مرامنامه جمعیت اجتماعیون ایران
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
مقدمه
مرامنامه‌ئی که در این شماره از کتاب جمعه منتشر میشود مربوط به جمعیت اجتماعیون ایران است که در نخستین سال‌های قرن چهاردهم خورشیدی پس از کودتای ۱۲۹۹ و پیش از به قدرت رسیدن رضاخان، در تهران تشکیل شده است. تشکیل این جمعیت را باید نشانه‌ئی از تاثیر ایده‌ها و افکاری دانست که، پس از پیروزی انقلاب اکتبر و تأسیس دولت شوروی، در ایران هواخواهان بسیار یافت. در منابع تاریخی مربوط به‌حوادث اوائل قرن به چگونگس فعالیت این جمعیت و تأثیر آن در رویدادهای سیاسی- به‌ویژه در اواخر دوررهٔ چهارم و انتخابات دورهٔ پنجم مجلس شورایملی- اشاراتی آمده است. ملک‌الشعرای بهار در « تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران» می‌نویسد که جمعیت اجتماعیون در انتخابات دورهٔ پنجم زیر حمایت دولت مستوفی فعالیت می‌کرد و رهبران و فعالین این جمعیت پس از انتخابات در جهت تشویق مردم به بستن مجلس و حتی کشتن مخالفان، یعنی اقلیّت مخالف در مجلس، بوده است. ظاهراً افرادی به مجلس راه یافته بودند که حظورشان خوشایند دولت مستوفی نبوده است[۱].
حسن حلاج، مدیر روزنامه حلاج، نیز در کتاب‌های «تاریخ تحولات سیاسی ایران در قرون معاصر» و « تاریخ مشروطیت- نهضت ایران» ضمن اشاره به‌رونق بازار فرقه‌ها و احزاب سیاسی، پس از جنگ بین‌الملل اول به موضوع تآسیس جمعیت اجتماعیون پرداخته می‌نویسد که این جمعیت « به‌ریاست سید محمد صادق طباطبائی و سلیمان میرزا و میرزاقاسم‌خان صوراسرافیل» تشکیل شده است [۲]. محمدحسن ادیب هروی خراسانی نیز در « تاریخ پیدایش مشروطیت ایران» درباره همین جمعیت اشارتی دارد که تکرار همان مطلب حلاج است.
مرکز فعالیت جمعیت اجتماعیون، در سال ۱۳۰۱، در محلی واقع در ضلع جنوب غربی میدان بهارستان بوده، و در این محل مجالس سخنرانی و اجتماعی دائر می‌شده که مورد توجه مردم بوده است.
از مرامنامه « جمعیت اجتماعیون ایران» دو نسخه در دست ماست: یکی در شانزده صفحه و به قطع ۱۷×۹ سانتیمتر که مقدمه ندارد، ونسخهٔ دوم در سی و یک صفحه و به قطع ۱۴×۹/۵ سانتی متر که دارای مقدمه است. در صفحهٔ نخست (صفحه روی جلد) هر دو نسخه نوشته شده است: هوالله تعالی ـ مرامنامهٔ جمعیت اجتماعیون ایران ـ جدی ۱۳۰۱ـ طهران. در نسخهٔ دوم نام « مطبعهٔ آزاد» نیز آمده است. نسخهٔ دوم این مرامنامه را استاد گرامی جناب دکتر غلامحسین صدیقی در اختیار ما نهادند که علاوه بر دادن اطلاع مربوط به‌محل فعالیت جمعیت در میدان بهارستان، در زمینهٔ منابع مربوط به جمعیت اجتماعیون نیز راهنمائی‌های سودمند فرمودند.
انتشار این مرامنامه از سوی کتاب جمعه فقط به‌قصد آگاهی هموطنان از برخورد آرا‌ء و عقائد سیاسی در دوره بلافصل پس از استقرار مشروطیت در ایران است. این روزها که موضوع قانون اساسی جدید ایران مطرح است بد نیست بدانیم پدران ما در شصت سال پیش از این چه هدف‌ها و آمالی را برای آیندهٔ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی ایران دنبال می‌کردند.
پاورقی‌ها
- ^ . ملک‌الشعراء بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، انقراض قاجاریه، انتشارات جیبی، تهران،۱۳۵۷، صفحات ۳۰۵،۳۰۹،۳۱۵.
- ^ . حسن حلاج، تاریخ تحولات سیاسی ایران در قرون معاصر، انتشارات علی جعفری، ۱۳۷۵ هجری قمری، ص ۸۷.
مقدمه
چون توسعه و ترقی مبادلات اجناس، مابین ملل متمدنهٔ عالم، مناسبات و روابط خیلی نزدیک ایجاد نموده که نهضت‌های طبقات بی‌چیزان ممالک را یک نهضت بین المللی کرده است، جمعیت «اجتماعیون» ایران که خود را نمایند یک قسمت از رنجبران بین‌الملی می‌شمارد از این نقطه نظر همان مرام و مقصدی را که سایر احزاب مشترک المنافع دارند تعقیب می‌نمایند.
وضعیت اسفناک حاضره نتیجهٔ آخرین مرتبهٔ تکاملی هیئت اجتماعی سرمایهداری است که به موجب آن، اشیاء، برطبق اصول سرمایهداری تولید و فائدهٔ‌مترتبهٔ آن نصیب قسمت قلیلی از سرمایده‌داران گردیده و خود کارگارن که موجد اشیاء هستند از تمتع آن محروم می‌باشند و بهمان درجه که وسائل فنی ترقی می‌نماید سرمایهداری توسعه یافته و مؤسسات عظیمی احداث میشود که به وسیلهٔ رقابت، صنایع کوچک و دستی را از میان برداشته برعدهٔ فقراء افزوده و طبقهٔ کارگران را هر روز بیشتر طعمه و اسیر کارفرمایان می گرداند.
به همان نسبت که وسایل فنی بر ازدیاد محصولات افزوده و از سهم زحمت انفرادی در تولید ثروت می‌کاهد. از طرف دیگر طبقهٔ فلاح که ولی‌النعم حقیقی دنیا هستند، در تحت همین اصول سرمایهداری از حاصل رنج خود محروم و همیشه دچار عسرت و مانند رعایای دورهٔ وحشت، بدون زندگانی مطمئن، اسیر هوا و هوس‌های ملاک شده و به‌واسطهٔ عدم حسن اداره، اراضی بایر مانده و روزبه‌روز بر عدهٔ خرابی‌های مملکت افزوده، قحط و غلاهای عام فواصل‌شان رفته‌رفته نزدیک‌تر شده و فقر و بیچارگی عمومی روزبه‌روز شکل خود را مهیب‌تر نشان می‌دهد. کارگران را بیشتر محتاج به‌صاحبان سرمایه می‌نماید.
بالاخره رقابت سرمایه‌داران بین‌المللی باعث میشود که به واسطهٔ زیادتی محصولات بر میزان احتیاجات عمومی بحران‌های اقتصاد رخ داده، کار در داخله مملکت کم شده، عده بیکاران افزون گردیده، در نتیجه معاش اهالی مختل میشود و در عوض این که ترقی و توسعهٔ فنی، رفاهیت عامه‌را بیشتر سازد، برعکس با اصول سرمایهداری امروز اسباب فلاکت و بدبختی عمومی می‌گردد. به این طریق هر قدر که سرمایهداری ترقی می‌نماید، احتیاج و فقر و فاقه، در جامعهٔ ملت بیشتر محسوس میشود، تا این که به‌مرور ایام عدهٔ محتاجین فوق‌العاده گردیده، برعدم رضایت عامه افروده آن وقت مبارزهٔ حیاتی طبقاتی برضد صاحبان سرمایه شروع می‌گردد، ترقی وسایل مولدهٔ ثروت، اسباب تبدیل رژیم کاپتالیست را به رژیم سوسیالیست فراهم نموده و زمینه را برای دورهٔ زمام‌داری طبقهٔ رنجبران مهیا می‌نماید.
رژیم سوسیالیست عبارت است از تبدیل تملکات خصوصی به تملکات عمومی و تشکیل وسایل اقتصادی اجتماعی برای رفاهیت عمومی، الغاء اختلافات طبقاتی و خاتمه دادن به انتفاع شخصی از نوع خود و ترقی آزادی و شخصیت انسان.
این مقصداجرا نخواهد شد مگر به واسطهٔ نهضت اجتماعی که باعث تصرف قوهٔ سیاسی و تسلط حکومت طبقات زنجبران مملکت گردیده تا خاتمه [مالکیت] خصوصی بدهند.
برای تهیهٔ مقدمات و زمینهٔ مساعد برای [هم؟] فکری و اخلاقی این طبقه است که جمعیت «اجتماعیون» ایران یک حزب سیاسی تشکیل داده و سعی می‌نماید که به‌افراد خود خاطرنشان سازد که به‌جز با یک نهضت اجتماعی، نیل به مقصد فوق غیر ممکن و محال است. زیرا که این مملکتی است که تازه داخل مرحلهٔ سرمایهداری شده و هنوز هم پارهٔ آثار و یادگاری‌های دورهٔ «ملوک‌الطوایفی» در آن موجود است که مانع ترقی مملکت و اسباب بطوء نمو اقتصادی و پیشرفت مبارزهٔ طبقاتی بی‌چیزان گردیده و سبب میشود که در داخلهٔ مملکت آثار وحشیانهٔ دوره بربریت باقی مانده و انتفاع از طبقات کارگران و دهاقین امتداد یابد.
برای مرتفع ساختن وضعیت حاضره است که جمعیت «اجتماعیون» ایران، حداقل آمال خود را به موجب مواد ذیل تعقیب می‌نماید:
اول ـ در ترتیب سیاسی
۱ـ تساوی حقوق، الغاء امتیازات، قرارداد، عادلانه برای کارگر از نتایج کار و استخلاص جامعه از نفوذ هیئت سرمایهداری
۲ـ ایجاد حکومت اجتماعی و اتخاذ طرز انتخابی در تشکیل حکومت.
۳ـ واگذاردن اختیارات بدست حکومت اجتماعی و مرکزیت دادن قدرت حاکمیت عمومی در دست آن:
۴ـ تشکیل شورای مؤسسه برای تجدد قانون اساسی و وضع اصول تشکیلات اجتماعی و سیاسی و غیره
۵ـ تشکیل مجلس و انجمن‌های شورویه بروجهیکه مورد توجهات عمومی بوده، نماینده حقیقی ملت و مظهر واقعی اراده و احساسات و تمایلات مردم باشد.
۶ـ تهیه وسایل و مقدمات تسریع و تهسیل وضع قوانین به وسیله تأسیس شورای قوانین، و انجمن‌های متخصص، برای تدوین لوایح و ترتیب پروگرام‌های اصلاحی و تشکیل هر قبیل شوراهای فنی برای مطالعه و کشف وسایلی که محض توسیع منطقه جریان اصلاحات و تسریع پیشرفت ترقیات عمومی است.
۷ـ مرکزیت دادن حکومت و تشکیل منطقه‌های مستقله ولایتی در ولایات در تحت نظارت انجمن‌های شورویه.
۸ـ تقسیم مملکت به قسمت‌های کوچک منفرده با رعایت مناسبات منطقه‌های انتخابی و تقسیمات اقتصادی.
دوم ـ حقوق مدینه
۱ـ تمام اهالی و سکنه ایران بدون فرق نژاد و ملیت در مقابل قانون مساوی هستند.
۲ـ مسکن افراد اهالی از هرگونه تعرض مصون و محفوظ است.
۳ـ هیچکس را نمی‌توان توقیف نمود مگر به‌موجب قانون.
۴ـ آزادی نطق، افکار، مطبوعات، اجتماعات، اتحاد و اعتصاب.
۵ـ حریت شغل و اقامت و مسافرت
۶ـ شناختن تمام افراد و خانواده‌ها در حمایت و نظارت هیئت جامعه.
سوم انتخابات
۱ـ انتخبات، آزاد، عمومی، مساوی، مخفی، مستقیم و مناسب است.
۲ـ اشخاصی که سن آنها از ۲۰ سال متجاوز است حق انتخاب را داشته و اشخاصی که ۲۵ سال دارند، خق انتخاب شدن را دارند.
چهارم قضاوت
۱ـ الغاء محاکم حقوقی عدلیه و ایجاد طریقه حکمیت در فصل و قطع دعاوی حقوق و وضع قوانین.
۲ـ موقوف شدن مخارج محاکمه.
۳ـ تأسیس اداره مستقل مدعی العمومی بااختیارات تامه و تعبین مدعی‌العموم در هر یک از قسمت‌های مملکت با طرز انتخابی برای مدتی محدود.
پنجم ـ معارف
۱ـ تحصیل مجانی و اجباری ابتدائی به‌زبان مادری.
۲ـ تاسیس مدارس فنی و فلاحتی
۳ـ تاسیس مدارس مخصوص برای ورزش بدنی و تعلیم داوطلبان ملی.
۴ـ تاسیس مدارس عالیه برای محصلین با لیاقت.
۵ـ تعمیم معارف به‌طبقه نسوان.
۶ـ آزادی تعلیم زبان مادری ملل متنوعه.
۷ـ اصلاح اساسی در پروگرام تعلیم و تربیت.
ششم ـ دفاع ملی
۱ـ طرفداری سیاست صلح‌جوئی و مخالفت با سیاست و محاربات جهان‌گیرانه و هرگونه مطامع استعماری و استملاکی و تجاوزات خاکی در تمام عالم.
۲ـ دفاع در مقابل تجاوزات خارجی و استیلای اجانب.
۳ـ تنظیم داوطلبان ملی در موقع صلح و قیام عمومی در هنگام مخاطره.
هفتم مسائل اقتصادی
۱ـ طرح و حصر مالیات بر عایدات و تجملات و تفننات بطور تصاعد.
۲ـ معافیت حد معین عایدات از مالیات.
۳ـ اتخاذ وسایل عملی برای تشویق و ترغیب به تشکیل شرکت‌های تعاونی برای فراهم کردن مصنوعات و محصولاتی که محتاج الیه و ضروری معیشت عمومی هستند و ایجاد راه‌آهن و سایر وسایل حمل و نقل و ساختن راه‌های شوسه و تأسیس هر قبیل مؤسسات عام‌المنفعه و همچنین وضع قوانین برای ترغیب و تشویق ارباب صنایع و فنون به اختراعات و اکتشافاتی که برای عموم مفید بوده و ضروری زندگانی عمومی باشد.
۴ـ تخصص یک قسمت از عایدات مملکت برای ازدیاد مبادلات عمومی و تاسیس اطاقهای تجارت و تعیین نماینده‌های متخصص در ممالک خارجه.
۵ـ وضع قانون اصلاحات گمرکی و معافیت آنچه طرف احتیاج طبقه فقراء و ضروری زندگانی عمومی است و اختصاص آن فقط باشیاء تجملی و غیر ضروری و همچنین ایجاد تسهیلات عملی برای رعایت مسافرین.
۶ـ منع هرگونه انحصار مخصوصاً انحصارات تجاری مگر در مواقعی که منفعت عمومی جواز آن را الزام نماید ، مثل بنای راه‌آهن در یک امتداد، یا استخراج معدن از یک قطعه محدود و امثال آن.
۷ـ ترتیب دفاتر رسمی معاملات برای عموم.
۸ـ توحید مقیاس زرع و وزن و غیره در تمام مملکت و تطبیق آن با اصول علمی
۹ـ تاسیس ادارهٔ انحصاریهٔ مملکتی برای اشیاء تفننی.
۱۰ـ اداره و نظارت در معامله ضروریات اولیه زندگانی در تمام مملکت.
۱۱ـ الغاء عوارض و مالیات‌هائی که بر ضروریات اولیهٔ زندگانی و مایحتاج عمومی تحمیل شده. یا مستقیماً بر عمله و زارع و طبقات ضعیفه وارد میشود.
هشتم ـ قوانین کارگران
۱ـ محدود کردن کار در شبانه روز به هشت ساعت.
۲ـ تعطیل اجباری یک روز در هفته با پرداخت مزد.
۳ـ منع کارهای خلاف حفظ الصحه.
۴ـ منع کار در شب از ساعت (۹) الی (۶) صبح غیر از مؤسساتی که در آن شب کاری به موجب تصدیق سندیکای کارگران لازم است و اجرت آن دو برابر روز است.
۵ـ قدغن کردن کار اطفال خردسال.
۶ـ منع پرداخت مزد یومیه با اجناس که برخلاف رضایت مصلحت کارگر باشد و تعویق حقوق بیش از یک هفته.
۷- ممنوع بودن کسر مزد بهر عنوان.
۸ـ تفتیش دولتی و محلی به‌توسط مفتشین در فابریک‌ها و مؤسسات کارگران برای نظارت در اجرای قوانین حرفهٔ صنعتی و مسائل صحی ( اشتراک نمایندگان کار کارگران با مفتشین) نمایندگان کار کارگران با مفتشین) پرداخت یک کمک خرج به نمایندگان کارگران که مامور تفتیش هستند.
۹ـ خدمت صحی مجانی برای کارگران به حساب صاحبان کارخانه و پرداخت مزد و اجرت یومیه در مواقع حادثه یا بیماری
۱۰ـ مسئول قرار دادن صاحبان کارخانه برای اجاری مقررات حرفهٔ و مشاغل.
۱۱ـ تاسیس محاکم ختلط از کارگران و کارفرمایان برای تصفیه مناقشات داخلی.
۱۲ـ تشکیل دفاتر مشاغل مجانی در حومه‌های بلدی برای تهیه کار به‌جهت بیکاران.
۱۳ـ وادار نمودن بلدیه‌ها برای ایجاد منازل، ارزاق، آشپزخانه، کتاب‌خانه، تفرجگاه و نمایشگاه و کلاس‌های شبانه به‌جهت کارگران.
۱۴ـ تعیین اجرت مناسب با معیشت ضروری و وضع قانون مزد و مزدوری برای زارع و کارگران مزدور.
۱۵ـ وضع قانون مزد تعطیلاتی که بدون تقصیر کارگر و بواسطه اهمال صاحب کار و حاضر نبودن اسباب کار فراهم میشود و همچنین حق مزد یک ماهه. برای کسانیکه بدون سببی موجه اخراج می‌شوند.
۱۶- منع انتقاع مباشرین و سرکارها از اجرت کارگر.
۱۷ـ وضع قانون منع رقابتهای مضره به‌حال کارگر و زارع.
۱۸ـ تاسیس صندوق‌های تقاعدی برای کمک بکارگرانی که مریض شده، یا به واسطهٔ مرض یا نقص اعضاء یا پیری ضعیف گردیده و به‌کلی از کار عاجز می‌شوند.
۱۹ـ تاسیس صندوق امدادی برای مساعدت ایام بیکاری کارگرانیکه کار پیدا نکرده و یا به‌علل موجه به‌اعتصاب قیام می‌کنند.
نهم ـ قوانین فلاحتی
۱ـ نسخ سخره و بیکاری و کلیه وظایفی که از قدیم الایام برگردن دهاقین از طرف مالکین تحمیل شده است.
۲ـ ملی نمودن معادن و امثال آن به وسایل مقاضیه.
۳- ملی کردن تمام طرق و شوارع و وسایل حمل و نقل و مؤسسات عام‌المنفعه
۴- تاسیس اداره فلاحت برای ترسیم نقشه اراضی و آبها و ترتیب احصائیه‌های زراعتی و حیوان‌داری و غیره. توسعه دایره فلاحت و تبدیل اصول کهنهٔ کشتکاری و حیوان‌داری بطرز جدید، آوردن تخم‌های جدید و حیوانات اهلی از نژاد عالی‌تر از سایر ممالک، دایر کردن اراضی بایرهٔ مملکت و وادار کردن عاشیر را به اقامه در یک نقطه و اشتغال به‌زراعت
دهم حفظ الصحه و معاونت عمومی
۱- منع تریاک و حشیش و مواد مضره
۲- قدغن فروش و استعمال مشروبات الکلی.
۳ـ تاسیس مریضخانه‌ها، بیمارستان دارالشفا، دارالمجانین، دارالایتام، دارالعجزه و محل نگاه‌درای اطفال رضیمه بی‌پرستار.
۴ـ وضع قوانین حفظ‌الصحهٔ عمومی و شخصی و قوانین صیحه مساکن حمام‌ها، ابنیه و مجامع عمومی و تاسیس لابراتورها برای تهیه ادویه و موادی که ساخت آن در داخله مملکت ممکن است.
۵ـ ترتیب احصائیه‌های صحی و مبارزه بر ضد امراض تناسلی و سایر امراض که حایت جامعه را تهدید می‌سازد.
۶ـ تأسیس ادارهٔ مستقله معاونت عمومی و اوقاف و امور خیریه.
۷ـ تهیه وسایل عملی برای تهسیل معیشت عمومی و کمک با اراده زندگانی خانواده‌های بی‌استطاعت بدون تقصیر که عاجز از اداره معاش خود هستند.
۸ـ نگاهداری و حفظ کلیه اماکن و ابنیه‌ٔ عمومی در تحت مراقبت هیئت اجتماعیه.
خاتمه
برای رسیدن به‌مقاصد فوق جمعیت «اجتماعیون» با تمام مساعی و تشکیلات اجتماعی که مقصود آنها استقرار حریت و مساوات و بر‌افکندن رژیم قدیم در سرتاسر مملکت باشد توحید مساعی نموده و یقین دارد که تمام این نهضت‌ها منجر به تشکیلی که سبب نجات و رستگاری جامعهٔ ایران است می‌گردد و نیز برای استقرار اتحاد و مناسبات منظم با احزاب اجتماعیون حقیقی سایر ممالک دنیا و مجمع اجتماعیون بین‌المللی کوشش می‌نماید.
اخطار
هر نسخه که دارای مهر جمعیت و امضاء دفتر دار کل نباشد مربوط باین جمعیت نیست.