آب و عطش ۱

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۲۷

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۲۸

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۲۹

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۰

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۱

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۲

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۳

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۴

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۵

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۶

کتاب جمعه سال اول شماره ۴ صفحه ۱۳۷

درآمد: آشنائی با جزیره هرمز

جزیره هرمز در 18 کیلومتری جنوب شرقی بندر عباس و در دهانه خلیج فارس واقع شده است. از نظر تقسیمات کشوری، هرمز تابع شهرستان قشم از استان هرمزگان (بندر عباس) است.

نزدیک‌ترین فاصله میان هرمز تا ساحل بندر عباس حدود 9 کیلومتر است و فاصله آن با هر یک از جزایر قشم و لارک 18 کیلومتر است.

بیش‌تر قسمت‌های این جزیره کوهستانی است، اما در شمال و غرب جزیره جلگه‌های کوچک و همواری وجود دارد.

«طبقات خاک جزیره که به «طبقات هرمزی» معروف است آمیخته‌ئی است از شیست‌های رستی و ماسه‌ئی و قطعات گچی و نمکی»

جزیره فاقد آب شیرین است. چرا که به دلیل وجود طبقات نکی جزیره، آب تمام چشمه‌ها شور است. و باز به دلیل همین طبقات نمکی است که آب چاه‌ها نیز تلخ و غیر قابل آشامیدن است. هرمز فاقد رودخانه آب شیرین است. چشمه‌هایی که از ارتفاعات وسط جزیره می‌جوشد نیز شور و در بستری از نمک جاری است.

رگه‌های ضخیمی از خاک سرخ که در قسمت جنوبی جزیره وجود دارد، و نیز کوه‌‎های نمک، که در نقاط کوهستانی جزیره فراوان است، امکانات مناسبی برای فعالیت‌های معدنی استخراج خاک و نمک در جزیره فراهم آورده است.

هوای جزیره گرم و مرطوب و میزان بارندگی در جزیره بسیار ناچیز است.

فقدان آب شیرین و محدود بودن خاک مناسب برای رویش گیاه، ناچیز بودن پوشش گیاهی هرمز را موجب شده است. تنها در قسمتهایی از خاک جزیره بوته‌های خودرو و در نقاط محدودتری تعدادی درخت بصورتُنُک وجود دارد. به دلیل نبودن آب شیرین و شور بودن خاک فعالیت‌های تولیدی کشاورزی در جزیره ناممکن است.

مشکل فقدان آب شیرین عمده‌ترین مسئله اجتماعی ساکنان این جزیره است. کم یا بیش همه آب آشامیدنی جزیره را با دو «دوبه» روزانه از بندرعباس به جزیره می‌آورند. گنجایش دوبه‌ها و آب انبارهای موجود در جزیره بیش از 8 لیتر در روز نمی‌تواند باشد. قیمت تقریبی هر 18 لیتر آب (در پیت‌های بنزین) در جزیره حدود 8 ريال است. چون توزیع و فروش توسط اداره معدن خاک سرخ صورت می‌گیرد، تنها برای خانوارهای شاغل در معدن تخفیفی در قیمت آب بها قائل می‌شوند.

خرید آب از آب انبار، با توجه به این مسئله که خانوارها ناگزیرند آب آشامیدنی را بطور روزانه تامین کنند، در مقابل آب انبار به چشم می‌خورد.

جزیره از نظر بهداشت و درمان وضع رقت‌انگیزی دارد. بدلیل فقدان حمام، استحمام عمدتاً در آب دریا انجام می‌گیرد، و از آن رو که در جزیره محل ویژه‌ای برای معدوم کردن و حتی انبار کردن زباله وجود ندارد، زباله‌ها را درساحل دریا خالی می‌کنند و مد آب نیز آن را با خود به دریا می‌برد و در نتیجه آب‌های حاشیه ساحل بسیار آلوده و متعفن است، از این رو در حال حاضر آب دریا به مهم‌ترین مرکز انتقال بیماری‌های واگیر مبدل شده است.

تراخم، جوش‌های چرکین، بیماری‌های انگلی و روده‌ای، بیماری‌های قارچی در جزیره بسیار رواج دارد. این بیماری‌ها عمدتاً ناشی از کمبود آب، عدم رعایت بهداشت، آلودگی محیط زیست، آلودگی آب دریا، فقدان ویتامین (عدم مصرف میوه و سبزیجات و ...) فقر غذایی و عد تنوع غذایی است.

از هر ده نفر ساکن جزیره یک نفر به علت ابتلاء به تراخم به‌کلی نابیناست، و مابقی نیز اغلب مبتلا به تراخم‌اند.

جمعیت چزیره در حدود 3000 نفر است. این تعداد در میان 588 خانوار توزیع شده است. عسمت عمده خاوارهای ساکن هرمز مهاجرانی‌اند که در چند دهه گذشته از جامعه باغبانی روستاهای اطراف میناب به این جزیره کوچ کرده‌اند.

ساکنان جزیره را متوان به چهار گروه اجتماعی اصلی، یعنی صیادان، سوداگران، کارگران و کارکنان دولت تقسیم کرد. گروه اجتماعی صیادان هم به دلیل کثرت و هم به دلیل کارکرد اقتصادی در حیات اجتماعی جزیره مهمترین نقش را ایفا می‌کند.

محور اساسی فعالیت اقتصادی اهالی در وهله اول صید میگو و ماهی و سپس کار در معدن خاک سرخ و آنگاه خدمات و فعالیت‌های سوداگری است. درواقع حیات اقتصادی جزیره متکی به فعالیت صیادی است. در حدود نیمی از شاغلان مرد جزیره به صیادی و جاشوئی اشتفال دارند، و هم از اینجاست که حیات اجتماعی و نیز ساکنان جزیره تا حدود زیادی تابع روابط حاکم بر فعالیت‌های صیادی است.

صیادی در جزیره هرمز به مثابه یک فعالیت اقتصادی عمده به سه عامل مهم ابزار وسایل، نیروی کار(صیادان) و منابع (محل‌های صید) بستگی دارد. در اینجا کوشش می‌شود ابعاد، فعالیت‌ها و ویژگی‌های هر یک از این سه عامل در یک کل همبسته بررسی شود.

وسایل و ابزار صید

کار صیادی بیش از هر چیز مبتنی بر وجود وسایل ویژه صید است، همچون تور، قلاب و مانند این‌ها. محور کار صیادی بر شالوده استفاده از منابع غذایی موجود در آب است، این منابع غذایی شامل آبزیانی است که در فصول مختلف سال مکان ثابتی ندارند و بنابه شرایط طبیعی و موقعیت‌های جوی در هر یک از فصول سال مکان ویژه‌ای را در دریا برمی‌گزینند. از این رو کار صیادی ضرورتا بر محور استفاده از وسایل نقلیه دریایی، مانند قایق و موتورلنج و غیره، برای تعقیب صید یا رسیدن به محل صید می‌گردد.

وجود این وسایل نقلیه دریایی در فعالیت اقتصادی جزیره اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که کارکرد این وسایل در فرآیند اقتصادی صید ضرورت اجتناب ناپذیر دارد.

وسایل نقلیه دریایی:

موتور لنج: درجزیره هرمز حدود 18 فروند موتور لنج با ظرفیت 2 تا 50 تن وجود دارد. در حدود 79 درصد از این موتور لنج‌ها بیش از 20 تن ظرفیت دارد. از 18 فروند موتور لنج موجود تنها دو فروند به صید ماهی نیز می‌پردازد. با موتور لنج‌های دیگر فقط میگو صید می‌کنند. و در عین حال همه این موتور لنج‌ها به حمل و نقل و مسافرکشی نیز می‌پردازند. این فعالیت جنبی عمدتا در فصل ممنوعیت صید انجام می‌گیرد.

مالکیت موتور لنج‌ها عموما مشترک میان چند نفر است. تنها در موارد معدودی مالکین موتور لنج خود به عنوان صیاد در کار صید شرکت می‌کنند.

از ده سال قبل تا کنون به تعداد موتور لنج‌ها افزوده شده است. بی‌شک افزایش تعداد موتور لنج‌ها در سال‌های اخیر بیش‌تر به دلیل عمومیت یافتن صید میگو در جزیره و سودآوری این صید است.

قایق موتوری: درحال حاضر در حدود 21 قایق موتوری در جزیره می‌توان یافت، و بیش‌تر این تعداد مربوط به سال‌های اخیر است، که اغلب آن‌ها به جوانان جزیره تعلق دارد. مشارکت این قایق‌ها در کار صید بسیار ناچیز است. اما در مجموع قایق موتوری در کل فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر صید کارکرد مهم و ویژه‌ای دارد. در غالب موارد حمل صید به عهده این قایق‌هاست و نیز قایق‌های موتوری عموما به دنبال موتور لنج‌های غیر محلی، که در حوالی هرمز به صید اشتغال دارند، حرکت می‌کنند و از طریق خرید و فروش ماهی و میگوهای صید شده نقش مهمی را در مجموع این فعالیت اقتصادی ایفا می‌کنند. به نوعی فعالیت پیله‌وری دریایی اشتغال دارند، که البته سودآور نیز هست. هم از این رو در سال‌های اخیر خرید و فروش قایق موتوری با اقبال فراوانی روبرو بوده است.