آخرین صفحهٔ تقویم ۳۴

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۴

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۵

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۶

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۷

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۸

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۴ صفحه ۹

چهار روز پس از به صدا در آمدن آژیر «انقلاب فرهنگی»، تفنگداران آمریکائی سراسر شب جمعه ئی را در ایران می گذرانند، که البته این بار سوت خطری به صدا در نمی آید. کم تر از یک هفته بعد، سفارت ایران در لندن اشغال می شود. در این هنگامه، دور دوم انتخابات مجلس شورای ملی هم باید برگزار شود. جنگ در کردستان ادامه دارد و تاکنون قطعی شده است که دست کم دو شهر آن را باید از نو ساخت، که البته اگر شمار زنده ها این هم کم تر شود شاید دیگر نیازی بدین کارنباشد. شتاب گرفتن حرکت توفان آسائی که در نیمهٔ دوم سال ۵۷ ایران و جهان را تکان داد فرصتی برای تأمل بر تک تک حوادث باقی نمی گذارد. هر رویدادی، به هر اندازه که تکان دهنده باشد، یک هفته بعد در برابر ماجراهای جدید کهنه شده است.

اما ناپدید شدن ناگهانی اخبار یک حادثه از صفحهٔ اول روزنامه ها، به معنای کم اثر بودن آن نیست. شاید تا چند هفتهٔ دیگر اوضاع چندان پیچیده تر شود که دیگر کسی سراغ گزارش کارشناسان از عملیا «چراغ سبز» آمریکائی ها را نگیرد-هر چند که دولت و شورای انقلاب وعدهٔ تهیهٔ چنین گزارشی را داده اند. با این همه، آنچه در یک نیمه شب اردیبهشت ماه در حاشیهٔ کویر گذشت، گوشه ئی بود از جریانی که همچنان ادامه دارد: سلطنت طلبان، نه نابود شده اند نه اندیشهٔ دوباره به دست آوردن حکومت را کنار نهاده اند. کسانی که همهٔ توجه مردم را متوجه سفرهای شاه مخلوع کرده اند، اکنون با وحشتی در می یابند که حضور یا غیاب او عامل تعیین کننده ئی نیست. هواداران رژیم سلطنتی، حتی زمانی که بازگشت خاندان سلطنت مطرح نباشد، بدان اندازه پشتگرمی دارند که با تفنگداران آمریکائی در میدان امجدیه قرار ملاقات بگذارند و پس از به هم خوردن برنامه، بمب هائی را که برای اجرای آن آماده کرده بودند در میدان های پر رفت و آمد شهر منفجر کنند.

ظهور عناوین «جبههٔ رهائیبخش فدرال ایران» و «گروه بابک خرم دین» (در پاریس)، جز برای آن ها که راه چشم پوشیدن بر واقعیات را به دیگران می آموزند نباید باورنکردنی به نظر برسد. در تخستین ماه های سال گذشته اعلامیه هائی با امضای «چریک های ناسیونالیست ایران» پخش شد که موضوع آن ها «دفاع از میهن»، حمله ئی نه چندان صریح به روحانیت، و حملاتی تند به مارکسیست ها بود. با نگاهی به آن اعلامیه ها، اثر انگشت ساواک، نیروی مخصوص، لشکر گارد، و دیگر نیروهای حافظ رژیم سلطنتی را در آن می شد دید.

در هر حال، خود همین عنوان تازهٔ «جبههٔ رهائی بخش فدرال ایران» از بیگانگی بانیان جریان با مسائل سیاسی خبر می دهد و از این نکته که در آن جمع هیچ کس از مفاهیم «جبهه» و «فدرال» چیزی نمی داند؛ و گرنه چنین عنوان بی ربطی را سر هم نمی کردند. اما برای سلطنت طلبان و به طور کلی ستون پنجم غرب در ایران، بیگانگی با مفاهیم سیاسی کمبودی به حساب نمی آید: جنبه های سیاسی کار را دیگران در جاهای دیگر بررسی می کنند و کافی است که انفجار هر بمب «جبههٔ رهائی بخش...» خیابان های تهران را خلوت تر از روزهای گذشته کند و کسان بیش تری متقاعد شوند که در ایران هیچ حرکتی علیه سرمایه داری غرب امکان ندارد.

به هر تقدیر، برای پیدا کردن سر نخ ستون پنجم غرب نیازی به کشف ده ها بمب و دستگیری ده ها بمب گذار نیست. اگر روشن شود چه مقام هائی دستور نابود کردن هلیکوپترهای آمریکائی را داده اند آن گاه می توان ادعای «پاکسازی شدن ارتش» را محک زد و با برخی اعضای «جبههٔ رهائی بخش فدرال ایران» از نزدیک آشنا شد.

می توان تصور کرد که همهٔ میزبانان تفنگداران آمریکائی اکنون دیگر شاغل نیستند. اما در این صورت هم به جای بازدید صندوق عقب یک میلیون اتوموبیل، بسیار آسان تر است که دستور پروازهای پایگاه های هوائی را ورق بزنیم و از خلبانان مأمور کوبیدن هلیکوپترهای آمریکائی بخواهیم که چند کلمه ئی برای مردم صحبت کنند. گفتنی است که سکوت مشکوک وزارت دفاع از سکوت شورای انقلاب هم طولانی تر شده است.

پس از همهٔ این ها، اندک مظلومیتی که ورود تفنگداران آمریکائی برای ایران فراهم کرده بود با نمایش بی مناسبت اجساد سوختهٔ آمریکائی ها، در افکار عمومی جهان لوث شد. شیخ صادق خلخالی که معمولاً نمی تواند در برابر وسوسهٔ ور رفتن اجساد لتّ و پار مقاومت کند مقرر کرد که در برابر ده ها دوربین تلویزیونی قطعات اجساد جزغاله شده را با چاقوی جیبی زیر و رو کنند. رسانه های خبری غرب که علی الاصول دیدن خون را برای تماشاگران تلویزیون مضرب می دانند نمایش خلخالی را بی کم و کاست نشان دادند و دربارهٔ آن با شدت تمام به تبلیغات پرداختند. درست روشن نشد که درخواست غرامت در برابر تحویل اجساد، که آمریکائی ها آن را به ایت الله بهشتی نسبت دادند، تا چه اندازه واقعیت دارد؛ اما در هر حال، میلیون ها مردمی که در سراسر جهان نمایش مشئوم اجساد جزغاله و چاقوی جیبی پاسداران شیخ خلخالی را دیده اند احتمالاً در برابر تبلیغات تند آمریکائی دربارهٔ فرهنگ و اخلاق مردم ایران قادر به مقاومت نخواهند بود.

در همین زمان،ماجرای گروگانگیری گسترده تر شد. هر چند که باز هم پای ایران در میان است، اما این بار دیگر ایران قربانی آن به شمار می رود. قضیهٔ گروگانگیری دوم، از نظر بُعد کنونی و آتی، تأثیری کم تر از اولی ندارد.

اگرچه معمولاً با کشوری که اتباعش به گروگان گرفته شده اند همدردی می شود، با این همه، استفاده از افکار عمومی جهان برای ایران آن قدرها آسان نیست. درست است که ایران برای توجیه به گروگان گرفتن آمریکائی ها دلائلی کم و بیش سیاسی می آورد، اما خواست های مهاجمان سفارتخانهٔ ایران در لندن هم ظاهر شسته رفته ئی دارد: دولت ایران باید حقوق ملت ایران را به رسمیت بشناسد. علاوه بر این، کشوری که نمایندگان سیاسیش به گروگان گرفته شده اند، همیشه دلیر و بی پروا اعتراض می کند؛ اما مسوءولان سیاست خارجی ایران بیش ترین کاری که تاکنون توانسته اند، سپردن قضیه به دست پلیس انگلستان بوده است. بنی صدر در پاسخ به پیام تاچر –نخست وزیر انگلستان- اعلام کرده است که ترجیح می دهد همهٔ گروگان ها بمیرند و تسلیم درخواست های مهاجمان نشود.

در برخورد با ماجرای گروگانگیری در لندن، نخستین مشکل در آمیختن جنبه‌های سیاسی و اخلاقی است. دولت ایران، البته، می‌تواند به‌دولت انگلستان اعتراض کند که مصونیت دیپلمات‌هایش حفظ نشده، اما با این واقعیت روبه‌روست که خود دست به‌گروگانگیری زده است و بناچار، دائماً باید تلاش کند تا ماجراهای تهران و لندن جدا از یکدیگر بررسی شوند. صدور بیانیه‌های اعتراض‌آمیزی نظیر آنچه دولت‌ها در این گونه موارد منتشر می‌کنند، در این مورد برای دولت ایران مایۀ ریشخند خواهد بود.

مهاجمان سفارت ایران کیستند، نخستین فرضی که مطرح شد وابستگی آن‌ها به‌عراق بود که اتهامی دور از ذهن به‌نظر نمی‌رسد. دیپلمات‌های عراقی در کارهای غیرقانونی و زدوخوردهای گانگستری در کشورهای دیگر اخراج می‌شوند. با توجه به‌سابقۀ عراق در این قبیل فعالیت‌ها، هجوم بردن و گرفتن و کشتن اتباع کشورهای دیگر – و نیز خود عراقی‌ها – از دولت آن کشور هیچ بعید نیست.

فرض دوم این است که آمریکا و انگلستان مستقیماً دراین کار دخالت دارند. در این حالت، ضمن بیش‌تر گیج کردن مسؤولان حکومت ایران و درگیر کردن مقاماتِ قدرت سرِ خود به‌اقدامات پراکنده و متناقض، دست به‌یک گروکشی واقعی می‌زنند: گروگان‌های‌مان را بدهیدف گروگان‌هاتان را بگیرید. – پیداست که در این معامله، دولت ایران نمی‌تواند جز تبلیغ برای ارزش شهادت، دست به‌هیچ واکنش قاطعی بزند. در هر حال، مارگرت تاچر در پیامی به‌بنی‌صدر به‌نحوی ضمنی ایران را مسؤول عادی کردن عمل اشغال سفارتخانه‌ها، گروگانگیری و نقض مصونیت دیپلمات‌های خارجی دانسته است.

فرض سوم می‌تواند چنین باشد که مهاجمان به‌راستی ایرانیان عرب نژادند و سرکوبی بی‌قید و شرط دریادار مدنی و آسیابِ دادگاه‌های انقلاب خوزستان که مدام حکم اعدام بیرون می‌دهد کار را به‌این جا کشانده است. محاکمات سرپائی دادگاه‌های انقلاب خوزستان – که می‌توان دادگاه‌های صحرائی، در مخوف‌ترین شکل ممکن به‌حساب‌شان آورد – و اعدام‌های فوری و دستجمعی سرانجام می‌تواند به‌چنین انفجاری بینجامد. وجود روابط عشیره‌ئی و توطئه‌چینی سران قبائل از یک سو، و از سوی دیگر سرکوبی شدید سازمان‌های سیاسی مترقی محلی و اساساً کمبود چنین سازمان‌هائی در خوزستان نیز به‌نوبۀ خود فضا را برای واکنش‌هائی از این قبیل مساعد می‌کند.

اما می‌توان شواهدی یافت که حتی اگر فرض آخر صادق باشد، ماجرا درهمین حد نخواهد ماند. ایرانی بودن و احتمال صداقت مهاجمان در حرفی که می زنند مانع از آن نمی شود که غرب، بیدرنگ از کل ماجرا به سود خود بهره‌برداری کند. سود فوری این ماجرا برای غرب این است که روی گروگان ‌های آمریکائی دست به‌معامله بزند؛ و بهرۀ درازمدتِ آن می‌تواند فراهم آوردن مقدمات اجرای طرح‌های پیچیده‌تری باشد.

با آن که قاعدتاً دولت‌های غرب در محکوم کردن امرِ گروگانگیری هیچ گونه انعطافی نشان نمی‌دهند، در این مورد خاص، مقامات انگلیسی از همان ابتدا به‌ارزش گذاری بر انگیزۀ مهجمان پداخته‌اند. در حالی که سازمان‌های تندروِ فلسطینی در نظر غرب «تروریست» شمرده می‌شوند، کمیسر اسکاتلند یارد در اشاره به‌مهاجمان سفارتخانۀ ایران گفته است که «نظر ما دربارۀ درستی یا نادرستی انگیزۀ آن‌ها هرچه باشد، باید بدانند که بر آوردن خواست‌های‌شان در توان ما نیست.»

از سوی دیگر، ادعای مهاجمان که اهل «عربستان»اند، بارها در رسانه‌های خبری غرب تکرار خواهد شد تا جائی که «عربستان» در فرهنگ خبری و سیاسی جهان معادل استان خوزستان ایران شناخته شود. عراق، حتی اگر در ماجرا دخالتی نداشته باشد، از این نکته با شادی استقبال می‌کند.

تبلیغاتی از این قبیل، زمینه‌ئی برای طرح‌های آینده فراهم خواهد کرد تا حاکمیت ایران بر خوزستان را تردیدپذیر جلوه دهد. شاید امروز نتوان با قاطعیت گفت که سیاستمداران غرب برای جدا کردن خوزستان ازایران طرحی دقیق در دست دارند. اما کم و کیف ماجرائی مانند گروگانگیری در سفارت ایران هر چه باشد، غرب یقیناً فرصت را برای همدردی‌های ضمنی با «مبارزان» (که معمولا درغرب منفورند) و فراهم کردن زمینۀ تجزیه ایران از دست نمی‌دهد. مسائل جاری ایران، ضعف دولت، و احتمال کشتار وسیع و جنگ داخلی، تصمیم غرب را به‌دخالت مستقیم برای حمایت از یک جناح و لاجرم خطر قطعنفت ایران به‌روی کشروهای صنعتی را به‌همراه می‌آورد. بنابراین پیش از روشن کردن هر آتشی باید نفت را از میدان به‌سلامت به‌در برد.

در این لحظه، تفکیک مفروضات و عموال احتمالی اشغال سفارت ایران هنوز ممکن نیست. اما آنچه واقعیت دارد این است که مجموعۀ اشخاص، محافل، و دستگاه‌هائی که در اصطلاح «حکومت ایران» خوانده می‌شوند از حل، و گاهی حتی درک مسائل اجتماعی در مانده‌اند؛ و این خود به‌خود زمینه را برای برنامه‌ریزی و دخالت قدرت‌های خارجی آماده‌تر می‌کند.

بنی‌صدر روزبه‌روز حسابش را از شرکای حکومت بیش‌تر جدا می‌کند و آن‌ها را به‌حاشیۀ میدان می‌راند. حرف او در دانشگاه تهران در اشاره به‌«تولد حاکمیت دولت» لفاظّی صرف نبود. رویدادهای چند روز بعد نشان داد که بنی‌صدر احتمالاً آیت‌الله خمینی را متقاعد کرده که برنامه‌های آشوب‌طلبانۀ سران حزب جمهوری اسلامی به‌سود حکومت نیست. روز اول ماه مه، بنی‌صدر به‌اصفهان رفت تا میتینگ و سخنرانیِ خودش را شخصاً راه بیندازد و ناچار نباشد با سران حزب شریک شود.

جدا از تاکتیک‌های بنی‌صدر برای عقب زدن باند رقیب، در سیاست او چیز بدیعی به‌چشم نمی‌خورد: نشان دادن چماق بزرگ و مشت آهنین؛ تبلیغات کلیشه‌ئی که گویا عده‌ئی آشوبگر مزاحم مردم کردستان شده‌اند و هرگاه بیرون بروند دولت به‌کردها پاداشی درخور خواهد داد؛ تظاهر به‌این که ارتش را در کنترل دارد، اما در واقع در پی فرماندهان ارتش می‌دود و سعی در توجیه اقدامات‌شان دارد (درست مانند بختیار که با تمام قوا از رنجاندن فرماندهان ارتش پرهیز می‌کرد). جالب است که با آن همه موعظه‌های بنی‌صدر درنفی سانسور، حتی مطبوعات نیمه جان هم نتوانستند به‌پیام استمداد عزالدین حسینی برای صلیب سرخ و والدهایم اشاره‌ئی بکنند، رادیو – تلویزیون که جای خود دارد.

آیا بنی‌صدر تصور می‌کند که بازگشت به‌شرائط «عادیِ» گذشته امکان‌پذیر باشد؟ حتی در این صورت نیز در هم کوبیدنِ مداومِ شهرهای کردستان، راهِ بی‌بازگشتِ «زمین سوخته» است. ارتش تقریباً حداکثر نیرویش را به‌کار انداخته تا شهرهای کردستان را از دور، با توپخانه، و از هوا با راکت نابود کند. مهباد را در محاصرۀ اقتصادی می‌گذارند و راه‌ها را مسدود می‌کنند – حال آن که محاصرۀ اقتصادی آمریکا محکوم می‌شود. حتی اگر در این کشور هیچ اتفاقی نیافتاده بود و مردم پادگان‌ها را نگشوده بودند، باز رفتار حکومت در کردستان جائی برای بازگشت به‌شرائط «عادی» باقی نمی‌‌گذاشت. بنی‌صدر «خودمختاری» را غیر قابل قبول می‌داند اما در برابر آن «تجزیه‌طلبانه» عمل می‌کند، چرا که شیوۀ برخورد خود او و ارتش با مسألۀ کردستان، تنها به‌جنگ با «کشوری خارجی» شباهت دارد. بنی‌صدر در آرزوی بازگشت به‌زمان گذشته است، اما راهی که می‌رود او را هر چه بیش‌تر از موقعیت دلخواهش دور می‌کند. برگشتن مردم کردستان به‌خانه‌های‌شان و اطاعت از استاندار منصوب تهران، دیگر امکان ندارد – دست کم به‌این دلیل ساده که در چند شهر کردستان کم‌تر خانه‌ئی باقی مانده و بسیاری خانواده‌ها نابود شده‌اند و در یک ماه گذشته شمار آوارگان کرد به‌چندین ده هزارتن رسیده است.

هیچ قوم و ملّتی با اجرای سیاست «زمینِ سوخته» نابود نشده است و فرماندهان ارتش باید این نکته را از تجربۀ ویتنام آموخته باشند. در هر حال، بنی‌صدر هم شاید روزی دریابد که بازگشتِ به‌گذشته ممکن نیست. اما ممکن است که در آن زمان دیگر برای هیچ کاری فرصت نداشته باشد.

م. مراد 13 اردیبهشت 59

پاورقی‌ها

1. ^ یکی از روزنامه ها نوشت که نه تنها عصر جمعه پیش از تاریک شدن هوا چند هلیکوپتر آمریکائی را با راکت زده اند، بلکه فردا صبح هم جت های نیروی هوائی ایران دوباره به سراغ آن ها رفته اند (صبح آزادگان، ۷ اردیبهشت ۵۹). در جای دیگر، خبرگزاری فرانسه به نقل از روزنامهٔ اونیتا –ارگان حزب کمونیست ایتالیا – خبر داد که روز ۲۳ آوریل (سوم اردیبهشت) یک هواپیمای 130-C ایرانی که حاضر به اعلام هویت خود نبود وادار به فرود اجباری در جنوب شهر رم شد. اونیتا گزارش داده که در این هواپیما ده نظامی ایرانی بوده اند و حرکت هواپیما بسیار مشکوک بوده است. (بامداد، ۱۰ اردیبهشت ۵۹).
2. ^ البته قطب زاده، مثل همیشه، در ستیز با عقل و شرع و عرف و منطق و عدالت و بی پرواست. او، بی آن که صاحب مسند قضاوت باشد اعلام کرده است که «اگر خون از دماغ گروگان ها بیاید ۹۱ زندانی مورد بحث اعدام خواهند شد»(کیهان، ۱۳ اردیبهشت). بی آنکه توضیح بدهد این زندانی ها کیستند، اتهام شان چیست، چه ارتباطی با مهاجمان دارند، و چگونه می توان بی محاکمه اعدام شان کرد. اگر فرصتی می بود، نمایش خلخالی و حکم قطب زاده می توانست موضوعی باشد برای رساله هائی دور و دراز در باب فرهنگ، انحطاط فرهنگ و فرهنگ منحط.