضخیم و برای خودت از دختران زنوزی که مثل سیب‌های آنجا سرخ و سفیدند بیاوری!))

به انتخاب بهرام ─ حق پرست.

پاورقی

1. ^  ٭ مقصود سلطانزاده ((پیک سعادت)) رشت است که خانم روشنک نوع دوست مؤسس مدرسه سعادت رشت منتشر ساخت و ((زنان ایران)) خانم صدیقه دولت آبادی در اصفهان، و نیز ((زنان ایران)) منتشره خانم شهناز آزاد است که در اثر حمله بدولت در نشریه خود حتی بزندان افکنده شد.