آزادی استفاده از فرستنده‌های رادیو تلویزیونی، بخشی از آزادی بیان است.
 | تایپ این مقاله تمام شده و آمادهٔ بازنگری است. اگر شما همان کسی نیستید که مقاله را تایپ کرده، لطفاً قبل از شروع به بازنگری صفحهٔ راهنمای بازنگری را ببینید (پیش‌‌نویس)، و پس از اینکه تمام متن را با تصاویر صفحات مقابله کردید و اشکالات را اصلاح کردید یا به بحث گذاشتید، این پیغام را حذف کنید. |
جنبش انقلابی ایران در طول تکامل و اوج خود با آفریدن شیوه‌های تازهٔ مبارزه انقلابی نشان داد که در سیر تاریخ بسوی آزادی جامعه‌ها پیشرو است. آیا در مورد آزادی رادیو و تلویزیون نمیتواند به‌دستاورد کشورهائی که پیش از ما با این مساله روبرو شده‌اند بیفزاید؟
لزوم یک بحث وسیع و همه جانبه در این باب وقتی آشکارتر می‌شود که در نظر بگیریم چند سالی است در بسیاری از کشورها از جمله ایتالیا و فرانسه و آمریکا، این موضوع به‌صورت یکی از مسائل حاد و پرحرارت روز درآمده است. همه جا سخن از اینست که آیا رادیو تلویزیون بیطرف و آزاد است یا خیر و در مورد این دو رسانه گروهی معنی بیطرفی چیست.
بیان افکار و عقاید بوسیلهٔ امواج به‌طریقی که هر کس از فاصله دور بتواند آن را بشنود از معجزاتی است که قرن بیستم برای ما به‌ارمغان آورده و بزرگترین پیشرفتی است که تا به‌حال در زمینهٔ ارتباطات حاصل شده است. تا پیش از آن فقط اختراع چاپ در قرن پانزدهم را میتوان - البته با حفظ مقیاس - با اختراع رادیو و تلویزیون مقایسه کرد. مختصری دربارهٔ تاریخچهٔ روزنامه‌نگاری در اینجا ضروری است.
تاریخ روزنامه در اروپا در قرن سیزدهم شروع می شود. در آن زمان روزنامه‌های خبری دست نویس به‌درخواست تاجران و بانکداران ثروتمند به‌توسط کاتبان تهیه می‌شد. پس ازاختراع چأپ در اروپا هوسساتی که تولید کتاب برایشان درآمد کافی نداشت به‌‌زودی دریافتند که چاپ روز نامه فعالیت سودبخشی است زیرا کنجکاوی مردم به‌‌دلیل جنبش عظیم رنسانس و اصلاح در کلیسا و اکتشافات بزرگ جغرافیایی روزبروز بیش تر می شد. ولی این روزنامه ها در یک محیط سیاسی و اجتماعی که آزادی بیان را نمی شناخت سر برآوردند. قدرت کلیسا و اختیارات اعیان و اشراف حد و مرزی نداشت. فیلسو فان دوران رنسانس به‌‌نیروی شگرفی که یک جریان عقیدتی می تواند در برداشته باشد آگاه بودند. هاکیاول می گفت «برای حکومت کردن باید حرفی زد که هردم باورکنند ».درچنین محیطی رواج روزنامه نمی توانست با مقاومت قدرتهای حاکم روبرو نشود. البته أنقلاب مذهبی مسیحیت این مفهوم «را بیان کرده بود که فرد در مقابل حکومت حق اظهار وجود دارد ولی کلیسااین معنی را در جهت منافع خود تفسیر می کرد. و هصرانه هی کوشید تا کسی از حدوداطاعت از قدرت روحانیون و احترام به‌‌مقامهای مذهبی فراتر نرود و هرچه را که بوئی از نوآوری داشت شدیدا سرکوب می کرد. بدین سان تا قرن هفدهم بر چاپ هر نوع کتاب روزنامه از نزدیک نظارت می شد و فقط کسانی حق چاپ مطلبی را داشتند که از پیش کسب اجازه کرده باشند. اجازه ئی که ضمناً تابع هیچ ظابطه ای نبود و به‌‌انصاف قدرتهای مذهبی و اشراف جامعه بستگی داشت. در تحولات اجتماعی اروپای قرن هیجدهم و برخورد افکار و
* صفحه ١٢٧
عقایدی که نطفه های انقلاب فرانسه می پروراند از حد ت این نظارت بر نوشته ها بطور محسوسی کاسته شد. مبارزه برای آزادی قلم در تمام قرن نوزدهم ادامه داشت تا اهروز که در اغلب دموکراسی های غربی انتشار روزناهه تابع هیچ شرط خاصی نیست و فقط موسس یک روزنامه موظف است پیش از پخش نخستین شماره انتشار آن را به‌‌اطلاع دولت برساند.
مبارزه برای آزادی بیان به‌‌وسیلهٔ امواج نیز چنین مسیر پرنشیب و فرازی پیموده است . پس از نخستین آزمایش هاثی که انتشار امواج و امکان ارتباط به‌‌وسیلهٔ آنها را ثابت کرد(1901 تا 1903 ) دولت ها که نیروی این پدیدهٔ تازه را دریافته بودند سعی در آن داشتند که آنرا بانحصار خود در آورند و در
مقابل آنها گروه هائی که برای آزادی انتشار امواج مبارزه می کردند به‌‌نتایج مختلفی دست یافتند. در فرانسه دولت پس از یک سلسله قوانین متناقض در آغاز قرن، سرانجام در قانون 1923 بخش امواج را آزاد اعلام کرد «مشروط
بر این که در یکدیگر تداخل نکنند و هخل نظم عمومی نباشند». ولی این
آزادی دیری نپائید: سه سال بعد تاسیس یک فرستنده منوط به‌‌کسب اجازه قبلی شد و در سال 1928 اعلام کرد که همه فرستنده های آزاد باید ظرف یک ماه کار خود را متوقف کنند. این دستور کمتر اجرا شد و سالها دولت درگیر محاکمان مربوط به‌‌فرستنده هائی بود که از اجرای تصویب نامه 1928 سر باز هی زدند. سرانجام در سال 1945 دولت قانون انحصار رادیو تلویزیون را به‌‌تصویب رساند و دوران فرستنده های آزاد به‌‌سر رسید.
چند سالی است که موضوع آزادی پخش امواج رادیوثی و ،تلویزیونی درهمهٔ کشورهای غربی در سطح گسترده ثی هوضوع بحث و گفتگو شده است. بحران عمیقی از آغاز سالهای 1970 در این کشورها ریشه دوانیده که علاوه بر پایهٔ اقتصادی منشأء فرهنگی و فکری نیز دارد. در هم ریختن بسیاری از ارزش هائی که این جوامع آنها را مایهٔ انسجام خود می دانستند در میان توده ها نگرانی مبهمی در برابر آینده را سبب شده است. دولت ها با مشکلات یک جامعهٔ درحال بحران روبرو هستند و برای حل آنها کمتر خلاقیتی از خود نشان می دهند. ولی افکار تازه کم نیست و گروه های فراوانی از اندیشمندان و روشنفکران به‌‌تعمق در معنای بحرانی پرداخته اند که اهروز بر جامعهءغرب حکمفرماست.این تعمق البته رادیو و تلویزیون را نیز به‌‌عنوان مهمترین رسانهٔ گروهی جامعه در بر می گیرد. پیرشافر که یکی از بزرگترین
- صفحه ١٢٨
متخصصان رسانه های گروهی در فرانسه است به‌‌انتقادهائی که بر تلویویزن می شود در این جملهٔ پرمعنا پاسخ گفته است:«تلویزیون بدوجود ندارد، ولی جامعه های دلمرده و بی تمدن هستند که ازتصویر خود درآینه متنفرند!» این سؤال که آیا دولت حق دارد پخش برنامه های رادیوئی و تلویزیونی را به‌‌انحصار خود درآورد طبعاً در سرلوحهٔ مسائل مربوط به‌‌رسانه های گروهی قرار می گیرد نخستین باردر ایتالیا به‌‌سال 1975 عملأ به‌‌این سؤال پاسخ گفته شد. چند فرستندهٔ آزاد بی آنکه به‌‌قانون انحصار دولت اعتنا کنند در رم وچند شهر دیگر به‌‌پخش برنامه پرداختند. دولت مأمورانی فرستاد و فرستنده ها را ضبط کرد. صاحبان آنها از دولت به‌‌عنوان آن که جلو بیان عقیده را گرفته است به‌‌دادگاه شکایت بردند. دادگاه البته حق را به‌‌دولت داد ولی صاحبان فرستنده ها تقاضای تجدیدنظر کردند و سرانجام کشمکش به‌‌شورای دولت رسیدو این شورا در یک حکم تاریخی که سرآغاز تحولی در حقوق رادیو تلویزیون است رأی داد که به‌‌موجب قانون اساسی آزادی بیان برای همهٔ شهروندان تضمین شده است ودر نتیجه هیچ کس نمی تواند مانع بیان عقیدهٔ شفاهی و کتبی موجی بشود و بنابراین همه قوانینی که در مورد انحصار دولتی رادیو و تلویزیون قبلأ به‌‌تصویب رسیده باطل است. از آن پس هر روز بر تعداد فرستنده های آزاد رادیو تلویزیون در ایتالیا افزوده شد. هم اکنون در سراسر این کشور بیش از دوهزار فرستنده رادیوئی «اف.ام»> مشغول کار است که به‌‌گروهها یا افراد مختلف تعلق دارد. برنامه های آنها عموما به‌‌طور زنده پخش می شود و اغلب مسائل خاص یک منطقه یا یک محله یا یک دسته را مطرح می کند و به‌‌این ترتیب وظیفهٔ ارتباط و پخش اخبار را به‌‌صورتی انجام می دهد که از برنامه های خبری رادیو و تلویزیون دولتی بسیار به‌‌واقعیت زندگی روزانه نزدیک تر است. در فرانسه نیز مبارزه برای آزاد کردن پخش امواج از قید انحصارات دولت آغاز شد. در طول سالهای اخیر چندین فرستنده آزاد براه افتاده است که دولت مانع کار بعضی از آنها شده و برروی بعضی دیگر پارازیت می اندارد. ولی هنوز جرأت نکرده است صاحبان آنها را به‌‌محاکمه بکشد.اما صاحبان فرستنده ها، به‌‌پیروی ازسر مشق همکاران ایتالیائی خود ازدولت شکایت کرده اند. یکبار نیز مسأله تا شورای دولت رفته ولی حکم آزادیخواهانه ئی مانند حکم شورای دولت ایتالیا صادر نشده است. با اینهمه جای تردید نیست که فرانسه و به‌‌دنبال آن همهٔ دموکراسی های غربی
- صفحه ١٢٩
در مسیر تحولی گام نهاده اند که به‌‌آزاد شدن فرستنده های خصوصی و الغاء انحصار دولت خواهد انجامید.
وقتی آزادی بیان را به‌‌عنوان یک اصل پذیرفتیم وسائلی که برای بیان افکار و عقاید موجود است بستگی به‌‌مرحلهٔ خاص از پیشرفت فنون و تکنیکهای جامعه داردو هیچ منطقی نمی تواند یکی از این وسائل را در انحصار دولت درآورد. بسیار مضحک است اگر دولت ادعا کند که چاپ وانتشار روزنامه در انحصار اوست و خوداو با انتشار«روزنامهٔ رسمی کشور» مردم را در جریان وقایع خواهد گذاشت. شور و حرکتی که از سر چشمهٔ حیات جامعه مایه می گیرد هنگامی در رسانه های گروهی جامعه منعکس خواهد شد که این رسانه ها بسیارنزدیک به‌‌منشاء این حرکت باشد. هرگاه گروهی این حق را غصب کند که بجای همهٔ افراد جامعه بیاندیشد ویک رسانهٔ گروهی را برای پخش افکار خود به‌‌انحصار درآوردند. آن را به‌‌موجودی بی تحرک و مفلوج بدل خوااهند کرد.اگر این گروه بورژوازی وابسته به‌‌سرمایه داری بزرگ باشد تلویزیونی خواهد ساخت که عقیده «پیرشافر» درباره آن پیش ازاین ذکر شد. اگر قشری باشد که رادیو و تلویزیون را در ایران در اختیار خود درآورده است حاصلش همان خواهد شد که امروز به‌‌چشم می بینیم.
در ایران برای مبارزه ن درراه آزادی رادیو و تلویزیون باید، با درس گرفتن از تجربهٔ کشورهای دیگر، هدف آن باشد که انحصار دولت لغو شود وهر گروه جامعه حق داشته باشد یک فرستنده رادیوئی تحت شرایطی یک فرستنده تلویزیونی برای خود تأسیس کند. روزی که باین نتیجه دست یافتیم گام بزرگی در راه آزادی اندیشه برداشته ایم. وزارتخانه ها و ادارات دولتی خواهند توانست مشکلات دستگاه اداری کشور را مستقیماً و نه بتوسط اعضای دولت به‌‌گوش مردم برسانند. کارگران هر کارخانه خواست های خود را بروی امواج بیان خواهند کرد و ارتباط بیشتر میان آنها تشکیل سندیکاهای کارگری نیرومند را تسریع خواهد کرد. جوانان، دانش آموزان و دانشجویان که افکار خلافشان کمتر به‌‌رسانه های گروهی دولتی راه می برد صدایشان را به‌‌گوش همگان خواهند رساند. زنان که همواره بیش از مردان مورد تعدی و اجحاف بوده اند با ایجاد جمعیت های وسیعی در سراسر کشور به‌‌کمک امواج رادیو از حقوق خاص خود دفاع خواهند کرد وبالاخره ایجاد فرستنده های آزاد به‌‌ترک ها و کردها و ترکمن ها و بلوچ ها...و نیز به‌‌اقلیت های مذهبی امکان
- صفحه ١٣٠
خواهد داد که فرهنگهای خود را زنده نگاه دارند و برنامه بزبان خود داشته باشند. ولی بی پرده باید گفت که دست یافتن به‌‌چنین مقصودی (که در دراز مدت تردیدی در حصول آن نیست) مبارزه ئی طولانی و دشوار به‌‌همراه دارد. نباید تصور کرد قدرتهائی که لایحهٔ مطبوعات آنچنانی را پیشنهاد کرده اند که بحق با قوانین دوران انگیزاسیون مقایسه شده است و جامعهٔ ایران را پنج یا شش قرن به‌‌عقب می برد و در شرایطی نظیر قرون وسطی قرار هی دهد که به‌‌اجمال از آن سخن رفت به‌‌آسانی ازانحصار رادیو و تلویزیون دست برمی دارند. ولی مبارزه را باید هرچه زودتر آغاز کرد ودر دو جبهه سیاسی و فنی به‌‌پیش برد. فعالیت فرستنده های آزاد نیز به‌‌نوبه خود منشاء مسائل تازه ای است که دلیل هائی به‌‌دست دولت و گروه های مخالف آنها می دهد ،یکی از دلائل مخالفت، تداخل امواج فرستنده هائی است که بعضی مسائل فنی را رعایت نمی کنند. در شهر رم در بعضی موارد فرستنده های آزاد در کار برج نگهبانی فرود گاهها ودر نتیجه در نشستن و برخاستن هواپیماها ایجاداختلال کرده اند. این نه بدلیل مسائل فنی لاینحل،بلکه به‌‌واسطه ء نبودن قوانین و مقررات واحدی است که برای فرستنده های آزاد تدوین شده باشد زیرا که دولت بیشتر مشغول هبارزه با آزادی پخش امواج بوده است تا صدور قوانینی برای جلو گیری از مزاحمت متقابل آنها. گرچه در طول یکسال اخیر در مقابل حدّت مساله تدابیری اندیشیده است. ظاهراً دولت فرانسه از درس کشور همسایه اش عبرت گرفته و میتوان پیش بینی کرد که بجای همگام شدن با مقتضیات زمان و آزاد کردن پخش امواج همراه؛ با وضع قانونی که مانع تداخل شود سرسختی را تا روزی که در مقابل هجوم فرستنده ها ناچار به‌‌عقب نشینی شود،ادامه خواهد داد و در آن روز موقعیت شبیه ایتالیای کنونی و حل هسائل فنی بسیار مشکلتر خواهد بود. بدین سان استدلال مخالفان آزادی پخش،به سوی دولت برمی گردد. استدلال دیگری که فریبنده تر مینماید مربوط به‌‌مالکیت دستگاههای فرستنده است. طرفداران انحصار دولت چنین عنوان میکنند که برپا داشتن یک ایستگاه فرستنده مخارجی در بر دارد که از امکانات گروههای کوچک خارج است و اگر فرستنده های آزاد رواج یابد گروههای تجارتی وابسته به‌‌سرمایه های بزرگ بیش از همه از این موقعیت استفاده خواهند کرد و رادیو
- صفحه ١٣١
تلویزیون که باید زیر نظر دولت در خدمت همهٔ جامعه باشد تبدیل بیک وسیله سودجوئی خواهد شدو در این میان صدای فرستنده های کوچک بگوش کسی نخواهد رسید. این شیوه استدلال نیز در مقابل یک تحلیل درست متزلزل می شنود. راست است که برای یک فرستندهٔ پرقدرت با بُرد زیاد سرمایهٔ بزرگی لازم است ولی همانگونه که در کنار روزنامه های بزرگ با سرمایه و تیراژ زیاد بسیاری روزنامه های کوچک با سرمایه محدود میتواند بکار خود مشغول باشند،هدف از مبارزه برای آزادی پخش امواج هم شکستن انحصار فرستنده های قوی به‌‌وسیلهٔ تعداد زیادی فرستندهٔ کوچک است. زیرا تجربهٔ همهٔ کشورها نشان می دهد که ایستگاه های بزرگ فرستنده تبدیل به‌‌مراکز سخن پراکنی در خدمت سرمایه های بزرگ و یا منافع پشت پرده می شود و در واقع انحصار رادیو تلویزیون چیزی جز بازتاب انحصار طلبی صاحبان این منافع نیست.
بر عکس ایجاد فرستنده های کوچک بابرد محدود یا با مخارج کمی مسیر است واین امکان امروز بدنبال پیشرفت فرستنده ها و گیرنده های.(اف ام)پیدا شده است. ساختن یک دستگاه فرستنده کم قدرت احتیاج بمعلولات فنی فروان ندارد ودرامکان هر کسی است که علوم دبیرستانی را فرا گرفته باشد. مخارج آن نیز بسته بقدرت فرستنده، از چند صدتا چند هزار ترمان تجاوز نمی کند. با همین توشهٔ مختصر و با استفاده از قطعات و اجزاء الکترونیک که تهیه آن به‌‌آسانی در ایران میسر است میتوان یک فرستنده ساخت. که آن را در مقالهٔ آینده باز خواهیم نمود و طریقه عملی ساختن یک فرستنده را نشان خواهیم داد.
اما، در جبهه سیاسی باید نخست از لغوانحصار دولت دفاع کردو گروههای سیاسی را واداشت که درباره آن موضع بگیرند و در برخورد آراء و عقایدی که این موضع گیری ها بدنبال خواهد داشت وراه را برای رادیو و تلویزیون آزاد هموار خواهد کرد. به‌‌موازات مبارزه سیاسی ازاهمیت مبارزه مستقیم غافل نباید بود. آزادی پخش اهواج صدقه ئی نیست که ملت به‌‌دریوزگی آن برود.
پرشین
- صفحه ١٣٢