تعهد اجتماعی و نویسندگان آمریکای لاتین: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۳۴: | سطر ۳۴: | ||
به این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به قلمرو واقعیت های عینی تبدیل شد؛ داستان نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله نویسان بزرگ ما مثل "سارمیتو"{{نشان|2}}، "مارتی"{{نشان|3}}، "گونزالس پرادا"{{نشان|4}}،"رودوه"{{نشان|5}}، "واس کونسلوس"{{نشان|6}}، "خوزه کارلوس ماریاتگی"{{نشان|7}} صادق است که بررسی کتاب هاشان برای درک کامل واقعیت های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به نظر می رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می پرداختند هم مصداق دارد. بی هیچ گونه مبالغه ئی می توان گفت که معتبرترین و مشخص ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح های داستان نویسان، ستمگری های اجتماعیِ طبقة حاکم را اعلام و برملا می کرد. | به این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به قلمرو واقعیت های عینی تبدیل شد؛ داستان نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله نویسان بزرگ ما مثل "سارمیتو"{{نشان|2}}، "مارتی"{{نشان|3}}، "گونزالس پرادا"{{نشان|4}}،"رودوه"{{نشان|5}}، "واس کونسلوس"{{نشان|6}}، "خوزه کارلوس ماریاتگی"{{نشان|7}} صادق است که بررسی کتاب هاشان برای درک کامل واقعیت های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به نظر می رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می پرداختند هم مصداق دارد. بی هیچ گونه مبالغه ئی می توان گفت که معتبرترین و مشخص ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح های داستان نویسان، ستمگری های اجتماعیِ طبقة حاکم را اعلام و برملا می کرد. | ||
| − | ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که “Indigenismo” نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم تا نخستین دهه قرن حاضر تمامی توجهش را به وضع زندگی دهقانان، سرخ پوست "آند" و مشکلات زندگی آن ها به عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ پوستان، سه قرن پس از استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به Latifundistas و Gamonales که گاهی | + | ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که “Indigenismo” نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم تا نخستین دهه قرن حاضر تمامی توجهش را به وضع زندگی دهقانان، سرخ پوست "آند" و مشکلات زندگی آن ها به عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ پوستان، سه قرن پس از استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به Latifundistas و Gamonales که گاهی مالک زمین هائی به وسعت یک کشور اروپایی بودند و با قدرت و تسلط مطلق خود با سرخ پوستان رفتاری به مراتب بدتر از حیوانات داشتند و آن ها را ارزان تر از گاوهای خود به معرض فروش می گذاشتند. نخستین نویسنده این گروه، زنی بود به نام "کلوریندا ماتو دو ترنر{{نشان|8}} (1854تا 1909) که خواننده مشتاق و خستگی ناپذیرِ آثار "امیل زولا" داستان نویس فرانسوی و نیز آثار فیلسوفان اثبات گرا بود. داستان او موسوم به Ave Sin Nido در واقع گشینده راه تازه ئی بود. به سوی پذیرش نوعی تعهد و مسئولیت اجتماعی به خصوص برای تشریح مشکلات و مسائل زندگی سرخ پوستان، یعنی راهی که نویسندگان امریکای لاتین می بایست در پیش می گرفتند. نویسنده در این داستان به بررسیِ جزء به جزء زندگیِ دهقانان از همه زوایا پرداخته است و بی عدالتی ها را برملا کرده ارزش های و سنت های فرهنگ سرخ پوستی را مجدانه کشف و ستایش کرده است، فرهنگی که تا آن زمان به نحوی باورنکردنی و مشئوم، از طریق فرهنگ رسمی و وارداتی، بر طبق برنامه ئی از پیش تنظیم شده به فراموشی سپرده شده بود. برای تحقیق و تحلیل تاریخ روستائی این سرزمین و درک سرنوشت غمبار ساکنان "آند" از زمان رهایی آن ها از یوغ استعمار، راه دیگری جز مطالعه آثار این نویسندگان وجود ندارد. این آثار در واقع بهترین و گاهی تنها گواهی این جنبه از واقعیت زندگی مردم امریکای لاتین است. |
| + | |||
| + | آیا من، با این حرف ها دارم ادعا می کنم که این آثار ادبی و این نوع ادبیات، به خاطر تعهد و التزام اجتماعی و اخلاقی نویسندگان شان، لزوماً ادبیات خوبی است؟ که این ادبیات به خاطر نیات والا و به خاطر دلاوری هاشان در شکستن سکوت درباره مشکلات واقعی جامعه و نیز به خاطر مشارکت در حل این مشکلات، ماحصلی هنرمندانه به شمار می آید؟ به هیچ وجه. آنچه که در این رهگذر به وجود آمد، در حقیقت چیزی بود متناقض ادبیات ناب. اظهار نظر بدبینانه "آندره ژید" که زمانی گفته است با نیت خیر هم می شود ادبیات بدی داشت، دریغا که شاید در این زمینه درست درآید.این گونه ادبیات از نظرگاه تاریخی و اجتماعی چه بسا که حائز اهیمت بسیار باشد، اما فقط در موارد استثنائی است که اهمیت ادبی نیز پیدا می کند. این داستان ها و شعرهائی که به وطر کلی بسیار شتاب زده نوشته می شود و انگیزه آفرینش شان، موقعیت حاضر و روزمره و شور پیکارجوئی و وسوسه برملا ساختن ستمگری های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری ها است، معمولاً فاقد | ||
نسخهٔ ۲۶ ژوئن ۲۰۱۱، ساعت ۲۰:۵۸
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
ماریو واگاس لوسا از سرشناس ترین و مطرح ترین نویسندگان امروز امریکای لاتین است. اهل «پرو» و چهل و چهار ساله است. منتقد و محقق و داستان نویس است. کتابی هفتصد صفحه ئی در نقد و بررسی آثار گارسیا مارکز، شش هفت داستان بلند، سه چهار مجموعه قصه های کوتاه و مقالات و نقدهای بسیار نوشته است. آثارش به بیش تر زبان های دنیا ترجمه شده است. پابلو نرودا چندین سال پیش، در مصاحبه ئی از او به عنوان نویسنده ئی عالی و امید بلاتردید ادبیات فردای آمریکای لاتین نام برده است.
خوزه ماریا آرگونه داس، یکی از نویسندگان اهل پرو، روز دوم ماه دسامبر سال 1969 در یکی از کلاس های درس دانشگاه کشاورزی "لامولینا" در شهر "لیما" خودکشی کرد. "آرگوئه داس" بسیار دوراندیش و بصیر بود و برای این که به علت خودکشی اش کسی مزاحم همکاران و دانشجویان نشود، منتظر مانده بود تا همه، دانشگاه را ترک کنند. نزدیک جسدش، نامه ئی پیدا شد که در آن جزئیات مراسم دفن و محل برگزاری مجلس ختم و اسم و رسم کسی که باید خطابه نهایی را در گورستان بخواند مشخص شده بود. همچنین وصیت کرده بود که یکی از دوستان سرخ پوستِ موسیقیدانش، بر سر گور او، آلات موسیقی huaynos و mulizas را که مورد علاقه اش بود بنوازد. وصیت هایش همه براورده شد و " آرگوئه داس" که وقتی زنده بود، مردی بسیار فروتن و خجالتی بود. مراسم دفنی بسیار شکوهمند داشت.
چند روز بعد اما، چند نامه دیگر، اینجا و آنجا از او پیدا شد. این نامه ها هم، حاوی جنبه های دیگری از آخرین وصیّت هایش بود که خطاب به آدم های مختلفی نوشته شده بود: ناشر آثارش، دوستانش، روزنامه نویس ها، دانشگاهیان و سیاستمداران. مهم ترین موضوع این نامه ها، البته مسأله مرگش بود یا بهتر بگویم دلائلی که منجر به خودکشی اش شده بود. این دلائل در هر نامه ئی، جنبه دیگرگونی به خود می گرفت. در یکی از نامه ها عنوان کرده بود که به این علت تصمیم به خودکشی گرفته که احساس کرده دیگر کارش به عنوان یک نویسنده تمام شده است، و دیگر در خود انگیزه و اراده ئی برای خلق اثر نمی بیند. در نامه ئی دیگر، دلائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را عنوان کرده بود که دیگر تاب تحمل فلاکت و بدبختی دهقانان پروئی، مردمی از جوامع سرخ پوست که خود در میان آن ها بزرگ شده بود را نداشت؛از بحران های فرهنگی و آموزشی کشورش شدیداً دلتنگ و دلریش شده بود، سطح نازل و ماهیت خوار و خفیف مطبوعات و نمای مسخره ئی که از "آزادی" در "پرو" نشان می دادند. تحمل او را به سر آورده بود و مطالبی دیگر از این دست.
در این نامه های تلخ و تکان دهنده ما طبعاً با بحران های شخصی و روحی شدیدی که " آرگوئه داس" با آن ها دست به گریبان بود آشنا می شویم. این نامه ها در واقع فریاد نومیدانه انسان دردمندی است که در سراشیبی گرداب، از بشریت در خواست مدد و غمخواری می کند. و نه فقط چنین است بلکه خود نوعی شهادت بالینی نیز هست. مطالب این نامه ها در عین حال، خود نمودار روشنی است از وضع و موقعیت حساس نویسندگان امریکای لاتین، از اختناق ها و مشکلات همه جانبه ئی که ادبیات را در کشورهای ما سخت تحت فشار قرار داده و تنگ و محدود کرده در بسیار مواقع به نابودی اش کشانده است.
در امریکا، در اروپای غربی، نویسنده بودن به طور کلی یعنی قبل از هر چیز (و معمولاً فقط) به عهده داشتن مسئولیت شخصی، مسئولیت کسب توفیق، به دقیق ترین و درست ترین شیوه ها، در خلق اثری که به خاطر ارزش های هنری و اصالتش، به زبان و فرهنگ مملکتی غنا ببخشد. در "پرو" ، در "بولیوی"، در "نیکاراگوئه" و در جاهای دیگر امریکای لاتین، نویسنده بودن در عین حال به معنی به عهده داشتن مسئولیت اجتماعی نیز هست: در عین حالی که به خلق یک اثر ادبی شخصی می پردازی ، باید که از طریق نوشتن و نیز از طریق عمل، همچون شرکت کننده فعالی در حل مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه ات نیز خدمت کنی، اگر خواستی کناره بگیری و همه نیرویت را منحصراً متوجه کار شخصی خودت کنی، شدیداً شماتت و مؤاخذه خواهی شد یعنی در ساده ترین شکلش، موجودی بی مسئولیت و خودپسند قلمداد می شوی و در بدترین شکل، به عنوان حتی شریک و همدست در پیدایش همه بلایائی که گریبانگیر جامعه است مانند: بیسوادی، فلاکت، استثمار، بی عدالتی و خشک اندیشی که خود حاضر نبوده ای با آن ها بجنگی، مطرود خواهی شد. "آرگوئه داس" پس از تدارک اسلحه ئی که می خواست خود را با آن خلاص کند، در واپسن لحظات عمر، کوشید تا با نوشتن این نامه ها، به آن وظیفه وجدانی و اخلاقی که همه نویسندگان امریکای لاتین را به قبول تعهد و التزام اجتماعی و سیاسی مکلف می سازد، به نوعی جامه عمل بپوشاند. چرا مسأله به این گونه است؟ چرا نویسندگان امریکای لاتین نمی توانند مانند عمتای امریکائی و اروپائی خود هنرمند و صرفاً هنرمند باقی بمانند؟ چرا باید علاوه بر هنرمند بودن، اصلاحگر، سیاستگر، انقلابی و اخلاق گرا هم باشند؟ پاسخ در موقعیت اجتماعی خاص امریکای لاتین و مشکلاتی که این کشورها با آن مواجه اند نهفته است. البته هر کشوری مشکلاتی دارد، اما در بسیاری از بخش های امریکای لاتین، چه در گذشته و چه در زمان حال، مشکلاتی که ملموس ترین واقعیات روزمره مردم را تشکیل می دهد، نه فقط در ملاء عام و آزادانه مطرح و تحلیل نمی شود که معمولاً یا وجودش را انکار می کنند و یا موضوع را به سکوت برگزار می کنند. وسیله ئی وجود ندارد که بتوان از طریق آن، این مشکلات را مطرح کرده به اطلاع همگان رسانید زیرا مؤسسات سیاسی و اجتماعی، سانسور شدیدی بر رسانه های خبری و همه شبکه های ارتباطی اعمال می کنند. برای مثال اگر امروز به رادیو و ماکز سخن پراکنی شیلی گوش بدهی یا تلویزیون آرژانتین را تماشا کنی. حتی کلمه ئی هم درباره زندانیان سیاسی، درباره تبعید، درباره شکنجه و درباره نقض حقوق بشر در این دو کشور که علناً وجدان و شرف بشری را پایمال کرده اند، نخواهی شنید. در عوض البته، اطلاعات دقیق وکاملی درباب نابرابری ها و بی عدالتی های موجود در کشورهای کمونیست به شما داده خواهد شد. برای مثال اگر، روزنامه ها و نشریات روزانه کشور مرا که البته تماماً توقیف شده است و اکنون دولت ان را کنترل می کند بخوانی، حتی کلمه ئی درباره دستگیری های پی در پی و مداوم رهبران کارگران و یا درباره تورم مهلکی که عملاً بر زندگی هر کس اثر گذاشته است، نخواهی یافت. در عوض آنچه که می خوانی فقط در این باره است که "پرو" چه کشور خوشبخت و سعادتمند و موفقی است و ما اهالی پرو تا چه حد فرمانروایان نظامی خود را دوست داریم و به آن ها عشق می ورزیم.
آنچه که درباره مطبوعات، تلویزیون و رادیو صادق است در بسیاری موارد در باب دانشگاه ها نیز مصداق پیدا می کند. دولت دائماً در کوچک ترین امور آن ها دخالت دارد؛ معلمان و دانشجویانی که مخالف نظام حاکم باشند یا از دید دولت خرابکار به حساب آیند، به سادگی از کار برکنار می شوند. تمامی برنامه های درسی با توجه به ملاحظات خاص سیاسی تنظیم می شود. برای نشان دادن این واقعیت که « خط مشی فرهنگی» تحمیلی تا چه درجه ئی در کار کنترل و محدودسازی به افراط بی حاصل می پردازد، کافی است که به خاطر بیاورید مثلاً در آرژنتین و شیلی و اروگوئه، دانشکده های جامعه شناسی کلاً و به طور نامحدود تعطیل شده است چرا که دروس علوم اجتماعی را دروسی "مخرب" به شمار آورده اند. خوب، در جائی که نهادهای فرهنگی و آکادمیک، این گونه تسلیم اختناق و سانسور شود، دیگر جائی برای بحث و توضیح آزادنه مسائل جاری سیاسی و اجتماعی و اقتصادی متصور نیست. در بسیاری از کشورهای امریکای لاتین دانش آکادمیک نیز همچون مطبوعات و رسانه های گروهی، قربانی نادیده انگاشتن تعمدی حوادثی است که عملاً در جامعه رخ می دهد. این خلاء را ادبیات پر کرده است.
این البته پدیده تازه ئی نیست. حتی از دوران مستعمراتی و بخصوص از زمان " استقلال" (که در حصول آن روشنفکران و نویسندگان نقش مهمی به عهده داشتند) در سراسر امریکای لاتین، داستان و شعر و نمایشنامه ( به آن گونه که "استاندال" در جائی گفته است که از داستان توقع دارد) آئینه هائی بود که مردم امریکای لاتین می توانستند چهره های واقعی خود را در آن ببینند و به بررسی رنج و مشقت های شان بپردازند. آنچه که به علل سیاسی در مطبوعات و دردانشگاه ها انعکاس نمی یافت یا تحریف می شد، تمامی شرارت ها و نابسامانی هائی که نخبگان نظامی و اقتصادی حاکم بر این کشورها، پنهان و مدفونش می ساختند، شرارت هائی که هرگز نه در خطابه های سیاستگر و نه در تالارهای سخنرانی دانشگاه ها ذکری از آنان به عمل نمی آمد و نه در کنگره ها به انتقاد گرفته می شد و نه در مجله ها مورد بحث قرار می گرفت، وسیله بیانی تازه ئی در ادبیات پیدا می کرد. به این ترتیب چیزی غریب و متناقض رخ نمایاند. قلمرو خیال در امریکای لاتین به قلمرو واقعیت های عینی تبدیل شد؛ داستان نویسی جانشین علوم اجتماعی شد؛ بهترین آموزگاران مسائل واقعی ، رؤیاگرایان و هنرمندان ادبی شدند و این نه فقط درباره مقاله نویسان بزرگ ما مثل "سارمیتو"[۱]، "مارتی"[۲]، "گونزالس پرادا"[۳]،"رودوه"[۴]، "واس کونسلوس"[۵]، "خوزه کارلوس ماریاتگی"[۶] صادق است که بررسی کتاب هاشان برای درک کامل واقعیت های تاریخی و اجتماعی کشورشان واجب و حتمی به نظر می رسد، بلکه در مورد نویسندگانی نیز که فقط به آفرینش انواع آثار ادبی مانند داستان، شعر و نمایشنامه می پرداختند هم مصداق دارد. بی هیچ گونه مبالغه ئی می توان گفت که معتبرترین و مشخص ترین شرحِ مشکلات واقعی کشورهای امریکای لاتین طی قرن نوزدهم را باید در ادبیات یافت و این برای نخستین بار بود که شعرهای شاعران یا طرح های داستان نویسان، ستمگری های اجتماعیِ طبقة حاکم را اعلام و برملا می کرد.
ما در این زمینه نمونه و مورد بسیار روشنگری داریم که “Indigenismo” نامیده می شود یعنی یک جریان ادبی بومی که از اواسط قرن نوزدهم تا نخستین دهه قرن حاضر تمامی توجهش را به وضع زندگی دهقانان، سرخ پوست "آند" و مشکلات زندگی آن ها به عنوان موضع اصلی آثار ادبی، معطوف داشته است. این نویسندگان، نخستین کسانی بودند که امریکای لاتین که به تشریح وضعِ زندگیِ اسف بارِ سرخ پوستان، سه قرن پس از استثمار دهقانان پرداختند؛ اربابانی موسوم به Latifundistas و Gamonales که گاهی مالک زمین هائی به وسعت یک کشور اروپایی بودند و با قدرت و تسلط مطلق خود با سرخ پوستان رفتاری به مراتب بدتر از حیوانات داشتند و آن ها را ارزان تر از گاوهای خود به معرض فروش می گذاشتند. نخستین نویسنده این گروه، زنی بود به نام "کلوریندا ماتو دو ترنر[۷] (1854تا 1909) که خواننده مشتاق و خستگی ناپذیرِ آثار "امیل زولا" داستان نویس فرانسوی و نیز آثار فیلسوفان اثبات گرا بود. داستان او موسوم به Ave Sin Nido در واقع گشینده راه تازه ئی بود. به سوی پذیرش نوعی تعهد و مسئولیت اجتماعی به خصوص برای تشریح مشکلات و مسائل زندگی سرخ پوستان، یعنی راهی که نویسندگان امریکای لاتین می بایست در پیش می گرفتند. نویسنده در این داستان به بررسیِ جزء به جزء زندگیِ دهقانان از همه زوایا پرداخته است و بی عدالتی ها را برملا کرده ارزش های و سنت های فرهنگ سرخ پوستی را مجدانه کشف و ستایش کرده است، فرهنگی که تا آن زمان به نحوی باورنکردنی و مشئوم، از طریق فرهنگ رسمی و وارداتی، بر طبق برنامه ئی از پیش تنظیم شده به فراموشی سپرده شده بود. برای تحقیق و تحلیل تاریخ روستائی این سرزمین و درک سرنوشت غمبار ساکنان "آند" از زمان رهایی آن ها از یوغ استعمار، راه دیگری جز مطالعه آثار این نویسندگان وجود ندارد. این آثار در واقع بهترین و گاهی تنها گواهی این جنبه از واقعیت زندگی مردم امریکای لاتین است.
آیا من، با این حرف ها دارم ادعا می کنم که این آثار ادبی و این نوع ادبیات، به خاطر تعهد و التزام اجتماعی و اخلاقی نویسندگان شان، لزوماً ادبیات خوبی است؟ که این ادبیات به خاطر نیات والا و به خاطر دلاوری هاشان در شکستن سکوت درباره مشکلات واقعی جامعه و نیز به خاطر مشارکت در حل این مشکلات، ماحصلی هنرمندانه به شمار می آید؟ به هیچ وجه. آنچه که در این رهگذر به وجود آمد، در حقیقت چیزی بود متناقض ادبیات ناب. اظهار نظر بدبینانه "آندره ژید" که زمانی گفته است با نیت خیر هم می شود ادبیات بدی داشت، دریغا که شاید در این زمینه درست درآید.این گونه ادبیات از نظرگاه تاریخی و اجتماعی چه بسا که حائز اهیمت بسیار باشد، اما فقط در موارد استثنائی است که اهمیت ادبی نیز پیدا می کند. این داستان ها و شعرهائی که به وطر کلی بسیار شتاب زده نوشته می شود و انگیزه آفرینش شان، موقعیت حاضر و روزمره و شور پیکارجوئی و وسوسه برملا ساختن ستمگری های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری ها است، معمولاً فاقد