کتاب کوچه ۲: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (←روایت تهرانی) |
|||
| (۳۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱۴: | سطر ۱۴: | ||
[[Image:KHN002P132.jpg|thumb|alt= کتاب هفته شماره ۲ صفحه ۱۳۲|کتاب هفته شماره ۲ صفحه ۱۳۲]] | [[Image:KHN002P132.jpg|thumb|alt= کتاب هفته شماره ۲ صفحه ۱۳۲|کتاب هفته شماره ۲ صفحه ۱۳۲]] | ||
| + | [[رده:مقالات نهایی‌شده]] | ||
[[رده:کتاب هفته]] | [[رده:کتاب هفته]] | ||
[[رده:کتاب هفته ۲]] | [[رده:کتاب هفته ۲]] | ||
[[رده:کتاب کوچه]] | [[رده:کتاب کوچه]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==متل‌ها:== | ==متل‌ها:== | ||
| − | + | ===متل آذربایجانی: '''گنجشگک آشی‌مشی'''=== | |
یه گنجشک تو صحرا داشت دونه جمع می‌کرد، یه خار رفت تو پاش. | یه گنجشک تو صحرا داشت دونه جمع می‌کرد، یه خار رفت تو پاش. | ||
| − | آگنجشکه فوری پر زد و رفت و رفت و رفت تا رسید | + | آگنجشکه فوری پر زد و رفت و رفت و رفت تا رسید به‌یه دکان نونوائی، خار را داد به‌نونوا و به‌اش گفت: |
| − | ::«'''-میرم مسجد نماز کنم''' | + | ::«'''- میرم مسجد نماز کنم''' |
| − | ::'''پیش خدا نیاز کنم''' | + | :::'''پیش خدا نیاز کنم''' |
| − | ::''' | + | :::'''عقدهٔ دل رو واز کنم،''' |
| − | ::'''خارمو | + | :::'''خارمو به‌هیچ کس ندی‌ها!'''» |
و رفت به مسجد. | و رفت به مسجد. | ||
| + | |||
وقتی که برگشت، نونوا گفت: | وقتی که برگشت، نونوا گفت: | ||
| − | ::«-خارت افتاد تو تنور، سوخت» | + | ::«- خارت افتاد تو تنور، سوخت» |
گنجشکه دور و ور تنور پرید و گفت: | گنجشکه دور و ور تنور پرید و گفت: | ||
| − | ::«'''-این ور تنورت میجکم{{نشان|۱}}''' | + | ::«'''- این ور تنورت میجکم{{نشان|۱}}''' |
| − | ::'''اون ور | + | :::'''اون ور تنورت میجکم''' |
| − | ::'''تنور نونت ور میجکم{{نشان|۲}}!''' | + | :::'''تنور نونت ور میجکم{{نشان|۲}}!''' |
| − | + | و تنور نونوا را ورداشت و پرید. رفت و رفت و رفت تا رسید به‌یه پیرزن که داشت گاوشو می‌دوشید. تنوره رو به پیرزن سپرد و گفت: | |
| − | ::«'''میرم مسجد نماز کنم''' | + | ::«'''- میرم مسجد نماز کنم''' |
| − | ::'''پیش خدا نیاز کنم''' | + | :::'''پیش خدا نیاز کنم''' |
| − | ::''' | + | :::'''عقدهٔ دل رو واز کنم،''' |
| − | ::'''تنورو | + | :::'''تنورو به‌هیچ کس ندی‌ها!'''» |
پیرزن تنورو قایم کرد و وقتی گنجیشکه برگشت، به‌اش گفت: | پیرزن تنورو قایم کرد و وقتی گنجیشکه برگشت، به‌اش گفت: | ||
| − | ::«-پام خورد | + | ::«- پام خورد به‌تنور، تنور شیکست!» |
گنجیشکه دور و ور پیره‌زن پرید و گفت: | گنجیشکه دور و ور پیره‌زن پرید و گفت: | ||
| − | ::«'''-این ور گابت میجکم''' | + | ::«'''- این ور گابت میجکم''' |
| − | ::'''اون ور گابت میجکم''' | + | :::'''اون ور گابت میجکم''' |
| − | ::'''گاب تورو ور میجکم!'''» | + | :::'''گاب تورو ور میجکم!'''» |
| − | وگاو پیرزن را ورداشت و پرید، رفت و رفت و رفت، تا رسید | + | وگاو پیرزن را ورداشت و پرید، رفت و رفت و رفت، تا رسید به‌یه خونه‌ئی که توش عروسی بود. داد زد: |
| − | ::«'''-میرم مسجد نماز کنم''' | + | ::«'''- میرم مسجد نماز کنم''' |
| − | ::'''پیش خدا نیاز کنم''' | + | :::'''پیش خدا نیاز کنم''' |
| − | ::''' | + | :::'''عقدهٔ دل رو واز کنم.''' |
| − | ::'''گابمو | + | :::'''گابمو به‌هیچ کس ندینا!»''' |
| − | اینو گفت و رفت.وقتی برگشت، گاوه‌رو کشته بودن و خورده بودن. گنجیشکه هم که اینو فهمید، دور و ور عروس پرید و گفت: | + | اینو گفت و رفت. وقتی برگشت، گاوه‌رو کشته بودن و خورده بودن. گنجیشکه هم که اینو فهمید، دور و ور عروس پرید و گفت: |
| − | ::'''«-این ور عروست میجکم''' | + | ::'''«- این ور عروست میجکم''' |
| − | ::'''اون ور عروست میجکم''' | + | :::'''اون ور عروست میجکم''' |
| − | ::'''عروستونو ور میجکم!»''' | + | :::'''عروستونو ور میجکم!»''' |
| − | اینو گفت و عروسو ورداشت و پرید. رفت و رفت و رفت، تا رسید | + | اینو گفت و عروسو ورداشت و پرید. رفت و رفت و رفت، تا رسید به‌خونهٔ حاکم و به‌حاکم گفت: |
| − | ::«'''-میرم مسجد نماز کنم''' | + | ::«'''- میرم مسجد نماز کنم''' |
| − | ::'''پیش خدا نیاز کنم''' | + | :::'''پیش خدا نیاز کنم''' |
| − | ::''' | + | :::'''عقدهٔ دل رو واز کنم.''' |
| − | ::'''خارم سوخت''' | + | :::'''خارم سوخت''' |
| − | ::'''تنورم شیکست''' | + | :::'''تنورم شیکست''' |
| − | ::'''گابمو خوردن،''' | + | :::'''گابمو خوردن،''' |
| − | ::'''عروسو | + | :::'''عروسو به‌هیچ کس ندی‌ها!»''' |
| − | حاکم از عروس خوشش اومد و فرستادش | + | حاکم از عروس خوشش اومد و فرستادش به‌اندرون.... وقتی آگنجیشکه برگشت و از قضیه خبردار شد، رفت نشست لب بون. |
حاکم به‌اش گفت: | حاکم به‌اش گفت: | ||
| − | ::«'''-گنجیشگک آشی‌مشی!{{نشان|۳}}''' | + | ::«'''- گنجیشگک آشی‌مشی!{{نشان|۳}}''' |
| − | ::'''لب بون ما، مشی.{{نشان|۴}}''' | + | :::'''لب بون ما، مشی.{{نشان|۴}}''' |
| − | ::'''بارون میاد، تر میشی''' | + | :::'''بارون میاد، تر میشی''' |
| − | ::'''برف میاد، گندله میشی{{نشان|۵}}''' | + | :::'''برف میاد، گندله میشی{{نشان|۵}}''' |
| − | ::'''می‌افتی تو حوض نقاشی! »''' | + | :::'''می‌افتی تو حوض نقاشی!»''' |
| − | گنجیشکه که اینو شنید، خسته و عاصی رفت | + | گنجیشکه که اینو شنید، خسته و عاصی رفت به‌ناقاره خونه، شروع کرد به‌ناقاره زدن و خوندن که: |
| − | ::'''«-دیمبول و دیمبول ناقاره''' | + | ::'''«- دیمبول و دیمبول ناقاره''' |
| − | ::'''حاکم عرضه نداره!''' | + | :::'''حاکم عرضه نداره!''' |
| − | ::'''دیمبول و دیمبول ناقاره''' | + | :::'''دیمبول و دیمبول ناقاره''' |
| − | ::'''حاکم عرضه نداره! »''' | + | :::'''حاکم عرضه نداره!»''' |
خوند و خوند و خوند، تا خسته شد و پر زد و تو آسمون آبی، مث ستاره‌ئی گم شد... | خوند و خوند و خوند، تا خسته شد و پر زد و تو آسمون آبی، مث ستاره‌ئی گم شد... | ||
{{چپچین}} | {{چپچین}} | ||
| − | + | به‌روایت: حسن حاتمی | |
{{پایان چپچین}} | {{پایان چپچین}} | ||
| − | |||
| − | |||
==زبان کوچه:== | ==زبان کوچه:== | ||
| − | + | ===فرهنگ لغات و اصطلاحات عامیانه '''(۲ - آب)'''=== | |
| − | '''. آب خوردن''' | + | '''. آب خوردن. –''' خرج بر داشتن. «این کار خیلی آب خواهد خورد». گران تمام شدن و اسباب زحمت فراهم کردن. «این مسأله برات خیلی آب می‌خورد!» |
| − | «'''. آب از چیزی خوردن''' | + | «'''. آب از چیزی خوردن. –''' معلول فلان فلان چیز بودن: «کینه آنها به‌شما از آنجا آب می‌خورد که با فامیلشان وصلت نکردید»؛ «ان شایعه از آنجا آب می‌خورد که...» |
| − | «'''. آب نخوردن چشم، از چیزی یا از کاری یا از شخصی''' | + | «'''. آب نخوردن چشم، از چیزی یا از کاری یا از شخصی. –''' امید عافیت نداشتن از...؛ به‌دریافت نتیجهٔ مثبت و مفیدی امیدوار نبودن؛ عاقبت نامبارکی را پیشبینی کردن: «چشم من از این ازدواج آب نمی‌خورد. ». «از همان اول چشم من از این کار نمی‌خورد». «از تقی چشمم آب نمی‌خورد». – مأیوس بودن از چیزی، از کاری، یا از شخصی. |
| − | '''.آب چشم گرفتن از کسی''' | + | '''.آب چشم گرفتن از کسی. –''' کسی را مرعوب خود کردن. از راه ایجاد وحشت، تسلط روحی بر کسی پیدا کردن. زهر چشم از کسی گرفتن: «چنان زهر چشمی از بچه‌ها گرفته که بیا و ببین. » |
| − | '''. آب خوش از گلو پائین نرفتن''' | + | '''. آب خوش از گلو پائین نرفتن. –''' به‌قدر یک آب خوردن آسایش و راحت پیدا نکردن. کمترین فرصتی برای استراحت نداشتن. کمترین لحظه‌ئی راحت نبودن. |
| − | '''. از آب در آمدن''' | + | '''. از آب در آمدن. –''' برای خود چیزی شدن. به‌یک جائی رسیدن: «این بچه هیچی از آب در نمیاد». «آنها زن و شوهر خوبی از آب درآمدند. » |
| − | '''. آب در غربال کردن''' | + | '''. آب در غربال کردن. –''' کار بی‌نتیجه‌ئی انجام دادن. کاری بی‌ثمر انجام دادن. نظیر. «آب در هاون کوبیدن». |
| − | '''. آب در هاون کوفتن''' | + | '''. آب در هاون کوفتن. -''' رجوع شود به «آب در غربال کردن» |
| − | '''. آب و هوای خوب داشتن''' | + | '''. آب و هوای خوب داشتن. –''' کنایه از وفور زنان و دختران زیباست در محلی: «شیراز هم آب و هوای خوبی دارد». |
| − | '''. | + | '''. به‌آب مرد مرده‌شوخانه دست و رو شسته بودن. –''' فوق‌العاده وقیح و دریده و بی‌چشم و رو بودن. بی‌حیا و پر رو بودن: «انگار فلانی دست و رویش را با آب مرده‌شور خونه شسته». |
| − | '''. زیر آب کسی را زدن''' | + | '''. زیر آب کسی را زدن. –''' کسی را به‌حیله و تزویر از جایی بیرون راندن. به‌حیله و تزویر باعث انفصال کسی از شغلی شدن. پر کسی را کشیدن. |
| − | '''. آب در دل کسی تکان نخوردن''' | + | '''. آب در دل کسی تکان نخوردن. –''' کاری را بدون بروز هیچگونه دردسری انجام دادن. بی‌سر و صدا به کاری که نمی‌رفته است بتوان بدون سر و صدا انجامش داد، توفیق حاصل کردن. |
| − | '''. آب حمام تعارف کردن''' | + | '''. آب حمام تعارف کردن. –''' در موردی گفته میشود که کسی بخواهد با اهدای چیز پیش‌پا ریخته و بی‌ارزش بر کسی منت بگذارد. |
| − | '''. آب نکشیده''' | + | '''. آب نکشیده.''' '''فحش آب نکشیده. –''' فحش من در‌آوردی و بسیار رکیک. |
| − | '''زبان (مثلا انگلیسی یا عربی) آب نکشیده''' | + | '''زبان (مثلا انگلیسی یا عربی) آب نکشیده. –''' زبان من در‌آوردی... در مورد کسی گفته میشود که با چند کلمهٔ دست و پا شکسته، به‌خیال خود به‌زبان بیگانه‌ئی حرف می‌زند: «فلانی عربی آب نکشیده حرف می‌زند. |
| − | '''. آب دادن''' | + | '''. آب دادن.''' '''سر و گوش آب دادن.''' برای خبر چینی یا سر در آوردن از مسأله‌ئی در باب آن مسأله کسب خبر کردن. استراق سمع کردن. '''دسته گل آب دادن.''' با عملی نسنجیده افتضاحی به‌بار آوردن. |
| − | '''. آب (یا: آب انبار) دست یزید افتادن''' | + | '''. آب (یا: آب انبار) دست یزید افتادن. –''' کار به‌دست آدم نابابی افتادن؛ ظالمی بر سر کار آمدن؛ کار به‌دست کسی که از او امید مساعدت و همراهی نمی‌رود افتادن: «آب انبار دست یزید افتاده». |
| − | '''. آب دیزی را زیاد کردن''' | + | '''. آب دیزی را زیاد کردن. –''' تعارف نداشتن. برای مهمانی که به‌خانه می‌آید، تشریفات اضافی نچیدن و تنها به ماحضر قناعت کردن. |
| − | '''. آب را آب کشیدن''' | + | '''. آب را آب کشیدن. –''' کنایه از وسواس فوق‌العاده داشتن. |
| − | '''. آب را گره زدن''' | + | '''. آب را گره زدن. –''' فوق‌العاده ناجنس و حقه‌باز بودن: «حقه‌بازی است که آب را گره می‌زند!» |
| − | '''. آب را روی آتش ریختن''' | + | '''. آب را روی آتش ریختن. –''' فتنه‌ئی را یکسره خواباندن؛ قال قضیه را کندن. |
| − | '''. مثل آبی که بر آتش ریخته شود''' | + | '''. مثل آبی که بر آتش ریخته شود. –''' کنایه از تأثیر فوق‌العادهٔ حرفی یا عملی است - : «درست مثل آبی که روی آتش بریزی... » |
| − | '''. دست | + | '''. دست به‌آب رساندن. –''' کنایه از مستراح رفتن است ولی اگر در مورد عمل شخص معینی گفته شود، به‌معنی «گند کاری کردن» است. – کار مزخرفی را انجام دادن و بدان مباهات کردن: «می‌گوید کتاب نوشته، اما در واقع دست به‌آب رسانده است!» |
| − | '''. آب زیر پوست دویدن''' | + | '''. آب زیر پوست دویدن. –''' به‌دولت رسیدن؛ رنگ و روئی پیدا کردن، بهبود یافتن و سرحال آمدن. ثروتی بهم رساندن. |
| − | '''. بی‌گدار | + | '''. بی‌گدار به‌آب زدن. –''' نسنجیده به‌کاری پرداختن؛ به‌کار حساب ناکرده دست زدن. |
| − | '''. | + | '''. به‌آب زدن. –''' هرچه باداباد گفتن. دل به‌دریا زدن. |
| − | '''. در گیوه را آب زدن''' | + | '''. در گیوه را آب زدن. –''' تنبلی را کنار گذاشتن؛ کمر همت بستن. |
| − | '''. آب سر بالا رفتن''' | + | '''. آب سر بالا رفتن. –''' کار دنیا وارونه شدن؛ چیزهای عجیب و غریب دیدن. |
| − | '''. آب سفت کردن''' | + | '''. آب سفت کردن. –''' کار بیهوده کردن؛ کار نشدنی انجام دادن. |
| + | ===ضرب‌المثل‌های مربوط به: '''آب'''=== | ||
| + | '''. آب آمد و تیمم باطل شد.''' | ||
| − | + | '''. آب، آب را پیدا می‌کند؛ گاب گودال را.''' | |
| − | '''. آب | + | '''. آب آبو پیدا می‌کنه، آدم آدمو.''' |
| − | '''. | + | '''. آب به‌آب بخوره، زور ور می‌داره.''' |
| − | '''. آب | + | '''. آب به‌آبادانی میره.''' |
| − | + | '''. آب دریا از لف‌لف سگ نجس نمیشه.''' | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | '''. آب دریا از لف‌لف سگ نجس نمیشه''' | ||
'''. آب خوردنو از خر باید یاد گرفت، راه رفتنو از گاب''' | '''. آب خوردنو از خر باید یاد گرفت، راه رفتنو از گاب''' | ||
| − | '''. آب دهن هر کس | + | '''. آب دهن هر کس به‌دهن خودش مزه میده.''' |
| − | '''. آب را از سرچشمه باید گرفت''' | + | '''. آب را از سرچشمه باید گرفت.''' |
'''. آب را با آتش چه نسبت؟''' | '''. آب را با آتش چه نسبت؟''' | ||
| − | '''. آب، راه خودشو وا می‌کنه''' | + | '''. آب، راه خودشو وا می‌کنه.''' |
| − | '''. آب ریخته، | + | '''. آب ریخته، به‌کوزه جمع نمیشه.''' |
| − | '''. آب رو، آب جو نیست''' | + | '''. آب رو، آب جو نیست.''' |
| − | '''. آب رفته | + | '''. آب رفته به‌جوب بر نمی‌گرده.''' |
| − | '''. آب و آتش با هم جمع نمیشن''' | + | '''. آب و آتش با هم جمع نمیشن.''' |
| − | '''. آب که یه جا موند، بو می‌گیره''' | + | '''. آب که یه جا موند، بو می‌گیره.''' |
| − | '''. آب و روغن قاطی هم نمیشن''' | + | '''. آب و روغن قاطی هم نمیشن.''' |
| − | '''. آبشو بخور تا | + | '''. آبشو بخور تا به‌گوشتش برسی.''' |
| − | '''. آب که از سر گذشت، چه یک نی، چه صد نی''' | + | '''. آب که از سر گذشت، چه یک نی، چه صد نی.''' |
| − | '''. آب که سر بالا میره، قورباغه هم ابوعطا می‌خونه''' | + | '''. آب که سر بالا میره، قورباغه هم ابوعطا می‌خونه.''' |
| − | '''. آب را گل آلود می‌کنن تا ماهی بگیرن''' | + | '''. آب را گل آلود می‌کنن تا ماهی بگیرن.''' |
| − | '''. آب صدای خودشو نمیشنفه''' | + | '''. آب صدای خودشو نمیشنفه.''' |
'''. آب سر بالا نمیره''' | '''. آب سر بالا نمیره''' | ||
| − | '''. آب گودالو می‌جوره، کور عصارو''' | + | '''. آب گودالو می‌جوره، کور عصارو.''' |
| − | '''. آبم است و گابم است و نوبت آسیابم است''' | + | '''. آبم است و گابم است و نوبت آسیابم است.''' |
| − | '''. آبی که میره | + | '''. آبی که میره به‌رودخونه، چه خودی خوره چه بیگونه.''' |
| − | '''. آب نمی‌بینه، وگرنه شناگر قابلیه''' | + | '''. آب نمی‌بینه، وگرنه شناگر قابلیه.''' |
| − | '''. آب خرد، ماهی خرد''' | + | '''. آب خرد، ماهی خرد.''' |
'''. آب شیرین و مشک گندیده؟''' | '''. آب شیرین و مشک گندیده؟''' | ||
| − | '''. آب و آتش جای خودشونو وا می‌کنن''' | + | '''. آب و آتش جای خودشونو وا می‌کنن.''' |
| − | '''. اگه آب قوت داشت، قورباغه‌ش نهنگ می‌شد''' | + | '''. اگه آب قوت داشت، قورباغه‌ش نهنگ می‌شد.''' |
| − | '''. اگه آب نمیاره، کوزه هم نمیشکنه''' | + | '''. اگه آب نمیاره، کوزه هم نمیشکنه.''' |
| − | '''. آدم خسیس از آب نمی‌ترسه''' | + | '''. آدم خسیس از آب نمی‌ترسه.''' |
| − | '''. تا ریشه در آب است، امید ثمری هست''' | + | '''. تا ریشه در آب است، امید ثمری هست.''' |
'''. توی آب مردن بهتره، تا از قورباغه اجازه گرفتن!''' | '''. توی آب مردن بهتره، تا از قورباغه اجازه گرفتن!''' | ||
| − | '''. تا گوساله گاب بشه، دل صاحابش آب میشه''' | + | '''. تا گوساله گاب بشه، دل صاحابش آب میشه.''' |
| − | '''. خر | + | '''. خر به‌بوسه و پیغوم آب نمی‌خوره.''' |
| − | '''. چاهی که از خودش آب نداره، آبم توش بریزی آبدار نمیشه''' | + | '''. چاهی که از خودش آب نداره، آبم توش بریزی آبدار نمیشه.''' |
| − | '''. چاه باید از خودش آب داشته باشه''' | + | '''. چاه باید از خودش آب داشته باشه.''' |
| − | '''. دنیارو آب ببره، فلانی‌رو خواب می‌بره''' | + | '''. دنیارو آب ببره، فلانی‌رو خواب می‌بره.''' |
| − | '''. روز بی‌آبی، از شاش موش آسیاب می‌گردونه''' | + | '''. روز بی‌آبی، از شاش موش آسیاب می‌گردونه.''' |
| − | '''. سبو همیشه از آب سالم در نمیاد''' | + | '''. سبو همیشه از آب سالم در نمیاد.''' |
'''. شکم گرسنه و آب یخ؟''' | '''. شکم گرسنه و آب یخ؟''' | ||
| − | '''. کوزه‌گر از کوزه شیکسته آب می‌خوره''' | + | '''. کوزه‌گر از کوزه شیکسته آب می‌خوره.''' |
| − | '''. فکر نون کن که خربزه آبه''' | + | '''. فکر نون کن که خربزه آبه.''' |
| − | '''. گشنه خواب نون می‌بینه، تشنه خواب آب''' | + | '''. گشنه خواب نون می‌بینه، تشنه خواب آب.''' |
| − | '''. قوت آب از سرچشمه‌س''' | + | '''. قوت آب از سرچشمه‌س.''' |
| − | '''. کوزهٔ آب، تو راه سرچشمه میشکنه''' | + | '''. کوزهٔ آب، تو راه سرچشمه میشکنه.''' |
'''. کوزهٔ نو، آب خنک!''' | '''. کوزهٔ نو، آب خنک!''' | ||
| − | '''. مرغابی سرشو زیر آب می‌کنه، خیال می‌منه کسی نمی‌بیندش''' | + | '''. مرغابی سرشو زیر آب می‌کنه، خیال می‌منه کسی نمی‌بیندش.''' |
| − | '''. مهمون منی | + | '''. مهمون منی به‌آب، آن هم لب جوب.''' |
| − | '''. ماهی رو هر وقت از آب بگیرن تازه‌س''' | + | '''. ماهی رو هر وقت از آب بگیرن تازه‌س.''' |
| − | '''.مورچهه رو آب می‌برد، خیال می‌کرد دنیا رو آب می‌بره''' | + | '''.مورچهه رو آب می‌برد، خیال می‌کرد دنیا رو آب می‌بره.''' |
| − | '''. نه آب بیار، نه کوزه بشکن''' | + | '''. نه آب بیار، نه کوزه بشکن!''' |
| − | '''. هر کسی آب دل خودشو می‌خوره''' | + | '''. هر کسی آب دل خودشو می‌خوره.''' |
'''. همیشه آب تو جوب «آقا رفیع» نمیره، یه روزم میره تو جوب «آقا شفیع» !''' | '''. همیشه آب تو جوب «آقا رفیع» نمیره، یه روزم میره تو جوب «آقا شفیع» !''' | ||
| − | '''. یه چشمه آب درون، بهتر از صدتا جوب بیرونه''' | + | '''. یه چشمه آب درون، بهتر از صدتا جوب بیرونه.''' |
| − | |||
| − | |||
==بازیهای محلی:== | ==بازیهای محلی:== | ||
| − | + | ===مقدمه‌ئی بر بازیهای محلی:=== | |
| − | '''در بازیهای محلی معمولا یک نفر انتخاب میشود که تشریفات آن را انجام بدهد و در | + | '''در بازیهای محلی معمولا یک نفر انتخاب میشود که تشریفات آن را انجام بدهد و در عین حال که جریان بازی را نظارت می‌کند نقش داور را نیز بر عهده داشته باشد. این شخص، اوستا نامیده میشود طرز انتخاب اوستا در همه‌جا یکسان نیست و طرق مختلفی دارد.''' |
| − | + | ====پشنگ انداختن==== | |
یکی از طرق متداول انتخاب اوستا، پشنگ انداختن است: | یکی از طرق متداول انتخاب اوستا، پشنگ انداختن است: | ||
| − | بازیکنان، دست‌های خود را | + | بازیکنان، دست‌های خود را به‌پشت سر برده، از یک تا ده انگشت خود، هر مقدار را که بخواهند باز نگهداشته، انگشت‌های اضافی را می‌خوابانند و آنگاه دست خود را برابر اوستای موقتی دراز می‌کنند. تعداد انگشت‌های باز عددی است که بازیکن انتخاب کرده. |
| − | اوستای موقت مجموع این اعداد را | + | اوستای موقت مجموع این اعداد را به‌دست آورده از یکی از بچه‌ها که به‌صورت دایره‌ئی ایستاده‌اند شروع به‌شمردن می‌کند تا به‌عدد مجموع انگشت‌ها برسد. البته خود او نیز در دایره ایستاده است و از دیگران مستثنی نیست. |
| − | عدد مزبور | + | عدد مزبور به‌هر که افتاد، به‌عنوان اوستا انتخاب میشود. |
| − | + | ====ترانه خوانی==== | |
| − | طریقهٔ دیگر برای انتخاب اوستا، خواندن | + | طریقهٔ دیگر برای انتخاب اوستا، خواندن «ترانه»ئی است که خود غالباً مفهوم مشخصی ندارد و ما نیز آن را در اینجا اضطراراََ «ترانه» نامیده‌ایم... بازیکنی که این ترانه را می‌خواند، در حالی که او نیز در دایرهٔ بازیکنان ایستاده، با هر «سیلاب» آن به‌یکی از بازیکنان اشاره می‌کند تا هنگامی که معلوم شود آخرین سیلاب به‌که می‌افتد. |
این ترانه در تهران چنین خوانده میشود: | این ترانه در تهران چنین خوانده میشود: | ||
| سطر ۳۶۳: | سطر ۳۵۳: | ||
{{ستاره}} | {{ستاره}} | ||
| − | گاهی بازی‌ها احتیاج | + | گاهی بازی‌ها احتیاج به‌دو دسته دارد و هر دسته نیازمند اوستای جداگانه‌ئی است. |
در این قبیل بازی‌ها پس از آنکه اوستاها معین شدند '''یارگیری''' می‌کنند. | در این قبیل بازی‌ها پس از آنکه اوستاها معین شدند '''یارگیری''' می‌کنند. | ||
| سطر ۳۷۱: | سطر ۳۶۱: | ||
برای آنکه معلوم شود در یارگیری حق تقدم با کدام یک از دو اوستاست نیز، اوستاها '''شیر یا خط''' و یا '''تر یا خشک''' میاندازند. | برای آنکه معلوم شود در یارگیری حق تقدم با کدام یک از دو اوستاست نیز، اوستاها '''شیر یا خط''' و یا '''تر یا خشک''' میاندازند. | ||
| − | در '''شیر یا خط''' سکه‌ئی را | + | در '''شیر یا خط''' سکه‌ئی را به‌هوا میاندازند، و پیش از آنکه سکه به‌زمین برسد، اوستائی که آن را به‌هوا انداخته است از اوستای دیگر می پرسد: |
| − | ::«-شیر یا خط؟ | + | ::« - شیر یا خط؟ |
| − | ::و او جواب خواهد داد: «شیر» یا می‌گوید: «-خط. » | + | ::و او جواب خواهد داد: «شیر» یا می‌گوید: « - خط. » |
اگر سکه مطابق جواب او بر زمین نشست، حق تقدم در انتخاب یار با او، و در غیر اینصورت با آن دیگری است. | اگر سکه مطابق جواب او بر زمین نشست، حق تقدم در انتخاب یار با او، و در غیر اینصورت با آن دیگری است. | ||
| − | '''تر یا خشک''' نیز | + | '''تر یا خشک''' نیز به‌همین صورت انجام میشود؛ جز اینکه در اینجا به‌عوض سکه، از تکه‌ئی سنگ صاف یا پارهٔ سفالی که یک روی آن را با آب دهان تر کرده باشند استفاده می‌کنند. |
| − | + | ===طریقهٔ یارگیری در شیراز=== | |
{{ستاره}} | {{ستاره}} | ||
| سطر ۳۹۰: | سطر ۳۸۰: | ||
پس از آنکه اوستاها انتخاب شدند، کنار یکدیگر میایستند. بازیکنان، دو تا دو تا با خود مشورت می‌کنند و هر یک یکی از دو نام '''خشت طلا''' و '''خانهٔ خدا''' را از برای خود بر می‌گزینند.سپس نزد اوستاها می‌آیند و این گفت و گو میان آنان و اوستائی که حق انتخاب با اوست، صورت می‌گیرد. | پس از آنکه اوستاها انتخاب شدند، کنار یکدیگر میایستند. بازیکنان، دو تا دو تا با خود مشورت می‌کنند و هر یک یکی از دو نام '''خشت طلا''' و '''خانهٔ خدا''' را از برای خود بر می‌گزینند.سپس نزد اوستاها می‌آیند و این گفت و گو میان آنان و اوستائی که حق انتخاب با اوست، صورت می‌گیرد. | ||
| − | ::'''بازی کن: «- علی علی!''' | + | ::'''بازی کن: « - علی علی!''' |
| − | ::'''اوستا: «-گلاب | + | ::'''اوستا: « - گلاب به‌جمال علی!''' |
| − | ::'''بازیکن: «-کی میخواد توپ طلارو؟ کی میخواد | + | ::'''بازیکن: « - کی میخواد توپ طلارو؟ کی میخواد خونهٔ خدارو؟''' |
| − | ::'''اوستا: «-من میخوام خونهٔ خدارو (یا «سیب طلارو» ).''' | + | ::'''اوستا: « - من میخوام خونهٔ خدارو (یا «سیب طلارو»).''' |
و بدین وسیله بازی کنی که نام '''سیب طلا''' و یا '''خانهٔ خدا''' را برای خود برگزیده است، جزء دستهٔ او انتخاب میشود. | و بدین وسیله بازی کنی که نام '''سیب طلا''' و یا '''خانهٔ خدا''' را برای خود برگزیده است، جزء دستهٔ او انتخاب میشود. | ||
| − | |||
==ترانه‌ها:== | ==ترانه‌ها:== | ||
| − | + | ===واسونک‌ها:=== | |
'''واسونک‌ها ترانه‌هایی است که در فارس، در مراسم عروسی (خواستگاری، عقد، حنابندان و غیره) خوانده میشود و در جای خود از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است...''' | '''واسونک‌ها ترانه‌هایی است که در فارس، در مراسم عروسی (خواستگاری، عقد، حنابندان و غیره) خوانده میشود و در جای خود از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است...''' | ||
| − | + | ===دو ترانهٔ خواستگاری=== | |
'''۱''' | '''۱''' | ||
| − | نزدیکان داماد: '''-دیگ حلقه‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' | + | نزدیکان داماد: ''' - دیگ حلقه‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' |
| − | نزدیکان عروس: '''-دیگ حلقه‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' | + | نزدیکان عروس: ''' - دیگ حلقه‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' |
| − | ::::'''-خر کره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' | + | ::::'''- خر کره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' |
| − | ::::'''-خر کره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' | + | ::::'''- خر کره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' |
| − | ::::'''-میش بره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' | + | ::::'''- میش بره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' |
| − | ::::'''-میش بره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' | + | ::::'''- میش بره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' |
| − | ::::'''-شتر با بار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' | + | ::::'''- شتر با بار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' |
| − | ::::'''-شتر با بار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' | + | ::::'''- شتر با بار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' |
| − | ::::'''-تفنگ و قطار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' | + | ::::'''- تفنگ و قطار آوردیم، دختر شمارو بردیم.''' |
| − | ::::'''-تفنگ و قطار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' | + | ::::'''- تفنگ و قطار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.''' |
| − | + | :::::::::::::::(از یادداشت‌های '''فریدون معمار''') | |
| − | (از یادداشت‌های '''فریدون معمار''') | ||
| − | |||
'''۲''' | '''۲''' | ||
| − | '''-سلام علیکم، جون در جونی!''' | + | '''- سلام علیکم، جون در جونی!''' |
| + | |||
| + | '''- علیک سلام، خون در خونی!''' | ||
| − | |||
| − | '''-کفش طلا آورده‌ایم''' | + | '''- کفش طلا آورده‌ایم''' |
دختر شارو ببریم. | دختر شارو ببریم. | ||
| − | '''-کفش طلارو نمیخوایم.''' | + | '''- کفش طلارو نمیخوایم.''' |
دختر شارو نمیدیم | دختر شارو نمیدیم | ||
| − | '''-پس بیا بریم پس در پس،''' | + | |
| + | '''- پس بیا بریم پس در پس،''' | ||
'''هرجا بریم دختر هس!''' | '''هرجا بریم دختر هس!''' | ||
| سطر ۴۵۷: | سطر ۴۴۶: | ||
'''شاید شویم قوم و خویش.''' | '''شاید شویم قوم و خویش.''' | ||
| − | + | :::::::::::::::(س.ط) | |
| − | (س.ط) | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===دو روایت از ترانهٔ '''تو که ماه بلند در هوائی=== | |
| − | ترانهٔ «تو که ماه بلند در هوائی... » که نخستین بار '''صادق هدایت''' روایت تهرانی آن را در دورهٔ قدیم '''مجلهٔ موسیقی''' (سال اول، شماره هفتم) نشر داد، یکی از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است که ظاهرا می باید ریشه‌ئی بسیار کهن داشته باشد.از این ترانه، روایت‌های یزدی و تاجیکی نیز در دست است. | + | ترانهٔ «تو که ماه بلند در هوائی... » که نخستین بار '''صادق هدایت''' روایت تهرانی آن را در دورهٔ قدیم '''مجلهٔ موسیقی''' (سال اول، شماره هفتم) نشر داد، یکی از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است که ظاهرا می باید ریشه‌ئی بسیار کهن داشته باشد. از این ترانه، روایت‌های یزدی و تاجیکی نیز در دست است. |
| − | در اینجا | + | در اینجا به‌جز روایت تهرانی این ترانه (چنانکه مرحوم هدایت ثبت کرده است) ترجمه یک متل آذربایجانی نیز به‌چاپ می‌رسد که ظاهرا روایت دیگری است از همین ترانهٔ «تو که ماه بلند آسمونی»... |
| − | از خوانندگان علاقمند خود می‌خواهم که اگر روایت یا روایات دیگری از این ترانه و از سایر ترانه‌های قدیمی (که در این بخش از کتاب هفته | + | از خوانندگان علاقمند خود می‌خواهم که اگر روایت یا روایات دیگری از این ترانه و از سایر ترانه‌های قدیمی (که در این بخش از کتاب هفته به‌چاپ می‌رسد) در اختیار داشته باشند برای ما بفرستند و در کوشش همه جانبه‌ئی که برای پیشگیری از فراموش شدن آثار فرهنگ توده آغاز شده است عملا شرکت کنند. |
| − | + | ====روایت تهرانی==== | |
| − | + | (به‌نقل از صادق هدایت) | |
| − | + | {{شعر}} | |
| − | -تو که ستاره | + | {{ب|- تو که ماه بلند در هوائی|منم ستاره میشم دورتو می‌گیرم.{{نشان|۸}}}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که ستاره میشی دورمو می‌گیری|منم ابر میشم روتو می‌گیرم.}} |
| − | -تو که بارون | + | {{ب|- تو که ابر میشی رومو می‌گیری|منم بارون میشم تن تن می‌بارم.{{نشان|۹}}}} |
| − | -تو که سبزه | + | {{ب|- تو که بارون میشی تن تن می‌باری|منم سبزه میشم سر در می‌آرم.}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که سبزه میشی سر در می‌آری|منم بزی میشم سرتو می‌خورم.}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که بزی میشی سرمو می‌خوری|منم قصاب میشم سرتو می‌برم.}} |
| − | -تو که پشم | + | {{ب|- تو که قصاب میشی سرمو می‌بری|منم پشم میشم میرم تو شیشه.}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که پشم میشی می‌ری تو شیشه|منم پنبه میشم درتو می‌گیرم.}} |
| − | -تو که دشک | + | {{ب|- تو که پنبه میشی درمو می‌گیری|منم دشک میشم تو اتاق می‌افتم.}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که دشک میشی تو اتاق می‌افتی|منم عروس میشم رویت می‌شینم.}} |
| − | -تو که | + | {{ب|- تو که عروس میشی رویم میشینی|منم دوماد میشم پهلوت می‌شینم.}} |
| + | {{ب|- تو که دوماد میشی پهلوم میشینی|منم ینگه میشم درارو می‌بندم.{{نشان|۱۰}}}} | ||
| + | {{پایان شعر}} | ||
| − | + | ====روایت آذربایجانی==== | |
| − | '''دختر پادشاهی از پدر خود می‌خواهد که او را تنها | + | '''دختر پادشاهی از پدر خود می‌خواهد که او را تنها به‌کسی شوهر دهد که بتواند به‌پرسش‌های منظوم او جواب بگوید. بزرگان و امیرزادگان همه از پاسخ گفتن در می‌مانند و سر خود را در این راه به‌باد می‌دهند تا آن که پسر کچل دلاکی به‌جوابگوئی پرسش‌های دختر پادشاه توفیق حاصل می‌کند:''' |
| − | ::'''دختر''': -من اگر آهوئی شده | + | ::'''دختر''': - من اگر آهوئی شده به‌کوه‌ها بگریزم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''پسر''': -من اگر سگی شده آهو را گریزاندم چه می‌کنی؟ | + | ::'''پسر''': - من اگر سگی شده آهو را گریزاندم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''دختر''': -من اگر مشتی چینه شده بر زمین ریختم چه می‌کنی؟ | + | ::'''دختر''': - من اگر مشتی چینه شده بر زمین ریختم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''پسر''': -من اگر خروسی شده دانه‌ها را برچیدم جه می‌کنی؟ | + | ::'''پسر''': - من اگر خروسی شده دانه‌ها را برچیدم جه می‌کنی؟ |
| − | ::'''دختر''': -من اگر گلی شدم بر کوه‌ها رستم چه می‌کنی؟ | + | ::'''دختر''': - من اگر گلی شدم بر کوه‌ها رستم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''پسر''': -من اگر باغبان خردسالی شده گل را چیدم چه می‌کنی؟ | + | ::'''پسر''': - من اگر باغبان خردسالی شده گل را چیدم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''دختر''': -من اگر سیبی شده | + | ::'''دختر''': - من اگر سیبی شده به‌درون صندوقی رفتم چه می‌کنی؟ |
| − | ::'''پسر''': -من اگر دامادی شده سیب را خوردم و بدن تو را در آغوش گرفتم چه می‌کنی؟ | + | ::'''پسر''': - من اگر دامادی شده سیب را خوردم و بدن تو را در آغوش گرفتم چه می‌کنی؟ |
'''همین که پسرک دلاک این جمله را بر زبان راند، دختر پادشاه فریادی کشیده می‌گوید:''' | '''همین که پسرک دلاک این جمله را بر زبان راند، دختر پادشاه فریادی کشیده می‌گوید:''' | ||
| − | '''-آی دایه‌ها! آی | + | '''- آی دایه‌ها! آی لـله‌ها! معمای مرا پیدا کردند و بدن سفید مرا به‌پسر کچل دلاک دادند!''' |
{{چپچین}} | {{چپچین}} | ||
| سطر ۵۲۸: | سطر ۵۱۶: | ||
{{پایان چپچین}} | {{پایان چپچین}} | ||
| − | ==معماها== | + | ==معماها:== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===۸ معمای منظوم=== | |
| − | + | {| | |
| + | | width="320pt"|'''. اشیشه و مشیشه، دو روغن تو یه شیشه{{نشان|۱۱}}!''' | ||
| + | | width="80pt"|.................... | ||
| + | | width="120pt"|تخم مرغ (کازرون) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. چارتا کاکو، تو یه قوطی.{{نشان|۱۲}}''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |گردو (شیراز) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. شب می‌گرده گردلک، روز می‌گرده گردلک، خستگی نداره گردلک...{{نشان|۱۳}}''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |آسیاب (بختیاری) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. دالون دراز تنگ و تاریک، آقا خوابیده دراز و باریک!''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |شمشیر در غلاف (آبادان) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. این ور کوه، اره - اون ور کوه، اره - وسط، گوشت بره!''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |دهان (شیراز) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. قد دراز و باریک، کوچهٔ تنگ و تاریک.''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |تفنگ (شیراز) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. اومده از همدون، نه ترکی دون نه فارسی دون، خوراک او بی استخون.''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |بچهٔ نوزاد (شیراز) | ||
| + | |- | ||
| + | |'''. این ور کوه، سفید پلو - اون ور کوه، سفید پلو - میوه کوه، زرد پلو.''' | ||
| + | |.................... | ||
| + | |تخم مرغ (تهران) | ||
| + | |} | ||
==دو بیتی‌ها:== | ==دو بیتی‌ها:== | ||
| − | + | ===نیاز و عشق=== | |
درختی سبز بودم کنج بیشه | درختی سبز بودم کنج بیشه | ||
| سطر ۵۶۰: | سطر ۵۶۶: | ||
که آتش بر سرم باشه همیشه! | که آتش بر سرم باشه همیشه! | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
دلم میخواد که دلسوزم تو باشی | دلم میخواد که دلسوزم تو باشی | ||
| سطر ۵۷۰: | سطر ۵۷۶: | ||
همون ماه دل افروزم تو باشی. | همون ماه دل افروزم تو باشی. | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
گل و سرخ و سفید و زرد و لاله! | گل و سرخ و سفید و زرد و لاله! | ||
| − | + | به‌دنبالت کشم صد آه و ناله. | |
اگر دونم تو ره ور مو نمیدن{{نشان|۱۶}} | اگر دونم تو ره ور مو نمیدن{{نشان|۱۶}} | ||
| سطر ۵۸۰: | سطر ۵۸۶: | ||
خودم ساقی شوم، چشمم پیاله. | خودم ساقی شوم، چشمم پیاله. | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
بیا که از غمت تب می‌کنم یار. | بیا که از غمت تب می‌کنم یار. | ||
| − | + | به‌محنت، روز خود شب می‌کنم یار. | |
همون بوسی که دادی کنج دالون | همون بوسی که دادی کنج دالون | ||
| سطر ۵۹۰: | سطر ۵۹۶: | ||
هنوزم یاد اون شب می‌کنم یار{{نشان|۱۷}} | هنوزم یاد اون شب می‌کنم یار{{نشان|۱۷}} | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
لبونت قند و دندونت نباته | لبونت قند و دندونت نباته | ||
| سطر ۵۹۶: | سطر ۶۰۲: | ||
دهونت کوزهٔ آب حیاته. | دهونت کوزهٔ آب حیاته. | ||
| − | چرا از درد دل می‌میره | + | چرا از درد دل می‌میره عاشق؟ - |
دوای درد دل آب نباته! | دوای درد دل آب نباته! | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
الا دختر، تو شاه دخترونی | الا دختر، تو شاه دخترونی | ||
| سطر ۶۱۰: | سطر ۶۱۶: | ||
همون ماه میون آسمونی. | همون ماه میون آسمونی. | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
خودم اینجا دلم در پیش دلبر؛ | خودم اینجا دلم در پیش دلبر؛ | ||
| سطر ۶۱۶: | سطر ۶۲۲: | ||
خدایا این سفر کی می‌رسه سر؟ | خدایا این سفر کی می‌رسه سر؟ | ||
| − | خدایا کن سفر آسون | + | خدایا کن سفر آسون به‌عاشق، |
که بینه بار دیگر روی دلبر. | که بینه بار دیگر روی دلبر. | ||
| − | + | ::::::::شیراز | |
| − | شیراز | ||
| − | |||
سر راهت نشینم، گل بریزم | سر راهت نشینم، گل بریزم | ||
| سطر ۶۳۲: | سطر ۶۳۶: | ||
که تا رویت نبینم بر نخیزم. | که تا رویت نبینم بر نخیزم. | ||
| − | + | ::::::::خراسان | |
| − | خراسان | ||
| − | |||
ستاره آسمون میشمارم امشب | ستاره آسمون میشمارم امشب | ||
| − | + | به‌بالینم نیا بیمارم امشب. | |
ببالینم نیا، خواب خوشی کن | ببالینم نیا، خواب خوشی کن | ||
| سطر ۶۴۴: | سطر ۶۴۶: | ||
تموم دشمنون بیدارن امشب! | تموم دشمنون بیدارن امشب! | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
| − | سر کوچه هوادار تویوم مو{{نشان| | + | سر کوچه هوادار تویوم مو{{نشان|۱۸}} |
| − | دری کوچه گرفتارم تویوم مو{{نشان| | + | دری کوچه گرفتارم تویوم مو{{نشان|۱۹}} |
اگر روزی هزار بارت ببینم | اگر روزی هزار بارت ببینم | ||
| − | هنو مشتاق دیدار تویوم مو.{{نشان| | + | هنو مشتاق دیدار تویوم مو.{{نشان|۲۰}} |
| − | + | ::::::::تربت | |
| − | تربت | ||
| − | |||
| − | ول بالا بلند سینه چاکم! {{نشان| | + | ول بالا بلند سینه چاکم! {{نشان|۲۱}} |
| − | اگه امشو نیائی مو هلاکم. {{نشان| | + | اگه امشو نیائی مو هلاکم. {{نشان|۲۲}} |
اگه امشو نیائی تا خروسخون، | اگه امشو نیائی تا خروسخون، | ||
| − | خروسخون دیگه مو زیر خاکم. {{نشان| | + | خروسخون دیگه مو زیر خاکم. {{نشان|۲۳}} |
| − | + | ::::::::شیراز | |
| − | شیراز | ||
| − | |||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
| − | دو چشمونم | + | دو چشمونم به‌درد اومد به‌یکبار |
ز بس که گریه کردم در غم یار، | ز بس که گریه کردم در غم یار، | ||
| سطر ۶۷۸: | سطر ۶۷۶: | ||
بده دسمال ببندم روی چشمم، | بده دسمال ببندم روی چشمم، | ||
| − | که بلکه چاق بشه از بوی دلدار. {{نشان| | + | که بلکه چاق بشه از بوی دلدار. {{نشان|۲۴}} |
| − | + | ::::::::خراسان | |
| − | خراسان | ||
| − | |||
| − | + | ===تنهائی=== | |
دو سه روزه که یارم ناز کرده، | دو سه روزه که یارم ناز کرده، | ||
| سطر ۶۹۴: | سطر ۶۹۰: | ||
نمیدونم کجا پرواز کرده. | نمیدونم کجا پرواز کرده. | ||
| − | + | ::::::::خراسان | |
| − | خراسان | ||
| − | |||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
اگر دورم من از تو ای پریزاد، | اگر دورم من از تو ای پریزاد، | ||
| − | فراموشم نکن زنهار! زنهار! | + | فراموشم نکن زنهار! زنهار! |
همون عهدی که با تو بست عاشق، | همون عهدی که با تو بست عاشق، | ||
| − | وفادارم- اگر هستی وفادار- . | + | وفادارم - اگر هستی وفادار -. |
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
گلی که من فرستادم تو بو کن، | گلی که من فرستادم تو بو کن، | ||
| سطر ۷۱۴: | سطر ۷۰۸: | ||
میون هر دو زلفونت فرو کن. | میون هر دو زلفونت فرو کن. | ||
| − | + | به‌صحرا و بیابون که رسیدی؛ | |
دمی بنشین و با گل گفت و گو کن. | دمی بنشین و با گل گفت و گو کن. | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
| − | نویسم نومه‌ئی از بلگ چائی، {{نشان| | + | نویسم نومه‌ئی از بلگ چائی، {{نشان|۲۵}} |
| − | + | به‌بندم پر مرغون هوائی. {{نشان|۲۶}} | |
| − | هراون ملاکه این نومه بخونه؛ {{نشان| | + | هراون ملاکه این نومه بخونه؛ {{نشان|۲۷}} |
| − | همه‌ش گریه، بگه: داد از جدایی! {{نشان| | + | همه‌ش گریه، بگه: داد از جدایی! {{نشان|۲۸}} |
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
گل سرخ و سفیدیم هر دو تامون، | گل سرخ و سفیدیم هر دو تامون، | ||
| سطر ۷۳۸: | سطر ۷۳۲: | ||
تو اون دنیا شهیدیم هر دو تامون. | تو اون دنیا شهیدیم هر دو تامون. | ||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
گلی دارم که تو گلها غریبه، | گلی دارم که تو گلها غریبه، | ||
| سطر ۷۴۴: | سطر ۷۳۸: | ||
نه نارنج و نه لیمو و نه سیبه. | نه نارنج و نه لیمو و نه سیبه. | ||
| − | گلی دارم | + | گلی دارم به‌دست کس نمیدم، |
خریدم گوهری و پس نمیدم. | خریدم گوهری و پس نمیدم. | ||
| − | + | ::::::::فارس | |
| − | فارس | ||
| − | |||
| − | {{ستاره}} | + | :::{{تک ستاره}}{{تک ستاره}}{{تک ستاره}} |
مگه شهر شما کاغذ گرونه؟ | مگه شهر شما کاغذ گرونه؟ | ||
| + | |||
مرکب و قلم چون زعفرونه؟ | مرکب و قلم چون زعفرونه؟ | ||
| + | |||
قلم گر نیست، باشه چوب فلفل | قلم گر نیست، باشه چوب فلفل | ||
| − | اگه کاغذ نباشه، | + | اگه کاغذ نباشه، پردهٔ دل. |
| − | + | ::::::::فارس | |
| − | فارس | ||
| − | |||
==پاورقی‌ها== | ==پاورقی‌ها== | ||
| − | #{{پاورقی|۱}}'''جکیدن،''' بر وزن و | + | #{{پاورقی|۱}}'''جکیدن،''' بر وزن و به‌معنای پریدن |
#{{پاورقی|۲}}'''ورجکیدن'''، پرواز دادن، پراندن | #{{پاورقی|۲}}'''ورجکیدن'''، پرواز دادن، پراندن | ||
| − | #{{پاورقی|۳}}شاید منظور | + | #{{پاورقی|۳}}شاید منظور «به‌رنگ آش‌ماش» باشد. |
#{{پاورقی|۴}}'''مشی'''؛ منشین | #{{پاورقی|۴}}'''مشی'''؛ منشین | ||
#{{پاورقی|۵}}'''گندله''' (به ضم گاف) گلوله | #{{پاورقی|۵}}'''گندله''' (به ضم گاف) گلوله | ||
| − | #{{پاورقی|۶}} | + | #{{پاورقی|۶}}''' Anni, Mânni, Du … si''' <br> '''Dusi zade bu … si''' <br> '''O,O, Atte, Bo''' <br> '''Rangi, Mangi, Rox''' <br> این «کلمات» را من در مشهد از زبان یک دسته کودکان پنج تا ده ساله که تهرانی به نظر می‌آمدند، چنین ضبط کردم.<br> '''آنی، مانی، نابارانی (Anni, Bânni, Nâbbârrâni) <br> دو، دو، اسکاچی (Du, Du, ESkâci) <br> آددا، ماددا (Addâ, Mâddâ) <br> کا (Kâ) <br> لا (Lâ) <br> چی (Cci).''' |
| − | ''' | + | #{{پاورقی|۷}} '''Anni, Unni, Goftâni <br> ,Canni, Cuni, Raftâni <br> Atku, Mâtku, Felis, Dong''' <br,>ترانهٔ کودکان کرمان را نیز من در تهران چنین شنیده و ضبط کردم.<br> '''آنی، اونی، به‌رفتار (... Ani, Uni) <br> چنی، چونی، به گفتار، (... Cani, Cuni) <br> آتکو، ماتکو، فیلیس، تک. (…, Filis, Takk).''' <br>احمد شاملو |
| − | '''Dusi zade | + | #{{پاورقی|۸}}در یک روایت دیگر تهرانی: '''منم ستاره میشم دورت می‌گردم.''' |
| − | '''O, O, Atte, Bo''' | + | #{{پاورقی|۹}}'''تن تن''' (به ضم ت) مخفف '''تند تند''' |
| − | '''Rangi, Mangi, Rox | + | #{{پاورقی|۱۰}}'''ینگه''' ، ساقدوش |
| − | + | #{{پاورقی|۱۱}}اشیشه و مشیشه، با الف و میم مفتوح | |
| − | این «کلمات» را من در مشهد از زبان یک دسته کودکان پنج تا ده ساله که تهرانی به نظر می‌آمدند، چنین ضبط | ||
| − | '''آنی، | ||
| − | Anni, | ||
| − | Du, Du, | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | آددا، ماددا | ||
| − | کا | ||
| − | لا | ||
| − | چی. | ||
| − | #{{پاورقی|۷}} | ||
| − | Anni, Unni, | ||
| − | Canni, | ||
| − | |||
| − | ترانهٔ کودکان کرمان را نیز من در تهران چنین شنیده و ضبط | ||
| − | |||
| − | آنی، اونی، | ||
| − | Ani, | ||
| − | Cani, | ||
| − | …, Filis, Takk. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | '''احمد شاملو | ||
| − | |||
| − | #{{پاورقی|۸}} در یک روایت دیگر تهرانی: '''منم ستاره میشم دورت می‌گردم''' | ||
| − | #{{پاورقی|۹}} '''تن تن''' (به ضم ت) مخفف '''تند تند''' | ||
| − | #{{پاورقی| | ||
| − | #{{پاورقی|۱۱}} اشیشه و مشیشه، با الف و میم مفتوح | ||
#{{پاورقی|۱۲}} '''کاکو'''، برادر. | #{{پاورقی|۱۲}} '''کاکو'''، برادر. | ||
#{{پاورقی|۱۳}}'''گردلک''' (به دال و لام مفتوح)، چیزی که گرد است، چیزی که می‌گردد، چرخنده، گردنده | #{{پاورقی|۱۳}}'''گردلک''' (به دال و لام مفتوح)، چیزی که گرد است، چیزی که می‌گردد، چرخنده، گردنده | ||
| − | #{{پاورقی|۱۴}} در روایت دیگر: '''تراشیدن که قلیون بسازن'''... همچنین: '''ز مو قلیون بسازن.''' | + | #{{پاورقی|۱۴}}در روایت دیگر: '''تراشیدن که قلیون بسازن'''... همچنین: '''ز مو قلیون بسازن.''' |
| − | #{{پاورقی|۱۵}} '''پیسوز'''، پیه‌سوز | + | #{{پاورقی|۱۵}}'''پیسوز'''، پیه‌سوز |
| − | #{{پاورقی|۱۶}} '''ره''' (به کسره اول و های غیر ملفوظ): را | + | #{{پاورقی|۱۶}}'''ره''' (به کسره اول و های غیر ملفوظ): را |
| − | #{{پاورقی|۱۷}} '''هنوزم'''، هنوز هم... | + | #{{پاورقی|۱۷}}'''هنوزم'''، هنوز هم... |
| − | #{{پاورقی|۱۸}} هوادار توام من... | + | #{{پاورقی|۱۸}}هوادار توام من... |
| − | #{{پاورقی|۱۹}} '''دری'''، در این... | + | #{{پاورقی|۱۹}}'''دری'''، در این... |
| − | #{{پاورقی|۲۰}} '''هنو'''، هنوز... | + | #{{پاورقی|۲۰}}'''هنو'''، هنوز... |
| − | #{{پاورقی|۲۱}} | + | #{{پاورقی|۲۱}}ول (بر وزن دل)، معشوق دیار. |
| − | #{{پاورقی|۲۲}} | + | #{{پاورقی|۲۲}}امشو (بر وزن: دل- نو)، امشب |
| − | #{{پاورقی|۲۳}} | + | #{{پاورقی|۲۳}}خروسخون، وقتی که خروس می‌خواند؛ سحر |
| − | #{{پاورقی|۲۴}} | + | #{{پاورقی|۲۴}}چاق شدن، بهبود یافتن؛ خوب شدن. |
| − | #{{پاورقی|۲۵}} ... | + | #{{پاورقی|۲۵}}... از برگ چائی |
| − | #{{پاورقی|۲۶}} | + | #{{پاورقی|۲۶}}به پر مرغان هوائی ببندم |
| − | #{{پاورقی|۲۷}} | + | #{{پاورقی|۲۷}}ملا، باسواد؛ کسی که خواندن و نوشتن بداند. |
| − | #{{پاورقی|۲۸}} | + | #{{پاورقی|۲۸}}همه‌اش؛ بگوید «داد از جدائی!» |
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | {{لایک}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ ژوئن ۲۰۱۲، ساعت ۱۱:۵۵
متل‌ها:
متل آذربایجانی: گنجشگک آشی‌مشی
یه گنجشک تو صحرا داشت دونه جمع می‌کرد، یه خار رفت تو پاش.
آگنجشکه فوری پر زد و رفت و رفت و رفت تا رسید به‌یه دکان نونوائی، خار را داد به‌نونوا و به‌اش گفت:
- «- میرم مسجد نماز کنم
- پیش خدا نیاز کنم
- عقدهٔ دل رو واز کنم،
- خارمو به‌هیچ کس ندی‌ها!»
و رفت به مسجد.
وقتی که برگشت، نونوا گفت:
- «- خارت افتاد تو تنور، سوخت»
گنجشکه دور و ور تنور پرید و گفت:
- «- این ور تنورت میجکم[۱]
- اون ور تنورت میجکم
- تنور نونت ور میجکم[۲]!
و تنور نونوا را ورداشت و پرید. رفت و رفت و رفت تا رسید به‌یه پیرزن که داشت گاوشو می‌دوشید. تنوره رو به پیرزن سپرد و گفت:
- «- میرم مسجد نماز کنم
- پیش خدا نیاز کنم
- عقدهٔ دل رو واز کنم،
- تنورو به‌هیچ کس ندی‌ها!»
پیرزن تنورو قایم کرد و وقتی گنجیشکه برگشت، به‌اش گفت:
- «- پام خورد به‌تنور، تنور شیکست!»
گنجیشکه دور و ور پیره‌زن پرید و گفت:
- «- این ور گابت میجکم
- اون ور گابت میجکم
- گاب تورو ور میجکم!»
وگاو پیرزن را ورداشت و پرید، رفت و رفت و رفت، تا رسید به‌یه خونه‌ئی که توش عروسی بود. داد زد:
- «- میرم مسجد نماز کنم
- پیش خدا نیاز کنم
- عقدهٔ دل رو واز کنم.
- گابمو به‌هیچ کس ندینا!»
اینو گفت و رفت. وقتی برگشت، گاوه‌رو کشته بودن و خورده بودن. گنجیشکه هم که اینو فهمید، دور و ور عروس پرید و گفت:
- «- این ور عروست میجکم
- اون ور عروست میجکم
- عروستونو ور میجکم!»
اینو گفت و عروسو ورداشت و پرید. رفت و رفت و رفت، تا رسید به‌خونهٔ حاکم و به‌حاکم گفت:
- «- میرم مسجد نماز کنم
- پیش خدا نیاز کنم
- عقدهٔ دل رو واز کنم.
- خارم سوخت
- تنورم شیکست
- گابمو خوردن،
- عروسو به‌هیچ کس ندی‌ها!»
حاکم از عروس خوشش اومد و فرستادش به‌اندرون.... وقتی آگنجیشکه برگشت و از قضیه خبردار شد، رفت نشست لب بون. حاکم به‌اش گفت:
- «- گنجیشگک آشی‌مشی![۳]
- لب بون ما، مشی.[۴]
- بارون میاد، تر میشی
- برف میاد، گندله میشی[۵]
- می‌افتی تو حوض نقاشی!»
گنجیشکه که اینو شنید، خسته و عاصی رفت به‌ناقاره خونه، شروع کرد به‌ناقاره زدن و خوندن که:
- «- دیمبول و دیمبول ناقاره
- حاکم عرضه نداره!
- دیمبول و دیمبول ناقاره
- حاکم عرضه نداره!»
خوند و خوند و خوند، تا خسته شد و پر زد و تو آسمون آبی، مث ستاره‌ئی گم شد...
به‌روایت: حسن حاتمی
زبان کوچه:
فرهنگ لغات و اصطلاحات عامیانه (۲ - آب)
. آب خوردن. – خرج بر داشتن. «این کار خیلی آب خواهد خورد». گران تمام شدن و اسباب زحمت فراهم کردن. «این مسأله برات خیلی آب می‌خورد!»
«. آب از چیزی خوردن. – معلول فلان فلان چیز بودن: «کینه آنها به‌شما از آنجا آب می‌خورد که با فامیلشان وصلت نکردید»؛ «ان شایعه از آنجا آب می‌خورد که...»
«. آب نخوردن چشم، از چیزی یا از کاری یا از شخصی. – امید عافیت نداشتن از...؛ به‌دریافت نتیجهٔ مثبت و مفیدی امیدوار نبودن؛ عاقبت نامبارکی را پیشبینی کردن: «چشم من از این ازدواج آب نمی‌خورد. ». «از همان اول چشم من از این کار نمی‌خورد». «از تقی چشمم آب نمی‌خورد». – مأیوس بودن از چیزی، از کاری، یا از شخصی.
.آب چشم گرفتن از کسی. – کسی را مرعوب خود کردن. از راه ایجاد وحشت، تسلط روحی بر کسی پیدا کردن. زهر چشم از کسی گرفتن: «چنان زهر چشمی از بچه‌ها گرفته که بیا و ببین. »
. آب خوش از گلو پائین نرفتن. – به‌قدر یک آب خوردن آسایش و راحت پیدا نکردن. کمترین فرصتی برای استراحت نداشتن. کمترین لحظه‌ئی راحت نبودن.
. از آب در آمدن. – برای خود چیزی شدن. به‌یک جائی رسیدن: «این بچه هیچی از آب در نمیاد». «آنها زن و شوهر خوبی از آب درآمدند. »
. آب در غربال کردن. – کار بی‌نتیجه‌ئی انجام دادن. کاری بی‌ثمر انجام دادن. نظیر. «آب در هاون کوبیدن».
. آب در هاون کوفتن. - رجوع شود به «آب در غربال کردن»
. آب و هوای خوب داشتن. – کنایه از وفور زنان و دختران زیباست در محلی: «شیراز هم آب و هوای خوبی دارد».
. به‌آب مرد مرده‌شوخانه دست و رو شسته بودن. – فوق‌العاده وقیح و دریده و بی‌چشم و رو بودن. بی‌حیا و پر رو بودن: «انگار فلانی دست و رویش را با آب مرده‌شور خونه شسته».
. زیر آب کسی را زدن. – کسی را به‌حیله و تزویر از جایی بیرون راندن. به‌حیله و تزویر باعث انفصال کسی از شغلی شدن. پر کسی را کشیدن.
. آب در دل کسی تکان نخوردن. – کاری را بدون بروز هیچگونه دردسری انجام دادن. بی‌سر و صدا به کاری که نمی‌رفته است بتوان بدون سر و صدا انجامش داد، توفیق حاصل کردن.
. آب حمام تعارف کردن. – در موردی گفته میشود که کسی بخواهد با اهدای چیز پیش‌پا ریخته و بی‌ارزش بر کسی منت بگذارد.
. آب نکشیده. فحش آب نکشیده. – فحش من در‌آوردی و بسیار رکیک.
زبان (مثلا انگلیسی یا عربی) آب نکشیده. – زبان من در‌آوردی... در مورد کسی گفته میشود که با چند کلمهٔ دست و پا شکسته، به‌خیال خود به‌زبان بیگانه‌ئی حرف می‌زند: «فلانی عربی آب نکشیده حرف می‌زند.
. آب دادن. سر و گوش آب دادن. برای خبر چینی یا سر در آوردن از مسأله‌ئی در باب آن مسأله کسب خبر کردن. استراق سمع کردن. دسته گل آب دادن. با عملی نسنجیده افتضاحی به‌بار آوردن.
. آب (یا: آب انبار) دست یزید افتادن. – کار به‌دست آدم نابابی افتادن؛ ظالمی بر سر کار آمدن؛ کار به‌دست کسی که از او امید مساعدت و همراهی نمی‌رود افتادن: «آب انبار دست یزید افتاده».
. آب دیزی را زیاد کردن. – تعارف نداشتن. برای مهمانی که به‌خانه می‌آید، تشریفات اضافی نچیدن و تنها به ماحضر قناعت کردن.
. آب را آب کشیدن. – کنایه از وسواس فوق‌العاده داشتن.
. آب را گره زدن. – فوق‌العاده ناجنس و حقه‌باز بودن: «حقه‌بازی است که آب را گره می‌زند!»
. آب را روی آتش ریختن. – فتنه‌ئی را یکسره خواباندن؛ قال قضیه را کندن.
. مثل آبی که بر آتش ریخته شود. – کنایه از تأثیر فوق‌العادهٔ حرفی یا عملی است - : «درست مثل آبی که روی آتش بریزی... »
. دست به‌آب رساندن. – کنایه از مستراح رفتن است ولی اگر در مورد عمل شخص معینی گفته شود، به‌معنی «گند کاری کردن» است. – کار مزخرفی را انجام دادن و بدان مباهات کردن: «می‌گوید کتاب نوشته، اما در واقع دست به‌آب رسانده است!»
. آب زیر پوست دویدن. – به‌دولت رسیدن؛ رنگ و روئی پیدا کردن، بهبود یافتن و سرحال آمدن. ثروتی بهم رساندن.
. بی‌گدار به‌آب زدن. – نسنجیده به‌کاری پرداختن؛ به‌کار حساب ناکرده دست زدن.
. به‌آب زدن. – هرچه باداباد گفتن. دل به‌دریا زدن.
. در گیوه را آب زدن. – تنبلی را کنار گذاشتن؛ کمر همت بستن.
. آب سر بالا رفتن. – کار دنیا وارونه شدن؛ چیزهای عجیب و غریب دیدن.
. آب سفت کردن. – کار بیهوده کردن؛ کار نشدنی انجام دادن.
ضرب‌المثل‌های مربوط به: آب
. آب آمد و تیمم باطل شد.
. آب، آب را پیدا می‌کند؛ گاب گودال را.
. آب آبو پیدا می‌کنه، آدم آدمو.
. آب به‌آب بخوره، زور ور می‌داره.
. آب به‌آبادانی میره.
. آب دریا از لف‌لف سگ نجس نمیشه.
. آب خوردنو از خر باید یاد گرفت، راه رفتنو از گاب
. آب دهن هر کس به‌دهن خودش مزه میده.
. آب را از سرچشمه باید گرفت.
. آب را با آتش چه نسبت؟
. آب، راه خودشو وا می‌کنه.
. آب ریخته، به‌کوزه جمع نمیشه.
. آب رو، آب جو نیست.
. آب رفته به‌جوب بر نمی‌گرده.
. آب و آتش با هم جمع نمیشن.
. آب که یه جا موند، بو می‌گیره.
. آب و روغن قاطی هم نمیشن.
. آبشو بخور تا به‌گوشتش برسی.
. آب که از سر گذشت، چه یک نی، چه صد نی.
. آب که سر بالا میره، قورباغه هم ابوعطا می‌خونه.
. آب را گل آلود می‌کنن تا ماهی بگیرن.
. آب صدای خودشو نمیشنفه.
. آب سر بالا نمیره
. آب گودالو می‌جوره، کور عصارو.
. آبم است و گابم است و نوبت آسیابم است.
. آبی که میره به‌رودخونه، چه خودی خوره چه بیگونه.
. آب نمی‌بینه، وگرنه شناگر قابلیه.
. آب خرد، ماهی خرد.
. آب شیرین و مشک گندیده؟
. آب و آتش جای خودشونو وا می‌کنن.
. اگه آب قوت داشت، قورباغه‌ش نهنگ می‌شد.
. اگه آب نمیاره، کوزه هم نمیشکنه.
. آدم خسیس از آب نمی‌ترسه.
. تا ریشه در آب است، امید ثمری هست.
. توی آب مردن بهتره، تا از قورباغه اجازه گرفتن!
. تا گوساله گاب بشه، دل صاحابش آب میشه.
. خر به‌بوسه و پیغوم آب نمی‌خوره.
. چاهی که از خودش آب نداره، آبم توش بریزی آبدار نمیشه.
. چاه باید از خودش آب داشته باشه.
. دنیارو آب ببره، فلانی‌رو خواب می‌بره.
. روز بی‌آبی، از شاش موش آسیاب می‌گردونه.
. سبو همیشه از آب سالم در نمیاد.
. شکم گرسنه و آب یخ؟
. کوزه‌گر از کوزه شیکسته آب می‌خوره.
. فکر نون کن که خربزه آبه.
. گشنه خواب نون می‌بینه، تشنه خواب آب.
. قوت آب از سرچشمه‌س.
. کوزهٔ آب، تو راه سرچشمه میشکنه.
. کوزهٔ نو، آب خنک!
. مرغابی سرشو زیر آب می‌کنه، خیال می‌منه کسی نمی‌بیندش.
. مهمون منی به‌آب، آن هم لب جوب.
. ماهی رو هر وقت از آب بگیرن تازه‌س.
.مورچهه رو آب می‌برد، خیال می‌کرد دنیا رو آب می‌بره.
. نه آب بیار، نه کوزه بشکن!
. هر کسی آب دل خودشو می‌خوره.
. همیشه آب تو جوب «آقا رفیع» نمیره، یه روزم میره تو جوب «آقا شفیع» !
. یه چشمه آب درون، بهتر از صدتا جوب بیرونه.
بازیهای محلی:
مقدمه‌ئی بر بازیهای محلی:
در بازیهای محلی معمولا یک نفر انتخاب میشود که تشریفات آن را انجام بدهد و در عین حال که جریان بازی را نظارت می‌کند نقش داور را نیز بر عهده داشته باشد. این شخص، اوستا نامیده میشود طرز انتخاب اوستا در همه‌جا یکسان نیست و طرق مختلفی دارد.
پشنگ انداختن
یکی از طرق متداول انتخاب اوستا، پشنگ انداختن است: بازیکنان، دست‌های خود را به‌پشت سر برده، از یک تا ده انگشت خود، هر مقدار را که بخواهند باز نگهداشته، انگشت‌های اضافی را می‌خوابانند و آنگاه دست خود را برابر اوستای موقتی دراز می‌کنند. تعداد انگشت‌های باز عددی است که بازیکن انتخاب کرده.
اوستای موقت مجموع این اعداد را به‌دست آورده از یکی از بچه‌ها که به‌صورت دایره‌ئی ایستاده‌اند شروع به‌شمردن می‌کند تا به‌عدد مجموع انگشت‌ها برسد. البته خود او نیز در دایره ایستاده است و از دیگران مستثنی نیست.
عدد مزبور به‌هر که افتاد، به‌عنوان اوستا انتخاب میشود.
ترانه خوانی
طریقهٔ دیگر برای انتخاب اوستا، خواندن «ترانه»ئی است که خود غالباً مفهوم مشخصی ندارد و ما نیز آن را در اینجا اضطراراََ «ترانه» نامیده‌ایم... بازیکنی که این ترانه را می‌خواند، در حالی که او نیز در دایرهٔ بازیکنان ایستاده، با هر «سیلاب» آن به‌یکی از بازیکنان اشاره می‌کند تا هنگامی که معلوم شود آخرین سیلاب به‌که می‌افتد.
این ترانه در تهران چنین خوانده میشود:
- آنی، مانی، دوسی
- دوسی زده بوسی
- ئو، ئو، اته، بو،
- رنگی، منگی، رخ.[۶]
- کودکان کرمانی آن را چنین می‌خوانند.
- آنی، اونی، گفتانی
- چنی، جونی، رفتانی
- آتکو، ماتکو، فلیس، دونگ[۷]
***
گاهی بازی‌ها احتیاج به‌دو دسته دارد و هر دسته نیازمند اوستای جداگانه‌ئی است.
در این قبیل بازی‌ها پس از آنکه اوستاها معین شدند یارگیری می‌کنند.
معنای یارگیری تعیین کسانی است که باید در دستهٔ هر اوستا بازی کنند.
برای آنکه معلوم شود در یارگیری حق تقدم با کدام یک از دو اوستاست نیز، اوستاها شیر یا خط و یا تر یا خشک میاندازند.
در شیر یا خط سکه‌ئی را به‌هوا میاندازند، و پیش از آنکه سکه به‌زمین برسد، اوستائی که آن را به‌هوا انداخته است از اوستای دیگر می پرسد:
- « - شیر یا خط؟
- و او جواب خواهد داد: «شیر» یا می‌گوید: « - خط. »
اگر سکه مطابق جواب او بر زمین نشست، حق تقدم در انتخاب یار با او، و در غیر اینصورت با آن دیگری است.
تر یا خشک نیز به‌همین صورت انجام میشود؛ جز اینکه در اینجا به‌عوض سکه، از تکه‌ئی سنگ صاف یا پارهٔ سفالی که یک روی آن را با آب دهان تر کرده باشند استفاده می‌کنند.
طریقهٔ یارگیری در شیراز
***
یارگیری، در شیراز بکلی صورت دیگر دارد:
پس از آنکه اوستاها انتخاب شدند، کنار یکدیگر میایستند. بازیکنان، دو تا دو تا با خود مشورت می‌کنند و هر یک یکی از دو نام خشت طلا و خانهٔ خدا را از برای خود بر می‌گزینند.سپس نزد اوستاها می‌آیند و این گفت و گو میان آنان و اوستائی که حق انتخاب با اوست، صورت می‌گیرد.
- بازی کن: « - علی علی!
- اوستا: « - گلاب به‌جمال علی!
- بازیکن: « - کی میخواد توپ طلارو؟ کی میخواد خونهٔ خدارو؟
- اوستا: « - من میخوام خونهٔ خدارو (یا «سیب طلارو»).
و بدین وسیله بازی کنی که نام سیب طلا و یا خانهٔ خدا را برای خود برگزیده است، جزء دستهٔ او انتخاب میشود.
ترانه‌ها:
واسونک‌ها:
واسونک‌ها ترانه‌هایی است که در فارس، در مراسم عروسی (خواستگاری، عقد، حنابندان و غیره) خوانده میشود و در جای خود از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است...
دو ترانهٔ خواستگاری
۱
نزدیکان داماد: - دیگ حلقه‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.
نزدیکان عروس: - دیگ حلقه‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.
- - خر کره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.
- - خر کره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.
- - میش بره‌دار آوردیم، دختر شمارو بردیم.
- - میش بره‌دار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.
- - شتر با بار آوردیم، دختر شمارو بردیم.
- - شتر با بار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.
- - تفنگ و قطار آوردیم، دختر شمارو بردیم.
- - تفنگ و قطار ارزونی شما، دخترمونو نمیدیم شما.
- (از یادداشت‌های فریدون معمار)
۲
- سلام علیکم، جون در جونی!
- علیک سلام، خون در خونی!
- کفش طلا آورده‌ایم
دختر شارو ببریم.
- کفش طلارو نمیخوایم.
دختر شارو نمیدیم
- پس بیا بریم پس در پس،
هرجا بریم دختر هس!
پس بیا بریم پیش در پیش،
شاید شویم قوم و خویش.
- (س.ط)
دو روایت از ترانهٔ تو که ماه بلند در هوائی
ترانهٔ «تو که ماه بلند در هوائی... » که نخستین بار صادق هدایت روایت تهرانی آن را در دورهٔ قدیم مجلهٔ موسیقی (سال اول، شماره هفتم) نشر داد، یکی از زیباترین ترانه‌های فولکلوریک ایران است که ظاهرا می باید ریشه‌ئی بسیار کهن داشته باشد. از این ترانه، روایت‌های یزدی و تاجیکی نیز در دست است.
در اینجا به‌جز روایت تهرانی این ترانه (چنانکه مرحوم هدایت ثبت کرده است) ترجمه یک متل آذربایجانی نیز به‌چاپ می‌رسد که ظاهرا روایت دیگری است از همین ترانهٔ «تو که ماه بلند آسمونی»...
از خوانندگان علاقمند خود می‌خواهم که اگر روایت یا روایات دیگری از این ترانه و از سایر ترانه‌های قدیمی (که در این بخش از کتاب هفته به‌چاپ می‌رسد) در اختیار داشته باشند برای ما بفرستند و در کوشش همه جانبه‌ئی که برای پیشگیری از فراموش شدن آثار فرهنگ توده آغاز شده است عملا شرکت کنند.
روایت تهرانی
(به‌نقل از صادق هدایت)
| - تو که ماه بلند در هوائی | منم ستاره میشم دورتو می‌گیرم.[۸] | |
| - تو که ستاره میشی دورمو می‌گیری | منم ابر میشم روتو می‌گیرم. | |
| - تو که ابر میشی رومو می‌گیری | منم بارون میشم تن تن می‌بارم.[۹] | |
| - تو که بارون میشی تن تن می‌باری | منم سبزه میشم سر در می‌آرم. | |
| - تو که سبزه میشی سر در می‌آری | منم بزی میشم سرتو می‌خورم. | |
| - تو که بزی میشی سرمو می‌خوری | منم قصاب میشم سرتو می‌برم. | |
| - تو که قصاب میشی سرمو می‌بری | منم پشم میشم میرم تو شیشه. | |
| - تو که پشم میشی می‌ری تو شیشه | منم پنبه میشم درتو می‌گیرم. | |
| - تو که پنبه میشی درمو می‌گیری | منم دشک میشم تو اتاق می‌افتم. | |
| - تو که دشک میشی تو اتاق می‌افتی | منم عروس میشم رویت می‌شینم. | |
| - تو که عروس میشی رویم میشینی | منم دوماد میشم پهلوت می‌شینم. | |
| - تو که دوماد میشی پهلوم میشینی | منم ینگه میشم درارو می‌بندم.[۱۰] |
روایت آذربایجانی
دختر پادشاهی از پدر خود می‌خواهد که او را تنها به‌کسی شوهر دهد که بتواند به‌پرسش‌های منظوم او جواب بگوید. بزرگان و امیرزادگان همه از پاسخ گفتن در می‌مانند و سر خود را در این راه به‌باد می‌دهند تا آن که پسر کچل دلاکی به‌جوابگوئی پرسش‌های دختر پادشاه توفیق حاصل می‌کند:
- دختر: - من اگر آهوئی شده به‌کوه‌ها بگریزم چه می‌کنی؟
- پسر: - من اگر سگی شده آهو را گریزاندم چه می‌کنی؟
- دختر: - من اگر مشتی چینه شده بر زمین ریختم چه می‌کنی؟
- پسر: - من اگر خروسی شده دانه‌ها را برچیدم جه می‌کنی؟
- دختر: - من اگر گلی شدم بر کوه‌ها رستم چه می‌کنی؟
- پسر: - من اگر باغبان خردسالی شده گل را چیدم چه می‌کنی؟
- دختر: - من اگر سیبی شده به‌درون صندوقی رفتم چه می‌کنی؟
- پسر: - من اگر دامادی شده سیب را خوردم و بدن تو را در آغوش گرفتم چه می‌کنی؟
همین که پسرک دلاک این جمله را بر زبان راند، دختر پادشاه فریادی کشیده می‌گوید:
- آی دایه‌ها! آی لـله‌ها! معمای مرا پیدا کردند و بدن سفید مرا به‌پسر کچل دلاک دادند!
س.ط
معماها:
۸ معمای منظوم
| . اشیشه و مشیشه، دو روغن تو یه شیشه[۱۱]! | .................... | تخم مرغ (کازرون) |
| . چارتا کاکو، تو یه قوطی.[۱۲] | .................... | گردو (شیراز) |
| . شب می‌گرده گردلک، روز می‌گرده گردلک، خستگی نداره گردلک...[۱۳] | .................... | آسیاب (بختیاری) |
| . دالون دراز تنگ و تاریک، آقا خوابیده دراز و باریک! | .................... | شمشیر در غلاف (آبادان) |
| . این ور کوه، اره - اون ور کوه، اره - وسط، گوشت بره! | .................... | دهان (شیراز) |
| . قد دراز و باریک، کوچهٔ تنگ و تاریک. | .................... | تفنگ (شیراز) |
| . اومده از همدون، نه ترکی دون نه فارسی دون، خوراک او بی استخون. | .................... | بچهٔ نوزاد (شیراز) |
| . این ور کوه، سفید پلو - اون ور کوه، سفید پلو - میوه کوه، زرد پلو. | .................... | تخم مرغ (تهران) |
دو بیتی‌ها:
نیاز و عشق
درختی سبز بودم کنج بیشه
تراشیدن منو با ضرب تیشه.
تراشیدن که تا قلیون بسازن[۱۴]
که آتش بر سرم باشه همیشه!
- ***
دلم میخواد که دلسوزم تو باشی
چراغ و شمع و پیسوزم تو باشی[۱۵].
دلم میخواد که در شب‌های مهتاب
همون ماه دل افروزم تو باشی.
- ***
گل و سرخ و سفید و زرد و لاله!
به‌دنبالت کشم صد آه و ناله.
اگر دونم تو ره ور مو نمیدن[۱۶]
خودم ساقی شوم، چشمم پیاله.
- ***
بیا که از غمت تب می‌کنم یار.
به‌محنت، روز خود شب می‌کنم یار.
همون بوسی که دادی کنج دالون
هنوزم یاد اون شب می‌کنم یار[۱۷]
- ***
لبونت قند و دندونت نباته
دهونت کوزهٔ آب حیاته.
چرا از درد دل می‌میره عاشق؟ -
دوای درد دل آب نباته!
- ***
الا دختر، تو شاه دخترونی
انار میخوش مازندرونی.
زره بر گردنت، گوشواره بر گوش،
همون ماه میون آسمونی.
- ***
خودم اینجا دلم در پیش دلبر؛
خدایا این سفر کی می‌رسه سر؟
خدایا کن سفر آسون به‌عاشق،
که بینه بار دیگر روی دلبر.
- شیراز
سر راهت نشینم، گل بریزم
اگر خنجر بباره بر نخیزم.
اگر خنجر بباره باد و بارون،
که تا رویت نبینم بر نخیزم.
- خراسان
ستاره آسمون میشمارم امشب
به‌بالینم نیا بیمارم امشب.
ببالینم نیا، خواب خوشی کن
تموم دشمنون بیدارن امشب!
- ***
سر کوچه هوادار تویوم مو[۱۸]
دری کوچه گرفتارم تویوم مو[۱۹]
اگر روزی هزار بارت ببینم
هنو مشتاق دیدار تویوم مو.[۲۰]
- تربت
ول بالا بلند سینه چاکم! [۲۱]
اگه امشو نیائی مو هلاکم. [۲۲]
اگه امشو نیائی تا خروسخون،
خروسخون دیگه مو زیر خاکم. [۲۳]
- شیراز
- ***
دو چشمونم به‌درد اومد به‌یکبار
ز بس که گریه کردم در غم یار،
بده دسمال ببندم روی چشمم،
که بلکه چاق بشه از بوی دلدار. [۲۴]
- خراسان
تنهائی
دو سه روزه که یارم ناز کرده،
در غصه برویم باز کرده.
قفس بشکسته و مرغم پریده؛
نمیدونم کجا پرواز کرده.
- خراسان
- ***
اگر دورم من از تو ای پریزاد،
فراموشم نکن زنهار! زنهار!
همون عهدی که با تو بست عاشق،
وفادارم - اگر هستی وفادار -.
- ***
گلی که من فرستادم تو بو کن،
میون هر دو زلفونت فرو کن.
به‌صحرا و بیابون که رسیدی؛
دمی بنشین و با گل گفت و گو کن.
- ***
نویسم نومه‌ئی از بلگ چائی، [۲۵]
به‌بندم پر مرغون هوائی. [۲۶]
هراون ملاکه این نومه بخونه؛ [۲۷]
همه‌ش گریه، بگه: داد از جدایی! [۲۸]
- ***
گل سرخ و سفیدیم هر دو تامون،
ز دنیا نا‌امیدیم هر دو تامون.
تو این دنیا تو رو بر من ندادن،
تو اون دنیا شهیدیم هر دو تامون.
- ***
گلی دارم که تو گلها غریبه،
نه نارنج و نه لیمو و نه سیبه.
گلی دارم به‌دست کس نمیدم،
خریدم گوهری و پس نمیدم.
- فارس
- ***
مگه شهر شما کاغذ گرونه؟
مرکب و قلم چون زعفرونه؟
قلم گر نیست، باشه چوب فلفل
اگه کاغذ نباشه، پردهٔ دل.
- فارس
پاورقی‌ها
- ^ جکیدن، بر وزن و به‌معنای پریدن
- ^ ورجکیدن، پرواز دادن، پراندن
- ^ شاید منظور «به‌رنگ آش‌ماش» باشد.
- ^ مشی؛ منشین
- ^ گندله (به ضم گاف) گلوله
- ^ Anni, Mânni, Du … si
Dusi zade bu … si
O,O, Atte, Bo
Rangi, Mangi, Rox
این «کلمات» را من در مشهد از زبان یک دسته کودکان پنج تا ده ساله که تهرانی به نظر می‌آمدند، چنین ضبط کردم.
آنی، مانی، نابارانی (Anni, Bânni, Nâbbârrâni)
دو، دو، اسکاچی (Du, Du, ESkâci)
آددا، ماددا (Addâ, Mâddâ)
کا (Kâ)
لا (Lâ)
چی (Cci). - ^ Anni, Unni, Goftâni
,Canni, Cuni, Raftâni
Atku, Mâtku, Felis, Dong <br,>ترانهٔ کودکان کرمان را نیز من در تهران چنین شنیده و ضبط کردم.
آنی، اونی، به‌رفتار (... Ani, Uni)
چنی، چونی، به گفتار، (... Cani, Cuni)
آتکو، ماتکو، فیلیس، تک. (…, Filis, Takk).
احمد شاملو - ^ در یک روایت دیگر تهرانی: منم ستاره میشم دورت می‌گردم.
- ^ تن تن (به ضم ت) مخفف تند تند
- ^ ینگه ، ساقدوش
- ^ اشیشه و مشیشه، با الف و میم مفتوح
- ^ کاکو، برادر.
- ^ گردلک (به دال و لام مفتوح)، چیزی که گرد است، چیزی که می‌گردد، چرخنده، گردنده
- ^ در روایت دیگر: تراشیدن که قلیون بسازن... همچنین: ز مو قلیون بسازن.
- ^ پیسوز، پیه‌سوز
- ^ ره (به کسره اول و های غیر ملفوظ): را
- ^ هنوزم، هنوز هم...
- ^ هوادار توام من...
- ^ دری، در این...
- ^ هنو، هنوز...
- ^ ول (بر وزن دل)، معشوق دیار.
- ^ امشو (بر وزن: دل- نو)، امشب
- ^ خروسخون، وقتی که خروس می‌خواند؛ سحر
- ^ چاق شدن، بهبود یافتن؛ خوب شدن.
- ^ ... از برگ چائی
- ^ به پر مرغان هوائی ببندم
- ^ ملا، باسواد؛ کسی که خواندن و نوشتن بداند.
- ^ همه‌اش؛ بگوید «داد از جدائی!»